بخشی از مقاله
چکیده
امروزه استفاده از مدلهاي تعالی به یک تکنیک مدیریتی مهم براي بهبود عملکرد کلی کسب و کار تبدیل گردیده است. در این تحقیق تاثیر پیادهسازي مدل تعالی بر بهبود عملکرد صنایع دفاعی در قالب دو فرضیه بررسی میگردد . فرضیه اول به این موضوع اشاره دارد که آیا بین امتیاز کسب شده بر اساس ارزیابی مدل تعالی و شاخصهاي عملکرد مالی همبستگی معناداري وجود دارد؟
و فرضیه دوم به این موضوع میپردازد که آیا بین شاخصهاي عملکرد مالی قبل و بعد از پیادهسازي مدل تعالی تفاوت معناداري وجود دارد؟ جامعه آماري تحقیق شرکتهایی هستند که مدل تعالی را استقرار داده و پس از ارزیابی، موفق به کسب گواهینامه و تقدیرنامه در جایزه تعالی دفاع شدهاند. براي آزمون فرضیهها با توجه به نرمال بودن توزیع متغیرها از ضریب همبستگی پیرسون و با توجه به تعداد کم مشاهدات از آزمونهاي دو نمونهاي استفاده شده است.
نتایج آزمونها نشان میدهد بین امتیازات کسب شده از ارزیابی تعالی و شاخصهاي بازده داراییها و بازده فروش همبستگی مثبتی وجود دارد و تفاوت معناداري نیز بین این دو شاخص، قبل و بعد از پیادهسازي مدل تعالی مشاهده میشود.
با توجه به نتایج آزمون، تفاوت معنادار بین بازده فروش و بازده داراییها قبل و بعد از استقرار مدل تعالی، میتواند منتج از پیادهسازي مدل باشد . این تحقیق با تعیین تاثیر پیادهسازي مدل تعالی بر شاخصهاي مالی و ارائه توصیههاي لازم، زمینهساز ایجاد درك وسیعتري براي مدیران و نیز افزایش اثربخشی پیادهسازي مدل تعالی در شرکتها است.
١- مقدمه
در سالهاي اخیر، استفاده از مدلهاي تعالی و انجام خودارزیابی بر اساس آنها به یک تکنیک مدیریتی مهم براي بهبود عملکرد کلی کسب و کار تبدیل گردیده است.[1] به طوریکه با نهادینه شدن جریان خودارزیابی در سازمانها، زمینههاي بهبود به طور مستمر در دو حوزه توانمندسازها و نتایج عملکردي شناسایی شده و سازمانها براي پر کردن شکافها، پروژههاي بهبود را در قالب نقشه راه تعالی تعریف و اجرا میکنند.[2] به صورت تجربی تصدیق شده است که کاربرد مدلهاي مدیریتی کلگرا، تاثیر مثبتی بروي عملکرد سازمان دارد.
تاري و سایزاربیتوریا با استناد به تحقیقات اریکسون - - 2004، ریچی و دیل - - 2000، جونیور - 2007 - ، توتانکو و کوکوکوستا - 2007 - ، تانینن و همکارانش - - 2010 عنوان میکنند یکی از مزایاي خودارزیابی مبتنی بر مدلهاي تعالی، میتواند بهبود نتایج کسب و کار باشد.از سویی دیگر رشد شاخصهاي مالی و اقتصادي در شرکتهایی که مدل تعالی سازمانی را به طور موفق پیادهسازي کردهاند، از جمله عواملی است که سایر سازمانها را براي پیوستن به این موج خروشان و تحول آفرین تشویق مینماید و استفاده از شاخصهاي مالی بهترین راه براي تبیین پیادهسازي اثربخش مدل تعالی است
از اواسط دهه 80 سفر تعالیگرایی در شرکتهاي دفاعی آغاز گردیده و بیداري سازمانی، ایجاد خودشناسی سازمانی، توسعه یادگیري سازمانی و نیز رشد خردهاي مالی، کیفیت، استراتژي و امنیت مفاهیم محوري این سفر محسوب میشوند.
حال با توجه به تجربه چندین ساله پیادهسازي مدل تعالی در بخش دفاع، این سئوالات مطرح است که آیا بکارگیري مدل تعالی، مانند تجربیات مشابه در سایر شرکتها و کشورها، منجر به بهبود عملکرد شده است؟ آیا بین امتیازات کسب شده بر اساس ارزیابی مدل تعالی و شاخص هاي عملکرد مالی ارتباط معناداري وجود دارد؟ و آیا تفاوت معناداري بین شاخصهاي عملکرد مالی در سالهاي قبل و بعد از پیادهسازي مدل مشاهده میشود؟
با توجه به کمبود شواهد تجربی مرتبط با این سوالات، تعیین میزان اثربخشی پیادهسازي مدل تعالی از طریق درك رابطه بین روند امتیاز تعالی اکتسابی شرکت با تغییرات در شاخصهاي مالی و بررسی تغییرات در شاخصهاي مالی - قبل و بعد از پیادهسازي مدل - به عنوان هدف این تحقیق در نظر گرفته شده است و مبتنی بر نتایج آن، توصیههاي لازم به مدیران شرکتها براي تمرکز بر نتایج مالی و افزایش اثربخشی پیادهسازي مدل تعالی ارائه میگردد.
