بخشی از مقاله
چکیده
سیمای گیاهی هر منطقه می تواند بیانگر شرایط آب و هوایی، خاک و به طور کلی چگونگی اقلیم آن منطقه باشدو در صورتی که تحت تاثیر عوامل انسانی و مخرب دیگر پوشش گیاهی یک منطقه دگرگون شود، صرفنظر از پیامدهای ناخوشایند آن ، غنی یا فقیر بودن پوشش گیاهی هر مکانی راهنمای مناسبی در تحقیقات و بررسی های علمی به منظور پیاده نمودن طرح های کشاورزی، منابع طبیعی و.. است.لذا ضروری است که در امر شناسایی پوشش گیاهی جهت اجرای طرح ها بررسی های دقیق و جامع به عمل آید.زیرا فاکتورهای مانند شیب زمین، شدت تابش خورشید، جهت شیب، ارتفاع از سطح دریا، نوع خاک، میزان رطوبت نسبی و باد و عوامل طبیعی دیگر در این امر نقش های مهمی را ایفا می کنند.
در این مطالعه به بررسی وضعیت پوشش گیاهی و تعیین وضعیت مراتع حاجی آباد استان سمنان پرداخته شد و پس از بازدید از منطقه گیاهان مورد بررسی قرار گرفتندو سپس با استفاده از کلیدهای شناسایی گیاهان و فلور رنگی ایران شناسایی گردیدند. و سپس به بررسی عوامل تخریب پوشش گیاهی نیز در این منطقه پرداخته شد که از مهمترین این عوامل می توان به چرای بیش از حد دام، وجود شترهای سرگردان در بخش جنوبی منطقه و تبدیل مراتع به اراضی زراعی اشاره نمود.
.1مقدمه
مراتع به عنوان بخشی از منابع طبیعی تجدید شونده، از جمله شاخص های مهم در توسعه پایدار هر کشور به حساب می آیند. ارزیابی وضعیت که به عنوان یک ابزار شناسایی مهم در علم مدیریت مرتع کاربرد دارد، مدیر مرتع را از روند تغییرات آگاه ساخته و او را در مدیریت اصولی راهنمایی می کند. وسعت مراتع ایران از یک سو و وابستگی چشمگیر دامداری از سوی دیگر سبب گردیده است تا تجدید نظر فنی اندازه واحد بهره برداری به منظور حفظ پایداری اکوسیستم مرتع و کسب درامد لازم و بازگشت سرمایه به عمل آید.
توجه به توان تولیدی مراتع و شرایط اکولوژیکی آنها در هر منطقه آب و هوایی برای مشخص کردن ظرفیت مرتع، برنامه ریزی و مدیریت چرا لازم است.[5] در اقتصاد کشور نیز مراتع از لحاظ تامین علوفه مورد نیاز دام، حفاظت آب و خاک، محیط زیست و موارد دیگر از جایگاه ویژه ای برخوردار هستند.
حضور و پراکنش جوامع گیاهی در اکوسیستم های مرتعی تصادفی نیست، بلکه عوامل اقلیمی، خاکی، پستی و بلندی و انسانی در گسترش آنها نقشی اساسی دارد.[11] وجود رابطه تنگاتنگ بین عوامل محیطی و پوشش گیاهی موجب می شود که استقرار یک جامعه گیاهی خاص در یک منطقه به وسیله عوامل محیطی غالب در آن منطقه محدود یا گسترش یاید.
به بیان دیگر عوامل محیطی باعث می شوند گیاهانی که نیازهای بوم شناسی یکسانی دارند در یک ناحیه با هم مشاهده شوندو تشکیل جوامع گیاهی را بدهند.[8] مطالعات مربوط به مدیریت مراتع به اواخر قرن نوزدهم در ایالات متحده آمریکا بر میگردد. اسمیت - 1990 - در غرب تگزاس مواردی از تخریب را گزارش نمود. اولین مطالعات تحقیقی در سال 1890 در تگزاس انجام شد که نتایج آن در سال 1902 توسط بنت لی گزارش گردید. از سال 1950 بسیاری از اصول مرتعداری از ایالات متحده به سایر کشورها منتقل شد.
