بخشی از مقاله
بررسی هندسه و تناسبات در گنبد سلطانیه
چکیده
با نظر و دقت در بناهای مشهور و ارزشمند ایرانی این امر مشهود است که معماران از پیمون در هر مکانی با توجه به اقلیم و مصالح محل ساخت بنا به عنوان وسیله ای برای جهت دادن به طرح و نیارش بنا استفاده نموده اند. همچنین با بهره گیری از فرم های هندسی به دنبال القاء مفاهیمی نیز بوده اند.
در این مقاله حاضر به بررسی ویژگی های هندسی و تناسبات در بنای گنبد سلطانیه پرداخته شده است که تناسبات بنای مذکور را از طریق پیمون ایرانی و مفاهیم هندسی بنا را مورد بررسی قرار داده است و به بیان مفاهیم موجود در اشکال هندسی که در بنای سلطانیه بکار رفته است می پردازد. همچنین با محاسبه ابعاد بکار رفته در بنا پی به وجود تناسبات زرین ایرانی موجود در بنا را بیان می نماید.
در اینجا به بیان فرم های هندسی غالب که در پلان گنبد سلطانیه به کار رفته است را معنی نموده است که دارای چه مفاهیمی می باشندو نیز به بررسی تناسب پیمون ایرانی موجود در گنبد سلطانیه که دارای تناسبات در گنبد بنای سلطانیه 1/16 می باشد و همچنین تناسب زرین ایرانی در فضای ورودی (بنای گنبدخانه) بدست آمده است و بررسی حرکت شکل مربع به هشت ضلعی را بیان می نماید.
کلیدواژگان: گنبد سلطانیه , هندسه, تناسبات زرین ایرانی
مقدمه
در معماری ایرانی ابعاد و اندازه ها نقش مهمای را ایفا می کرده و معماران با استفاده از پیمون به عنوان اندازه و معیار و در نهایت با محاسبات صحیح و اجرای ساده به ارایه طرحی زیبا دست یافته اند. بنابراین استفاده از پیمون یک اصل مهم در معماری ایرانی محسوب شده و همواره به عنوان ضابطه ای در معماری ایرانی مورد استفاده قرار گرفته است. معمار با بکارگیری آن اجزا و اندام های بنا را به یکدیگر پیون داده و بدین شکل با استفاده از ایجاد تناسبات نیکو بین اجزا بنا در خلق اثر هماهنگ و متناسب موفق بوده است.(بمانیان.(1381 در شکل های مختلف موجود در طبیعت نسبت های معینی را می توان مشاهده کرد. معماری که با هندسه پیوندی نزدیک دارد، خالق مکان هایی در طول هزاره ها بوده است. معماری ایرانی همیشه بر زیبایی تأکید داشته است و ایرانیان سعی کرده اند در ابعاد ساختمان ها، تناسب هایی را به کار گیرند که بازتاب رابطه های کیهانی و نسبت زرین باشند. در ساخت بناها علاوه بر منطق و متناسب بودن تمام ابعاد و اندازه ها با پیمودن انتخابی، بر استفاده از پیمودن چه در کل بنا، چه در عناصر جزئی و حتی عناصر تزیینی به دقت تأکید می شد، حتی مصالح بکار رفته در بنا نیز همواره تابع پیمودن بودند. همین امر باعث شد در کلیه نقاط ایران بناهایی با ارزش، صحیح و زیبا خلق شوند و در طول سالیان دراز از معماری ایرانی با شکوه و عظمت یاد شود.تأملی در دانش معماری و روش های بکار رفته در گذشته، پرسش های بسیاری را درباره کاربرد هندسه و ریاضیات، تناسبات، چگونگی اجرای طرح و نقشه و مراحل اجرایی و بالاخره قیود و محدودیتهای معمار، با در نظر گرفتن مصالح و نوع ساختمان، مطرح می کند.(رحیمی.(2013 شهر سلطانیه در محدوده سیاسی استان زنجان به فاصله 37 کیلومتری شهر زنجان (مرکز استان) قرار گرفته است. این منطقه از شمال به بخش طارم علیا، از غرب به بخش حومه از شهرستان زنجان، از جنوب به شهرستان خدابنده و از شرق به شهرستان ابهر محدوده 940 کیلومتر مربع وسعت دارد.
موقعیت چمن سلطانیه در مرتفع ترین نقطه فلات زنجان و ابهر است به ارتفاع 1800 متر با وجود رشته کوه های واقع در جنوب و شمال آن است این منطقه دارای تابستان های معتدل، تا نسبتاً گرم و زمستان های سرد است.(ثبوتی.(1380
روش تحقیق
روش تحقیق توصیفی - تحلیلی می باشد که در ابتدا نگارنده به بررسی کتابخانه ای و جمع آوری اطلاعات و اسناد و مشاهدات معتبر و سپس به بررسی و تحلیل و ترسیم پرداخته شده است و نتیجه گیر ی توسط نگارنده صورت گرفته است.
مفاهیم
انسان سنتی تمامی آفرینش را یکی و واحد می شمارد و به این مکاشفه می رسد که او و طبیعت در ساختار و تناسب اشتراکی دارند که از راه ریاضیات سنجیدنی است. تک گنبدی این بنا و فرم استوانه ای مناره های این بنا به منزله ی القاء فهم واحد بودن را می رساند که واحد در حد خالق، با نقطه آغاز می شود. ارتباط خطی (قطر) های این 8 ضلعی که با دو نقطه خط ایجاد می شود و از دوران شعاع وارش، کره پدید می آید. فرم نیم دایره گنبد کره، که نشان دهنده ی آشکارترین نماد توحید است و تقسیمش به چند ضلعی های محاط منتظم اساس تمامی قوانین سنتی تناسب را تشکیل می دهد. تنها پنج گونه چند ضلعی منتظم وجود دارد که می توان در کره محاط کرد. این چند ضلعی ها که معروف به اجسام افلاطونی هستند توسط بیرونی چنین وصف شده اند: »و این پنج شکل را به روی تشبیه و مانند کرده اند به اصل های عالم که فلک است (کره) و چهار طبع یکی مکعب است که گرد بر گرد او شش مربع است. و او را اراضی خواند با طبع زمینی، ودیگر از بیست مثلث متساوی الاضلاع است و او راهوایی خوانند و چهارم چون خسک از چهار مثلث متساوی الاضلاع است و او را ناری خوانند با طبع آتشی و پنجم از دوازده محفس کرده است و او را فلکی خوانند یعنی نماد عالم در حد یک کل«پایه ترین اشکال هندسی موجود در این بنا شامل دوران مربع و تبدیل آن به هشت ضلعی و مثلث و همچنین دایره که از حرکت این فرم به استوانه نیز وجود دارد.
شکل زیر پلان گنبد سلطانیه و اشکال غالب می باشد:
تصویر شماره1
تصویر شماره2 و 3
تصویر شماره4 و 5
استوانه: استوانه نسبت به محوری که به وسیله مراکز دو وجه دایره اش تعریف می شود حالت مرکزی دارد و به آسانی می تواند در امتداد این محور گسترش یابد. استوانه در صورتی تعادل دارد که بر یکی از وجوه دایره اش تکیه کرده باشد هنگامی که محور مرکزی اش به حالت مایل قرار گیرد نا متعادل می گردد.
مفاهیم اشکال در این بنا:
جداول شماره1 و 2 و 3
