بخشی از مقاله
شناسایی گونه گیاهی همزیست با قارچ کوهی دنبلان در مراتع شهرستان استهبان
چکیده
قارچهای خوراکی که تحت عنـوان دنـبلان شـناخته مـیشـوند از رده آسکومیسـتهـای آپـوتسدار بـوده و در دو جـنس تیوبر و ترفیزیا طبقهبندی مـیشـوند. ایـن گونـه قـارچ هـا انـدام بـارده خـود را زیـر زمـین تولیـد مـی کننـد و دارای روابـط میکوریزی با بعضی گیاهان می باشند. در این پـژوهش، بـه منظـور شناسـایی گیاهـان همزیسـت، بـا انجـام بازدیـدهای میـدانی و نمونه برداریهای مکرر از گیاهان، در منطقه مورد مطالعه، بـر اسـاس شـکل ظـاهری ریشـه و همچنـین وجـود ریسـه قـارچ بر سـطح ریشـه، گیاهـان همزیسـت مشـخص گردیدنـد. سـپس بـا توجـه بـه ویژگـی هـای مرفولـوژیکی آن هـا و بـه کمـک فلورهــای گیــاهی، گیاهــان همزیســت شناســایی شــدند. بــر ایــن اســاس، گیــاه Helianthemum lippii (L.) Pres. از خــانواده Cistaceae، از رده دولپــهایهــا و همچنــین گیــاه Kobresia sibirica (Turcz. ex Ledeb.) Boeck. از خانواده Cyperaceae، از رده تک لپـه ای هـا، دارای همزیسـتی میکـوریزی بـا قـارچ دنـبلان کـوهی، رشـد یافتـه در منطقـه،
هستند.
واژگان کلیدی: همزیست، قارچ دنبلان کوهی، میکوریز، مرتع.
مقدمه
اکثر محققین بـر ایـن باورنـد کـه قـارچهـای میکـوریزی از لحـاظ ماهیـت اسـتثنا هسـتند و قادرنـد بـا ریشـه گیاهـان
اهلی و وحشـی بـه طـور منحصـر بـه فـردی همزیسـتی میکـوریزی تشـکیل دهنـد. عقیـده بـر ایـن اسـت کـه بـدون ایـن روابط، اغلب گیاهان قـادر بـه زنـده مانـدن در جوامـع رقـابتی یافـت شـده در قلمروهـای طبیعـی خـاک نخواهنـد بـود. در واقع بالا آمدن گیاهان را به این تشکیلات نسبت می دهند.
میکوریزها به طور معمول در مجـاورت تمـام گیاهـان زراعـی، بـاغی و زینتـی و نیـز گـراسهـای مرتعـی، علـفهـای
هـرز، گیاهـان نـواحی گرمسـیری و کـاکتوسهـا و حتـی بعضـی از درختـان چـوبی یافـت مـیشـوند. بـه علـت گســتردگی اجتماع آنها با گیاهان زراعی مهم به نظر مـیرسـد کـه آنهـا مـیتواننـد بـرای تولیـد پایـدار گیـاه در کشـاوزی دارای نقـش
عمدهای باشند.
به طور کلی گیاهان همزیسـت، از قـارچ هـای میکـوریزی بـه دلایـل زیـر بهـره مـیگیرنـد: (1 باعـث افـزایش سـطح
فعال فیزیولوژیکی سـیتم ریشـه مـیشـوند. (2 توانـایی گیـاه را بـرای جـذب آب و مـواد غـذایی مثـل ازت، فسـفر، پتاسـیم و کلسیم از خاک افـزایش مـیدهنـد. (3 تحمـل گیـاه را بـه خشـکی، حـرارت بـالای خـاک و اسـیدیته بـالای ایجـاد شـده توسط فلزاتی مثـل گـوگرد، منگنـز و آلـومینیم بـالا افـزایش مـیدهنـد. (4 گیـاه را در مقابـل بعضـی از عوامـل بیمـاری گـر
قارچی و نماتد که به ریشه حمله مـیکننـد، حفاظـت مـیکننـد. (5 روابـط هورمـونی ایجـاد مـیکننـد کـه باعـث مـیشـود،
ریشــههــای تغذیــه کننــده بــرای دورههــای طــولانی در مقایســه بــا ریشــههــای بــدون میکــوریز از نظــر فیزیولــوژیکی فعــال
بــاقی بماننــد. در ارتبــاط بــا ایــن نــوع فوایــد، قــارچهــای میکــوریزی، کربــوهیــدراتهــا و ویتــامینهــا را از گیــاه دریافــت
میکنند. چون به نظر میرسد اغلب قارچهـای ریشـهایـی از همزیسـتهـای الزامـی بـا گیاهـان مـیباشـند، ایـن مـواد بـرای
رشد این قارچها ضروری میباشد.