بررسی پوشش گیاهی مراتع در فواصل زمانی معین و آگاهی از روند وضعیت آن یکی از موارد مهم جهت برنامه ریزی و اعمال مدیریت صحیح بهره برداری مراتع و به عبارتی دیگر تفکیک میزان تاثیرگذاری دو عامل انسانی یا مدیریتی و اقلیمی بر روی وضعیت مراتع است.
اکوسیستم های مرتعی از اجزای زنده و غیر زنده تشکیل شده اند که آگاهی از آنها که آگاهی از آنها نقش مهمی در اکولوژیک مراتع دارد.[4] ارزانی و همکاران[2] در ارزیابی مراتع استان مرکزی در طی مدت پنج سال به این نتیجه رسیدند که مراتع منطقه مورد مطالعه دارای پوشش تاجی و تولید کم می باشند و گونه های مرغوب به دلیل فشار شدید چرای دام کاهش یافته یا از بین رفته اند. به طور کلی هدف از مطالعات پوشش گیاهی، شناسایی و ارزیابی وضعیت موجود، شناخت محدودیت ها و تنگناها، تعیین نیازها، تشخیص امکانات و ظرفیت های توسعه و ارائه برنامه های مدیریت احیا و اصلاح مراتع می باشد. هدف از این مطالعه بررسی وضعیت پوشش گیاهی و تعیین وضعیت مراتع حاجی آباد استان سمنان و بررسی عوامل تخریب پوشش گیاهی نیز در این منطقه ی باشد.
.2منطقه مورد مطالعه
منطقه مورد مطالعه با وسعت حدود 277090 هکتار در شهرستان سمنان واقع در استان سمنان قرار گرفته است. این منطقه دارای مختصات جغرافیایی 15 40' تا 53' طول شرقی و 23 38' تا 35' عرض شمالی است. منطقه مورد مطالعه از شمال به شهر سمنان، از غرب به روستاهای سرخه و بیابانک و از جنوب نیز به بیانان های سمنان محدود میگردد.این منطقه از نظر رویش منطقه وسیعی از دشت سمنان می باشد که از نظر آب و هوایی و سایر فعالیت های اکولوژیکی بیشتر شامل دشت و هموار و بسیار کم تپه ماهور است. شکل - 1 - موقعیت جغرافیایی منطقه مورد نظر را در نقشه نشان می دهد.
شکل . - 1 - معرفی منطقه مورد مطالعه
.3مواد و روش ها
ابتدا تیپ بندی اولیه با استفاده نقشه واحد کاری صورت گرفت و پس از بازدید و مطالعات صحرایی و میدانی ، مرز تیپ های گیاهی با واقعیت مورد تطبیق قرار داده شد. بعد از تعیین تیپ های گیاهی در هر تیپ مورد بازدید، تعدادی از مهمترین گونه های موجود شناسایی شد. با توجه به اینکه محدوده طرح در نقشه واحد کاری با مقیاس 1:50000مشخص گردید و برای سهولت کار نقشه با مقیاس کوچکتر تهیه و سپس نسبت به تهیه نقشه تیپولوژی اقدام گردید و سپس کد گذاری هر یک از تیپ ها صورت گرفت و برای نامگذاری هریک از واحدهای گیاهی از نام یک یا دو گونه گیاهی غالب که بیشترین ترکیپ پوشش تاجی را داشت، استفاده شد و مساحت کل هر یک از واحدهای گیاهی تعیین گردید. برای تهیه لیست گونه های گیاهی نیز پس از بازدید از منطقه گیاهان مورد بررسی و شناسایی قرار گرفتندو سپس با استفاده از کلیدهای شناسایی گیاهان و فلور رنگی ایران شناسایی گردید.