این تحقیق با مرور مبانی نظري مرتبط آغاز شده - بخش دوم - و در بخش سوم با تبیین روش تحقیق ادامه مییابد . در بخش چهارم، دادههاي جمعآوري شده تجزیه و تحلیل گردیده و در بخش پنجم نتیجهگیري و پیشنهادات ارائه میشود.
٢- مبانی نظري تحقیق
تعالی سازمانی، رویکردي جامع به کسب و کار براي انجام بهینه تمامی فعالیتها و کارکردها است و تلاش میکند تمامی حوزههاي کسب و کار را در برگیرد.[1] بنیاد مدیریت کیفیت اروپا، تعالی کسب و کار را بدین صورت تعریف مینماید: روشی از کارکردن که سازمان را در دستیابی به رضایت متوازن ذینفعان که منجر به افزایش احتمال موفقیت بلند مدت میشود، توانمند میسازد
سازمان بهرهوري آسیا نیز عنوان میکند تعالی کسب و کار یک فلسفه مدیریتی مبتنی بر بهبود عملکرد و برآورده سازي نیازهاي ذينفعان است. محصول نهایی تعالی کسب و کار، تبدیل شدن سازمان به بهترین تجربه براي پشتیبانی از ارزشها و اهداف استراتژیک، برآورده ساختن انتظارات ذينفعان، حفظ و افزایش جایگاه رقابتیاش است.
-2-1 مدل تعالی دفاع
مدل تعالی بخش دفاع مبتنی بر هشت ارزش محوري شکل گرفته است و درك این مفاهیم، مبانی اساسی براي دستیابی به تعالی پایدار در هر سازمان را طرحریزي میکند. این ارزشها عبارتند از: کسب نتایج متوازن در جهت نیازهاي ذينفعان، ارزشآفرینی براي نیروهاي مسلح و سایر مشتریان، رهبري خردمندانه، الهامبخش و پایدار در مقاصد، مدیریت بر مبناي فرآیندها، واقعیتها و امنیت پایدار، ارزشآفرینی از طریق توسعه و مشارکت سرمایههاي انسانی، یادگیري، خلاقیت، بهبود و نوآوري، توسعه شبکههاي همکاري، مسئولیتپذیري اجتماعی براي آینده پایدار.
بر اساس مفاهیم بنیادین و مبتنی بر انگاره وحدت در عین کثرت، الگوي یکپارچه تعالی ودجا داراي دوازده معیار و 1000 امتیاز است. هشت معیار اول آن بیانگر توانمندسازها و داراي560 امتیاز و چهار معیار بعدي بیانگر نتایج و داراي 440 امتیاز مطابق با شکل 1 میباشد. معیارهاي توانمندساز، آنچه را که یک سازمان انجام میدهد، پوشش میدهند و معیارهاي نتایج، آنچه را یک سازمان بدست میآورد، در بر میگیرند. نتایج بر اثر اجراي توانمندسازها بدست میآیند. به عبارتی نتایج معلول توانمندسازها هستند و توانمندسازها با گرفتن بازخور از نتایج، بهبود مییابند. یادگیري، خلاقیت و نوآوري کمک میکند تا توانمندسازها بهبودیافته و بهبود توانمندسازها، بهبود نتایج را به دنبال خواهد داشت.
شکل:1 الگوي تعالی ودجا
-2-2 تاثیر پیادهسازي مدل تعالی کسب وکار برشاخصهاي مالی
شاخصهاي عملکرد مالی را با توجه به مفاهیم حسابداري و اقتصادي میتوان به دو دسته حسابداري و اقتصادي تقسیم کرد. در شاخصهاي حسابداري - از جمله سود، نرخ بازده دارائیها، نرخ بازده حقوق صاحبان سهام، نرخ بازده فروش و... - ، عملکرد شرکت مبتنی بر دادههاي حسابداري ارزیابی میشود.
در حالیکه در شاخصهاي اقتصادي - مانند ارزش افزوده اقتصادي، ارزش افزوده سهامداران، بازگشت جریان نقدینگی بروي سرمایهگذاري، ارزش افزوده بازار، ارزش افزوده اقتصادي پالایش شده و... - ، عملکرد شرکت با توجه به قدرت کسب سود دارائیهاي موجود و سرمایهگذاري بالقوه و با توجه به نرخ بازده و نرخ هزینه سرمایه ارزیابی میگردد
در خصوص بررسی تاثیر پیادهسازي ابتکارات کیفیتی بر نتایج مالی شرکتها تحقیقات مختلفی انجام شده است که نتایج برخی از آنها در ادامه بیان میشود:
-یعقوبنژاد و نظریانزاده - - 1387 طی تحقیقی در جامعه آماري شرکتهایی که مدل تعالی EFQM را پیادهسازي کرده و پس از ارزیابی و امتیازدهی بر اساس مدل، موفق به کسب گواهینامه، تقدیرنامه یا تندیس کیفیت در جایزه ملی بهرهوري و تعالی سازمانی شدهاند، به بررسی این امر پرداختند که نظامهاي مدیریت کیفیت - از جمله مدل تعالی - EFQM چقدر توانستهاند منجر به بهبود عملکرد سازمانها شوند؟
نتایج تحقیق ایشان نشان میدهد بین امتیازات کسب شده بر اساس ارزیابی مدل تعالی و ارزش افزوده اقتصادي همبستگی مثبت و معناداري وجود دارد. ولیکن همبستگی بین امتیازات کسب شده بر اساس مدل EFQM و نرخ بازده فروش نسبت هزینههاي عملیاتی به فروش، نرخ بازده دارائیها و بازده حقوق صاحبان سهام تائید نمیگردد . از سویی دیگر تفاوت معناداري بین ارزش افزوده اقتصادي، بازده دارائیها بازده حقوق صاحبان سهام، قبل و بعد از اجراي مدل تعالی وجود دارد.
