بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
موقعیت جغرافیایی
بناي تاريخي گنبد سلطانيه در نزديکي زنجان واقع
شده ، دشتي که گنبد در آن قرار دارد حدود ۲۰۰۰
متر از سطح دريا ارتفاع دارد ..تعدادي از محققين
اسم قديمي سلطانيه را ( شروياز ) دانسته اند ،
شروياز كه امروزه ( ويار ) و ( وير ) ناميده می
شود.نام ديگر منطقه سلطانيه
( قنغوراولانگ ) است .
اسلاید 2 :
سبب احداث بنا
در مورد علل احداث اين بنا در تواريخ چنين آمده است :
اولجايتو تصميم گرفت كه به تقليد از آرامگاه برادرش غازان خان ، آرامگاه رفيع و با شكوهي براي خود بسازد به همين جهت براي بر پايي اين آرامگاه ، هنرمندان از هر سو به سلطانيه آمدند تا يكي از شاهكارهاي عظيم دوره مغول را به عرصه ظهور برسانند.
بناي گنبد سلطانيه در سال 702 ه ( به روايتي ) بر اساس طرح آرامگاه غازان خان كه آن نيز از بناي آرامگاه سلطان سنجر در ( مرو ) الهام گرفته ، ساخته شده بود با اين تفاوت كه پلان آرامگاه سلطان سنجر مربع ،و پلان گنبد سلطانيه هشت ضلعي است . اگر چه تا حد زيادي معماري آرامگاه سلطان سنجر در بناي سلطانيه تاثير گذاشته بود ليكن حيزهاي ابتكاري در بناي اخير بحدي است كه آنرا بصورت يكي از شاهكارهاي هنر و معماري ايران در آورده است كه بعدها نمونه و الگوئي براي احداث تعداد زيادي از انبيه اين دوره شد.
.ظاهرا" هنگامي كه اولجايتو امر به احداث آرامگاه خود كرد هنوز يكي از مذاهب اسلام را به عنوان مذهب رسمي انتخاب ننموده بود . وي تقريبا" در سال 709 ه يعني موقعيكه كار ساختماني گنبد رو به اتمام بود سفري به عراق نمود و تربت پاك امام حسن ( ع ) و حضرت علي ( ع ) را در كربلا و نجف زيارت كرد .
اسلاید 3 :
بنا به قولي ، بر اثر تشويق و ترغيب علما و روحانيون بزرگ شيعه كه در آن زمان در دستگاه حكومتي صاحب منزلتي بودند، اولجايتو مذهب تشيع را به عنوان مذهب رسمي پذيرفت و بعد از مدتي تصميم گرفت كه آرامگاه خود را به ائمه اطهار اختصاص دهد .
بدين منظور قصد انتقال اجساد مطهر آنان ( حضرت علي (ع ) و امام حسين (ع ) ) را به سلطانيه داشت تا بر رونق تجاري و اهميت مذهبي پايتخت جديد التايس خود بيفزايد .لذا دستور داد تا تزئينات داخلي بنا كه تا آن روز انجام نگرفته بود طوري بپردازند كه در آن شعائر مذهب تشيع بخوبي مورد استفاده قرار گيرد. بهمين جهت بود كه كلمه ((علي)) به طور مكرر با كاشي در متن آجر نوشته شده است .
در همين اوان سلطان محمد خدابنده دستور ساختن آرامگاهي ساده براي خود در جنب گنبد اصلي را صادر كرد كه به گفته مورخين اين بناي آجري ظرف چند هفته به اتمام رسيد. اما انتقال اجساد مطهر ائمه بخاطر مخالفت شديد علماي شيعه انجام نگرفت و منصرف شد .
بنابر اين سلطان ايلخاني مصمم شد كه دوباره اين بنا را به آرامگاهي براي خود اختصاص دهد . به نظر مي رسد كه در همين ايام از مذهب تشيع برگشت و مذهب اهل سنت را اختيار كرد. شايد به همين منظور بود كه دستور داد تمام تزئينات معرق كاري كه كلمه (( علي )) ( ع ) بر آن نقش بسته بود ، و تمام تزئينات آجري كاشيكاري و گره سازي را با پوشش از گچ اندودند و روي آن پوشش را با كتيبه و اشكال مختلف هندسي طرحهاي گل و بوته دار با رنگ آبي بر زمينه سفيد گچبري كردند كه اين عمل احتمالا" در سال 713 ه رخ داده . اولجايتو در سال 716 ه. يعني تقريبا" چهار سال بعد از اتمام بنا در سن 36 سالگي در گذشت و جسد وي در تابوتي از زر ناب در آرامگاه ابديش دفن شد .
