بخشی از مقاله
فهرست:
نگاهي بر تاريخ سلطانيه
انگيزة ساخت بنا
معناي اولجايتو
سنگ نوشتة مكتوب در حين عمليات مرمت خوانده شد.
نبود حمايت از مرمت سلطانيه و كم شدن بازديدكنندگان از اين بنا
پايان كاشي كاري تا 2 سال ديگر
قابلیت های گردشگری سومین گنبد خشتی جهان فراموش شده است
همه چیز درباره گنبد سلطانیه
نگاهي بر تاريخ سلطانيه
گنبد سلطانيه، در نزديكی زنجان، كه اولين و عظيم‌ترين گنبد آجری جهان است، توسط سلطان محمد خدابنده يا اولجايتو* در طول سيزده سال بنا گرديده است. گنبد سلطانيه بنايی احداث شده در ارگ شهر يا كهن‌دژ سلطانيه پای‌تخت اولجايتو حاكم سلسله‌ی ايلخانان بوده است. مساحت اين كهن‌دژ هجده هكتار بوده و توسط ديواری كه مشخصه‌ی شهرهای قديم بوده، احاطه می‌شده است.
جالب اين كه در ساخت گنبد بزرگ شهر فلورانس از اين گنبد الگوبرداری شده است. بنای اين گنبد كه بعد از گنبدهای سانتامارينا و اياصوفيه سومين گنبد بزرگ دنياست، شامل سه بخش اصلی ورودی، تربت‌خانه و سردابه است.
انگيزة ساخت بنا
گويا انگيزه‌ی ساختن اين گنبد در ابتدا برپا كردن مقبره‌ای جهت به خاك سپردن استخوان‌های حضرت علی و امام حسين بوده است. و اما در باره‌ی اولجايتو، سلطان ايلخانی، جالب است بدانيد كه وی ابتدا طبق اعتقادات نياكان خود شمن‌پرست (جادوگری و ساحره‌گی) بوده كه بعد به دين مسيحيت گريش پيدا كرده و مسيحی شده و نماينده‌ی پاپ می‌شود. بعد از آن توسط همسر خود به دين اسلام گرايش پيدا كرده و مسلمان سنی گرديده و نام محمد خدابنده را برمی گزيند. سر آخر شيعه شده و در اين دوران پس از سفر به كربلا و نجف تصميم می‌گيرد كه مقبره‌ای در سلطانيه، پای‌تخت ايلخانان بسازد و استخوان‌های حضرت علی و امام حسين را در آن دفن كند، اما در نهايت اين مقبره محلی برای دفن خود وی شد و آن مقاصدش عملی نگرديد.
تزيينات و نحوه‌ی ساخت اين مقبره در واقع نقطه‌ی عطفی در معماری آن دوران بوده به اين شكل كه سبكی جديد را در معماری به‌وجود آورده كه از معماری زمان سلجوقيان منفك شده است. برای تزيين بنا در اين دوران از كاشی به هم‌راه آجر و هم‌چنين برای اولين بار از آيات قرآن استفاده شده است. حكاكی‌هايی در آجرهای ديوارها و سقف‌های رنگين بنا نيز ديده می‌شود.
موضوع جالب توجهی كه در اين بنا وجود دارد، دالان‌های تودرتويی در سردابه‌ی آن است كه حدس زده می‌شود برای اجرای مراسم خاصی به كار می‌رفته. حتا حدس می‌زنند كه سلطان محمد خدابنده در نهايت دوباره به اصل خود برگشته و شمن‌پرست شده و اين دالان‌ها و فضاها برای اجرای مراسم مذهبی خاص پس از مرگ وی بوده است. البته جسد وی نيز به جای دفن در سردابه، در كوه‌های اطراف دفن شده است.
معناي اولجايتو
* اولجايتو به معنی خوش‌بخت است. دليل اين نام‌گذاری اين بوده كه حين تولد وی، موقع كوچ قوم وی از صحرای خشك قره‌قروم كه بی‌آبی آن خيلی از افراد را هلاك می‌كرده، آمدن باران باعث زنده ماندن‌اش شده و به همين خاطر نام اولجايتو را بر او گذاشتند.
