بخشی از مقاله
مقدمه
گیاه دارویی بهلیمو - Lippia citriodora - از خانوادهی شاهپسند - Verbenaceae - ، درختچهای است به ارتفاع 1/5 تا 2 متر - مظفرّیان، 1388؛ - Meshkatalsadat et al., 2010،. برگلیموبه دارای خواص ضدّ تشنج، ضدّ انقباض، تببُر، آرامبخش بوده و دارای سابقهای طولانی در درمان آسم، اسپاسم، سرماخوردگی، سردرد، تب، نفخ، اسهال، سوء هاضمه، بیخوابی و اضطراب میباشد . - Meshkatalsadat et al., 2010 - با توجه به اینکه کشور ایران در منطقه خشک و نیمه خشک واقع شده است لذا سبب گردیده آب یکی از مهمترین عامل محدود کننده در کشاورزی به شمار رود. آب عامل عمده در تولید محصولات کشاورزی، اکولوژی و محیط زیست سالم و تأمین مواد غذایی می باشد.
لذا صرفهجویی در مصرف آب و جلوگیری از هدر رفتن آن از طریق مدیریت صحیح اهمیّت ویژه ای دارد. مواد جاذب الرطوبتی که به تازگی کاربرد وسیعی در دنیا پیدا کردهاند، پلیمرهای سوپر جاذب اند. پلیمرهای سوپرجاذبیااَبَرجاذب1 به صورت ماده خشکی توصیف میشود که چند صد برابر وزن خود آب و محلول آبی جذب کند . این پلیمرها از مهمترین موارد مصرف آنها در صنایع کشاورزی است - شاه-حسینی و همکاران، . - 1391 این مواد ژلهای پلیمری آبدوست میتوانند مقادیر فوقالعاده زیادی آب، سالین - آبنمک ./9 درصد - یا محلولهای فیزیولوژیکی را جذب و در خود حفظ کنند. این پلیمرها ضمن برخورداری از سرعت و ظرفیت زیاد جذب آب به مثابه »آبانبارهای مینیاتوری« عمل کرده و در هنگام نیاز ریشه، به راحتی آب را در اختیار آن قرار می دهند این پلیمرها ضمن بالابردن ظرفیت نگهداری آب در خاکهای سبک میتوانند مشکل نفوذپذیری خاکهای سنگین را نیز مرتفع کنند.
سوپرجاذبها از آنجاکه با جذب سریع آب به میزان ده-ها برابر وزن خود به ژلی متورم با استحکام خوب تبدیل می گردند و به محض نیاز ریشه، آب را به سهولت در اختیار آن قرار می دهند. جذب سریع آب و حفظ آن، بازده جذب آب ناشی از بارندگیهای پراکنده را بالا برده و در صورت آبیاری خاک، فواصل آبیاری را نیز افزایش میدهدبا. توجّه به pH خنثی سوپرجاذب که بین 6 تا 7 است، اثر سوء بر خاک نداشته و هیچگونه سمیتی نیز ندارد. همچنین پس از4 تا 7 سال، بسته به نوع آن، در خاک توسط میکروارگانیسمها تخریب می شوند - زارع، . - 1391 این تحقیق با هدف تاثیر سوپرجاذب ها بر عملکرد خشک برگ گیاه دارویی به لیمو و غلظت عنصر روی در برگ این گیاه انجام شد. لذا در این پژوهش به مقایسه اثر پلیمر سوپرجاذب بر روی صفات گفته شد در حالتی پرداخته شد که کوددهی در این پژوهش بر مبنای کوددهی متعادل همراه با استفاده از کود زیستی صورت گرفت.
مواد و روشها
این پژوهش در سالهای 1390 و 1391 در گلخانههای تحقیقاتی دانشگاه تربیت مدرس انجام شد. پس از ریشه دار نمودن قلمه ها سپس در کرت هایی به ابعاد 1/5 در 3 متر و به فاصله 60 در 50 سانتی متر در گلخانه منتقل شدند. جهت تعیین ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی خاک، خاک محل اجرای طرح آنالیز گردید - جدول . - 1 توصیههای کودی نیزبا توجّه به حدود بحرانی عناصر در خاک صورت گرفت. این آزمایش در قالب طرح بلوک-های کامل تصادفی با 4 تیمار در 3 تکرار به شرح :T1 - کوددهی بر اساس مصرف بهینه کود یا همان تجزیه خاک + کود زیستی - ، :T2 - کود زیستی - ، :T3 - کوددهی بر اساس مصرف بهینه کود یا همان تجزیه خاک + کود زیستی - و :T4 - کوددهی بر اساس مصرف بهینه کود یا همان تجزیه خاک + کود زیستی + پلیمر سوپرجاذب - انجام شد. در مصرف متعادل کود، 250 کیلوگرم در هکتار کلریدپتاسیم و 60 کیلوگرم در هکتار کلات آهن از منبع سکوسترین 138 ،350 کیلوگرم در هکتار اوره و 20 کیلوگرم سولفات منگنز استفاده شد. کود زیستی شامل نیتروکسین و فسفاتین مصرف شدند. سوپرجاذب مصرفی از نوع A-200 - جدول - 2 بود که قبل از کشت با خاک منطقه ریشه مخلوط گردید. میزان مصرفی سوپرجاذب 3 گرم با توجه به توصیه شرکت سازنده آن به ازای هر بوته بود. برداشت گیاهان در مرحله تمامگُل صورت پذیرفت.