ایشان نتیجهگیري مینمایند با توجه به نتایج آزمون فرضیهها، تفاوت معنادار بین ارزش افزوده اقتصادي قبل و بعد از اجراي مدل تعالی میتواند ناشی از اجراي EFQM باشد، اما تفاوت ایجاد شده در بازده دارائیها قبل و بعد از اجراء مدل میتواند ناشی از عوامل دیگر باشد.[
بر این اساس فرض میگردد بین امتیازات اکتسابی تعالی سازمانی و شاخصهاي بازده فروش و بازده دارایی شرکتها، همبستگی مثبت وجود دارد - فرض اول - .
-بالتر و بندل - 2005 - در تحقیقی با عنوان تاثیر پیادهسازي استراتژيهاي سرآمدي سازمانی بر نتایج کلیدي عملکرد، میزان تاثیرگذاري اجراي مدل تعالی EFQM را بر متغیرهاي مالی مورد بررسی قرار دادند . در این تحقیق 120 شرکت برنده جایزه کیفیت براي یک دوره 11 ساله 5 - سال قبل و 6 سال بعد از برنده شدن جایزه - مورد مطالعه قرار گرفتند.
جامعه آماري شامل شرکتهاي برنده جایزه و شرکتهاي مشابه - به عنوان کنترل نتایج - بود. دو دسته معیار شامل ارزش سهم و معیارهاي حسابداري از جمله فروش و سودآوري به عنوان متغیرهاي تحقیق، بررسی شدند. نتایج بیان میکند ارزش سهام شرکتهاي مورد بررسی پس از یکسال %6 و پس از سه سال %36 رشد داشته است. همچنین فروش این شرکتها پس از یک ، سه و پنج سال به ترتیب %8، %17 و %77 رشد داشته و نسبت فروش داراییها نیز %4، %6 و %8 افزایش یافته است.
بر این اساس فرض میگردد بین شاخصهاي بازده فروش و بازده داراییها، قبل و بعد از پیادهسازي مدل تعالی تفاوت معناداري وجود دارد - فرض دوم - .
٣- روش تحقیق
مراحل تحقیق شامل مرور ادبیات مرتبط تا نتیجهگیري و ارائه پیشنهاد در شکل 2 نشان داده شده و براي تجزیه و تحلیل دادهها از نرم افزار SPSS ویرایش 20 استفاده گردیده است.
شکل :2 مراحل تحقیق
-3-1 متغیرهاي تحقیق
مدل تعالی ودجا ابزار و روشی است که به شرکتها کمک میکند تا موقعیت خود را در مسیر تعالی و موفقیت تجاري ارزیابی کنند، تنگناها و چالشها و نیز امکانات بالقوه موجود، جهت گذر از این تنگناها و بهترین نحوه بکارگیري این امکانات را به ایشان نشان میدهد. در سفر تعالی شرکتهاي صنایع دفاعی مبتنی بر الگوي ارزیابی و خودارزیابی تعالی که ساز و کاري براي به حرکت درآوردن جریان مسألهیابی و حل مسأله به صورت درون زاست، اقدام مینمایند.
در همین راستا در جایزه تعالی دفاع، میزان موفقیت شرکتها در اجراي اثربخش پروژههاي بهبود و پیادهسازي مفاهیم تعالی سازمانی توسط تیمی از ارزیابان حرفهاي بر اساس منطق رادار مورد ارزیابی و امتیازدهی قرار میگیرد. معمولا شرکتهایی که براي اولین بار در فرآیند جایزه تعالی دفاع شرکت داشتهاند، امتیازي بین 150 تا250 اکتساب کردهاند و امتیاز تعالی ایشان با خودارزیابیهاي اثربخش و اجراي پروژههاي بهبود در سالهاي بعدي حضور در فرآیند جایزه تعالی افزایش یافته است.
بازده فروش به عنوان یکی از پر کاربردترین شاخصهاي حسابداري در ارزیابی رشد و موفقیت استراتژيهاي کوتاه مدت شرکتها، در بیشتر تحقیقات مشابه مورد توجه قرار گرفته است و از تقسیم سود عملیاتی بر فروش بدست میآید.