اسلاید 4 :
گنبد سلطانيه از نگاه مستشرقين
پروفسور آندره گدار بناي مزبور را اين‌گونه شرح مي‌دهد:
- به يقين گنبدسلطانيه عالي‌ترين نمونه‌ي معماري مغول و يکي از بهترين دستاوردهاي معماري
اسلامي ايران و از نظر فني شايد جالب‌ترين آنان است
پروفسور پائولزي نيز معتقد است:
«مطمئن هستيم که گنبدي را که بيش از صد سال بعد از ساخت گنبد سلطانيه يعني سال ١٤١٨ و ١٤١٩ ميلادي توسط برونلسکي و گيبرتي بر روي کليساي سانتاماريا دلفيوره زده شده، از فرم و نحوه‌ي ساختماني گنبد سلطانيه متأثر گرديده است. چون گنبد سلطانيه تنها نمونه‌ي گنبد دوجداره‌ي متوازي است که اين‌جانب در تمام آسيا مي‌شناسم. بنابراين، اثر آن بر روي تنها گنبد اروپايي از اين نوع گنبد يعني گنبد برونلسکي انکارناپذير است».
وي در جاي ديگري مي‌افزايد:
«رابطه‌هاي معماري دو بناي گنبد سلطانيه و کليساي سانتاماريا دلفيوره را به هم نزديک مي‌کند مثلا که هر دو داراي يک نقشه‌ي مرکزي و گنبدي دوجداره‌اند .
اسلاید 5 :
معماري بنا
- .زمين اين ساختمان از طبقات فشرده شن و ماسه به عمق تقريبي ۱۰ متر تشکيل يافته است ، بنا روي پايه هايي مرکب از هشت جرز بزرگ حمال آجري استوار شده است که در پلان تشکيل يک هشت ضلعي منتظم را مي دهند ، طول هر يک از اظلاع هشت ضلعي ۱۷ متر و سطح هر يک از اين جرزهاي باربر حدود ۵۰ متر مربع مي باشد ، بار اين جرزها و به کلي بار تمام بنا روي پي هايي به قطر دو متر وارد مي شود که به صورت راديه ژنرال ايجاد شده است .پي هاي اين ساختمان عظيم بسيار ناچيز و سطحي است ، دليل اين امر مربوط به مقاومت عالي زمين مي باشد ، نکته اي که سازندگان بنا به آن توجه داشتند ، فقط در قسمت شمال بنا است که پي ها از سطح طبيعي زمين حدود ۵/۱ متر پايين رفته است ولي در ساير قسمت ها عمق پي ها از ۵۰ – ۶۰ سانتي متر تجاوز نمي کنند ، پي هاي مزبور از بلوک هاي سنگي منظم به ابعاد ۲۰ – ۲۵ سانتي متر و ملات گچ و آهک ساخته شده است.
اسلاید 6 :
اساس طرح بنا بر عدد 8 قرار دارد و معلوم نيست اين عدد به چه منظوري انتخاب گرديده است ، عدد ۸ عدد مقدسي ماننده ۷ و ۱۲ که به احتمال الهامي از خورشيد است نمي باشد ، شايد عدد ۸ به علت ساختن ساعت آفتابي و يا ايستايي فوق العاده اش بوده است ، آنچه در اين بنا ماننده بناهاي ديگر اسلامي به چشم مي خورد حالت تمرکزي است که اين هشت ضلعي در مرکز مجموعه بنا دارد .