نتایج و بحث
نتایج نشان داد که از نظر عملکرد برگ خشک تفاوت معناداری در سطح احتمال یک درصد بین تیمار وجود دارد - شکل . - 1 بر این اساس عملکرد برگ خشک در تیمار شاهد به مقدار 702 کیلوگرم در هکتار و در تیمارهای دوم 1320، سوم 857 و چهارم 1503 کیلوگرم در هکتار به دست آمد.
شکل :1 اثر تیمارهای مختلف کودی بر عملکرد برگ خشک گیاه دارویی بهلیمو کودهای زیستی به تنهایی نسبت به تیمار شاهد سبب افزایش 22 درصدی در عملکرد گردید. طی پژوهشی
توسط شاهحسینی و همکاران - 1391 - مشخص گردید که کاربرد سوپرجاذب به همراه کودهای زیستی نیتروکسین و بیوسولفور سبب افزایش عملکرد وزن خشک در گیاه دارویی ریحان گردید. همچنین مشخص شد که تیمار حاوی نیتروکسین و بیوسولفور که فاقد پلیمر سوپرجاذب بود از عملکرد کمتری نسبت به تیمار حاوی سوپرجاذب به همراه نیتروکسین و بیوسولفور برخوردار بود. باکتری های آزادزی تثبیت کننده نیتروژن از قبیل ازتوباکتر و آزوسپریلیوم نه تنها باعث تثبیت نیتروژن می شوند بلکه قادر به تولید فیتوهورمون هایی مانند اسید جیبرلیک و ایندول استیک اسید هستند که می توانند سبب تحریک رشد گیاه و جذب مواد غذایی و فتوسنتزی شوند.
میکروارگانیسم های حل کننده فسفات نیز با تولید اسیدهای آلی و کاهش موضعی pH خاک باعث افزایش حلالیت عناصر کم مصرف و فسفر می گردند - Mahfouz & Sharaf-Eldin, 2007 - در تیمار سوم عملکرد نسبت به تیمار شاهد 85 درصد افزایش یافته است که نشان دهنده نقش عناصر در افزایش عملکرد می باشد. نتایج تحقیقات نشان داد که با مصرف نامتعادل کودها به ویژه زیادهروی در مصرف کودهای نیتروژنی و فسفاتی در انواع سبزی و صیفی، علاوه بر تجمع نیترات و کادمیوم در آنها، از غلظت ویتامین C تا حدود 26 درصد کاسته میشود. لیکن، با رعایت اصول مصرف بهینه کود علاوه بر بهبود کیفیت، غلظت ویتامین C تا حدود 20 درصد افزوده میگردد - ملکوتی و همکاران، . - 1387 افزودن پلی مر سوپرجاذب به تیمار سوم - T4 - سبب افزایش 114 درصدی عملکرد خشک گیاه نسبت به تیمار شاهد شده است.
به طور کلی ترکیب پلیمرهای سوپرجاذب و مصرف بهینه کود و کود زیستی نسبت به سایر تیمارها دارای بیشترین عملکرد خشک بودند. پلیمرهای سوپرجاذب میتوانند آب حاصل از آبیاری را جذب کرده، از فرونشست عمقی آن جلوگیری کنند و کارایی مصرف آب را افزایش دهند. یک گیاه سهکربنه نظیر بهلیمو، در فرآیند فتوسنتز به ازای هر مولکول CO2، بهطور متوسط 500 مولکول آب از دست میدهد. لذا گیاه به لیمو جهت انجام واکنش های درونی خود به آب زیادی بر خلاف گیاهان CAM نیاز دارد لذا هر عاملی که سبب شود میزان آب در دسترس این گیاه افزایش یابد سبب افزایش فرایندهای درونی این گیاه می گردد. به طور کلی بر اثر تنش آبی و بسته شدن روزنهها محتوای رنگدانههای فتوسنتزی خصوصاً کلروفیل در برگها کاهش مییابد - Burce, 1991 - که با کاهش فتوسنتز، تولید ترکیبات هیدروکربن در گیاه کاهش یافته و با رقابت بین ریشه و سایر اندامهای گیاهی سبب کاهش تولید در عملکرد اندام هوایی گیاه می گردد. لذا میتوان اظهار داشت پلیمر سوپرجاذب با حفظ آب و جلوگیری از تنش،