سنگ نوشتة مكتوب سلطانيه در حين عمليات مرمت اين بنا خوانده شد.
سنگ نوشته مكشوفه گنبد سلطانیه كه به خط ارمنی قدیمی نوشته شده، پس از گذشت سه سال از زمان كشف توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری زنجان كه در حين عمليات مرمت كشف شده بود ، خوانده شد.
به گزارش ایرنا از روابط عمومی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، رئیس سازمان در زنجان با اعلام این مطلب افزود: مطالعه و مستندسازی آثار تاریخی موجود در این استان موضوع مهمی است كه در اولویت برنامه های سازمان قرار داده شده و از جمله این برنامه ها مطالعه و مستندسازی سنگ نوشته های تاریخی استان است. «فرهنگ فرخی» افزود: با مطالعه و مستندسازی این آثار، پایه و اساس مواد فرهنگی موزه سنگ نوشته های استان كه در آینده نزدیك راه اندازی می شود، غنی خواهد شد. مسئول پروژه های مطالعه سنگ نوشته های تاریخی زنجان نیز با اشاره به سنگ نوشته گنبد سلطانیه، گفت: بنا به اظهارات یكی از اهالی سلطانیه در تابستان ۱۳۸۳قطعه سنگ نوشته داری كه در اراضی عباس آباد سلطانیه نمایان شده بود به مجموعه تاریخی سلطانیه انتقال یافت كه این كتیبه سنگی به ابعاد ۸ ۴۷،و ۶۹سانتیمتر دارای پنج سطر نوشته و به صورت برجسته است. «پرستو قاسمی» افزود: اطلاعات جمع آوری شده از این سنگ در اختیار «هویك میناسیان» نویسنده، محقق و مترجم قرار داده شد كه وی نیز در اعلام نتایج مطالعه خود اظهار داشت، سنگ نوشته مذكور سنگ مزاری است كه به خط و زبان ارمنی قدیم و به نام گرابار نوشته شده و براساس تاریخ رمزی كه با حروف تنظیم شده سال ۷۷۳از تقویم قدیم ارمنی را نشان می دهد، این تاریخ برابر با سال ۱۳۲۴میلادی و مربوط به دوره ایلخانی است. متن نوشته شده عبارتست از: «عیسی یگانه مولود از پدر، هنگامیكه زمانش فرا رسید و بازگشت فرمودی روح خفته مرحوم.. . را به یاد آور» قاسمی تاكید كرد: دراین سنگ نوشته ها تنها دو حرف نخست نام متونی (الف و خ) خوانا بوده و سایر حروف از بین رفته است. به گفته میناسیان، متن نوشته شده روی سنگ نخستین بار است كه مشاهده شده و مشابه آن در هیچ جای دیگر دیده نشده است، بنابراین چنانچه احتمال می رود متوفی شخص خاصی بوده است. وی گفت: این سنگ نوشته به عنوان یكی از اسناد ارزشمند استان شناخته و در دفتر آثار تاریخی استان زنجان به ثبت خواهد رسید.
نبود حمايت از مرمت سلطانيه و كم شدن بازديدكنندگان از اين بنا
مدیركل میراث فرهنگی زنجان اعلام كرد ؛ میانگین حضور در گنبد سلطانیه كمتر از یك ساعت!آيا مرمت بي تأثير است؟
زنجان،خبرنگارقدس:میانگین حضور توریست در گنبد سلطانیه حتی به یك ساعت هم نمی رسد.ايشان از پي گيري نكردن مرمت اين بناي با عظمت گلايه كردند و گفتند: با گذشت 60 سال از شروع مرمت هنوز اين بنا آنطور كه شايستة آن است مرمت نشده است و اين جاي بسي تأسف است.
مدیركل میراث فرهنگی استان زنجان در مصاحبه با خبرنگار ما گفت:هدف ما در سلطانیه افزایش توریست نیست، بلكه افزایش میزان ساعات حضور توریست می باشد.
مهندس رحمتی با اشاره به ثبت گنبد سلطانیه در فهرست جهانی یونسكو گفت:با ثبت این گنبد در شمار فهرست جهانی یونسكو، میزان گردشگران خارجی و داخلی افزایش چشمگیری خواهد یافت.