در اين اثر روابط معماري در دو جهت افقي و عمودي حل گرديده است ، طبق معمول حرکت عمودي بر عهده منارها قرار دارد ، بنابراين دو نوع منار مي باشد ، يک نوع منار پنهان که داخل اسکلت بنا قرار دارد و نوع دوم که در قسمت فوقاني به صورت گلدسته خودنمايي مي کند ،
اسلاید 7 :
بناي گنبد سلطانيه از خارج چهار طبقه ديده مي شود. در طبقه اول در ورودي واقع شده است و در ضلع شرقي به ساختمان ديگري كه به «تربت خانه» مشهور است وصل شده است، براي كاستن از يكنواختي بنا، در طبقه اول در سمت شمال و باختر و خاور، با طاق نماها و ستون هاي كاذب، نماسازي شده است.
- در قسمت همکف که براي قرار دادن مرقد حضرت علي در نظر گرفته شده بود فضاي بسيار وسيعي قرار دارد که براي طواف و اجراء مراسم خاص مذهبي از آن استفاده مي گرديد .
- سطح دوم که در هر يک از اضلاع 8 ضلعي ايواني را ايجاد کرده و به وسيله راهرو پوشيده اي به هم مرتبط مي باشند که به احتمال براي استقرار خانمها جهت ديدن مراسم مذهبي تعبيه گرديده است.
- سطح سوم عبارتست از غرفه هاي شبيه به طبقه دوم که بر روي نماي خارجي بنا ايجاد شده و دشت پيرامون در برابر آنها با زيبايي خاصي گسترده شده است ، اين غرفه ها به احتمال محل جمع شدن علما و طلاب علوم ديني بوده است ، در دوران صفويه اين غرفه ها را به اطاق تبديل ساخته اند و از آنها براي سکونت طلاب استفاده کرده اند . در تعميرات اساسي گنبد سلطانيه اين ديوارهاي افزوده را که سبب سنگين شدن اسکلت بنا شده بود برداشتند و آن را به صورت نخستين آن بازگرداندند .
- سطح چهارم عبارت است از پشت بام بنا ، در اين محل فضاي مناسبي براي انجام حرکت آزاد در اطراف گنبد وجود دارد ، از اين فضا براي تعمير گنبد يا ريختن برف استفاده مي شده است .
- اين بنا داراي هشت مؤذنه بوده که تمام آنها خراب شده است ، اين مؤذنه ها براي پخش صداي اذان و خبر بطور يکنواخت در تمام شهر با چند نفر مؤذن تعبيه گرديده زيرا در صورت بودن يک منار به علت وجود گنبد صدا به تمام شهر نمي رسيد .
اسلاید 8 :
تزئينات بنا
آرايش و تزئين بناي سلطانيه نيز مانند بناهاي ديگر عموما"شامل آجر كاري، كاشيكاري، گچبري و نقاشي است كه تا حدودي با الهام از موتيفها و نقوش دوره سلجوقي كه مورد استفاده استاد كاران و مهندسان قرار مي گرفت.
اسلاید 9 :
تزئينات بيروني گنبد
- تمامي سطح خارجي گنبد سلطانيه با كاشي آبي روشن پوشيده شده بود و ساق گنبد داراي كتيبه هايي به خط كوفي بود كه با كاشي گره سازي شده بود. بنا در اين قسمت، از هشت ضلعي به صورت دايره در آمده است و بر روي ساق گنبد، گنبد عظيم و رفيع بنا را استوار كرده اند، گنبد از نوع دو پوش است .هشت ستون نيز كاشي كاري شده بود. قسمت هاي فوقاني ديوارهاي خارجي بناي گنبد سلطانيه با كاشي هايي به رنگ آبي روشن، آبي سير و بنفش تزئين شده بود.
اسلاید 10 :
تزئينات داخلي گنبد
- تزئينات داخلي بناي گنبد سلطانيه شامل گچ بري، مقرنسكاري، كاشيكاري، خطوط تزئيني و تزئينات آجري متنوع است. مجموعه اي است بي نظير از اصيل ترين هنرهاي تزئيني ساختماني ايران زمين.
- بر روي ديوارهاي داخلي بنا، طرح هايي به خط بنايي با تركيب كاشي آبي رنگ و آجر، كلمات الله، محمد و علي و تلفيق كلمات محمد و علي و تركيب هاي پيچيده هندسي از كلمه علي ساخته شده است.