اولــین گــزارشهــا از همزیســتی جگــنهــا (Sedges) در ســال 1987 توســط تعــدادی از قــارچ شناســان ارائــه گردیــد .(Harley et al., 1987) بــر اســاس گــزارشهــای موجــود، از 221 گونــه جگــن 88 گونــه آنهــا (%40) دارای
میکــوریزا، 24 گونــه (%11) میکــوریزای اختیــاری و 109 گونــه (%49) فاقــد ارتبــاط میکــوریزایی هســتند. گــزارشهــای
متعــددی از همزیســتی قــارچ ترفیزیــا بــا ریشــه گیاهــان خــانواده Cistaceae از جملــه Helianthemum spp.
وجـود دارد 1992) al., .(Fortas et در منــاطقی کـه امکــان رشــد و رویـش گیاهــان مــذکور وجـود نــدارد گونــههــای علفـی دیگـر ماننـد spp. Stipagrostis کـه نـوعی چمـن مرتعـی مـیباشـد در همزیسـتی میکـوریزی بـا دنـبلانهـای مرتعی گزارش گردیـده اسـت. همچنـین گـزارشهـایی در رابطـه بـا همزیسـتی ایـن قـارچ بـا نـوعی جگـن بـا نـام علمـی Kobresia bellardii از خانواده Cyperaceae عنوان گردیده است .(Muthukumar et al., 2004)
از آنجــا کــه یکــی از زیســتگاههــای طبیعــی قــارچ دنــبلان کــوهی، ایــران اســت و بــا توجــه بــه ارزش غــذایی و بــه
خصــوص ارزش اقتصــادی بــالای ایــن قــارچ و وجــود بــازار مصــرف مناســب در داخــل و خــارج کشــور، لازم اســت تحقیقاتی به منظور بررسـی امکـان کاشـت قـارچ دنـبلان کـوهی در کشـور صـورت گیـرد. بـرای رسـیدن بـه ایـن هـدف ابتدا باید به مطالعه و شناسـایی گونـههـای ایـن قـارچ و گیاهـان همزیسـت پرداخـت. ایـن تحقیـق در راسـتای رسـیدن بـه این هدف انجام گرفت.
مواد و روشها
با بازدیدهای میدانی و نمونه برداریهای مکرر، کلیه گیاهانی که در شعاع 1/5 متری از محل تشـکیل آسـکوکارپ قـارچ قرار داشتند با خاک اطراف ریشه ها بیرون آورده و به آزمایشگاه منتقل گردیدند. ریشـههـا بـا آب شسـته و ذرات خـاک جـدا
شدند. سپس به منظور تشخیص گیاهان همزیست، با توجه به شکل ظاهری ریشهها و همچنین وجود ریسه قـارچ روی سـطح
ریشه گیاهان، نمونههای گیاهی در زیر دستگاه بینوکولر، مورد بررسی قرار گرفتند.
ریشه درگیاهان دارای همزیستی میکوریزی، از نظر ریخت شناسی متفاوت بوده و اغلب منشعب و کوتاه است (شکل –1
A و .(B در ضمن در انواع قارچ های بیرون ریشه یا اکتومیکوریز، انتهای ریشه آلوده با ریسههایی که از لایه تار مانند تـا لایـه پارانشیم مانند متغیر می باشند، پوشیده شده (شکل C -1 و (D و در قارچ های درون ریشه یا ایندومیکوریز، بـه طـور معمـول هیچ نوع ریسه متراکم درسطح ریشه دیده نمیشود.
در نهایت پس از مشخص شدن گیاهان همزیست، با توجه به خصوصیات مرفولوژیکی آن ها و به کمک فلورهای گیاهی،
گیاهان شناسایی گردیدند.