پايان كاشي كاري تا 2 سال ديگر
وی از سلطانیه به عنوان یك سایت تاریخی و طبیعی یاد كرد و افزود:این گنبد دارای موهبتهای طبیعی و تاریخی است و به دلیل مجاورت به آثار تاریخی دیگری چون چلپی اوغلی، تپه نور، چشمه شاه بلاغی بهانه توقف توریست را افزایش می دهد.
مهندس رحمتی از مكان تاریخی چلپی اوغلی به عنوان یك مكان اقامتی و پذیرایی در آینده نزدیك خبرداد و افزود:این طرح جزو طرحهای پردیسان می باشد كه به دنبال جذب سرمایه گذار در بخش خصوصی هستیم. وی اضافه كرد:مرمت و تزیئنات داخلی گنبد سلطانیه با كیفیت بهتر انجام می شود و تا دو سال دیگر كاشی گنبد به پایان می رسد. تاكنون یك ششم تزئینات این بنا انجام شده است. مهندس رحمتی در ادامه از حضور در نمایشگاه صنایع جهانگردی ایتالیا در اسفندماه خبرداد. مدیركل میراث فرهنگی استان زنجان با اشاره به اینكه محل نگهداری مردان نمكی چهره آباد بنا به دلایل امنیتی باید نامعلوم باشد، افزود:تاكنون ۳۰۰میلیون ریال برای كاوش و تحقیق در خصوص مردان نمكی اختصاص داده است.وی با اعلام اینكه كار مرمت بنای ذوالفقاریه آذرماه امسال به پایان می رسد گفت:با انجام عملیات مرمت، این بنا جزو موزه باستان شناسی استان خواهد شد.
پيگيري مرمت سلطانيه از سوي ميراث جهاني
به گزارش روابط عمومی مرکز هنر پژوهی نقش جهان وابسته به فرهنگستان هنر، در اين نشست سيدمهدي موسوي ـ مدير پايگاههاي ميراث فرهنگي و معاونت پژوهشي پژوهشگاه سازمان ميراث فرهنگي ـ، فرهنگ فرخي ـ مدير ادارهي ميراث فرهنگي و گردشگري استان زنجان ـ، محمدحسن محبعلي ـ مدير پايگاه ميراث جهاني سلطانيه ـ و برخي پژوهشگران و محققان حضور خواهند داشت.
مدير پايگاه ميراث جهاني سلطانيه دربارهي ويژگيهاي اين منطقه و گنبد سلطانيه، گفت: سلطانيه مانند شاهنامه در زمان خودش يك نهضت است كه پس از دوران مغول و تهاجم به ايران كه بر اثر آن بسياري از دانشمندان، آثار تاريخي و شهرها از بين رفتند، ساخته شده است.
محمدحسن محبعلي افزود: ايرانيان با ساختن گنبد سلطانيه فرهنگ و تمدن خود را نشان دادند. فرهنگي كه متعلق به هزار سال پيش از حمله مغول بود و اين نشاندهنده توان مردم ايران و علم آنها در شناخت مصالح، سازه و زمين بود.
عضو كميته فني معاونت ميراث فرهنگي يادآور شد: مردم ايران با ساخت اين بناي باشكوه نمايش فرهنگي دادند و فرهنگ آنها مغولها را شكست داد.
محبعلي بيان كرد: اين بنا ويژگيهاي خاصي دارد كه يكي از برجسته ترين آنها ارتباط معماري و طبيعت در ساخت اين بناست، زيرا در دشتي ساخته شده كه بسيار سبز بوده و به سبب همين ويژگي به عنوان پايتخت دوم بعد از تبريز درنظر گرفته شده است.
وي ادامه داد: با نگاه به اين بناي زيبا به وضوح شاهد ارتباط معماري و تناسب هستيم، زيرا پشت زيبايي اين بناي سه طبقه، يك سازه كه به طور كامل فني است، وجود دارد.
استاد دانشگاه علم و صنعت توضيح داد: تقسيم بار بنا به گونه فني و علمي، منحني رانش اين نما را در معماري حل كرده و اين نشان ميدهد كه فن و معماري به صورت مشترك در ساخت آن دخيل بوده و اين يكي از ويژگيهاي برجسته اين نماست.
