بخشی از مقاله
چکیده:
در یک طرح کاملا تصادفی با توجه به فاکتور فصل 12 گونه مرتعی به مدت یک ساعت بصورت کافه تریا مورد تعلیف سه نفر شتر ماده بالغ قرار گرفت، نتایج این آزمایش که در سه فصل بهار، تابستان و پاییز و هر بار به مدت شش روز انجام گرفت نشان داد در سه فصل گونه گیاهی اثر معنی داري بر میزان مصرف آن توسط شتر دارد
شترها در فصل بهار به ترتیب نسبت به مصرف آتریپلکس لنتی فرمیسAtriplex lentiformis ، طارون Cornulaca monacantha، خارشترAlhagi persarum ، اشنان Seid litzia rosmarinus ، سیاه شور Suaeda fruticosa ، سیاه تاغ Haloxylon ammodendron ، سرخ گز Tamarix kotschyi، رمس Hammada salicornica ، رندوك Salsola yazdiana ، بهوه شور Salsola tomentosa ، گز شاهی Tamarix aphylla و درمنه دشتیArtemisia sieberi بیشترین تا کمترین گرایش را دارند.
در فصل تابستان نسبت به گونه هاي آتریپلکس لنتی فرمیس، اشنان، طارون، سیاه شور، خارشتر، سیاه تاغ، بهوه شور، رمس، سرخ گز، گز شاهی، درمنه دشتی و رندوك به ترتیب بیشترین تا کمترین گرایش را دارند. در پاییز شترها نسبت به مصرف آتریپلکس لنتی فرمیس، خارشتر، اشنان، طارون، سیاه شور، سیاه تاغ، بهوه شور، رمس، سرخ گز، رندوك، گز شاهی و درمنه دشتی به ترتیب بیشترین تا کمترین گرایش را دارند.
همچنین آنالیز نتایج در کل سه فصل نشان داد که فصل، گونه گیاهی و اثرات متقابل فصل و گونه اثر معنی داري بر ترجیح خوراکی شتر دارد - . - p<0/01 در کل سه فصل شترها نسبت به آتریپلکس لنتی فرمیس ، طارون ، خارشتر، اشنان، سیاه شور، سیاه تاغ، بهوه شور، رمس، سرخ گز، گز شاهی، رندوك و درمنه دشتی بیشترین تا کمترین گرایش را دارند.
مقدمه :
در جوامع گیاهی گونه هاي زیادي از گیاهان براي چراي دامها وجود دارند و همانطور که از نظر شرایط اقلیمی و مکانی هر یک از گیاهان در سطح مراتع پراکنده شده اند اختلافاتی نیز در عملکرد تولیدي و خوشخوراکی آنها وجود دارد. در بحث انتخاب گیاه در چراي دام دو واژه خوشخوراکی و درجه ترجیح مورد استفاده قرار می گیرد که این دو با وجودي که از نظر تاثیر بر میزان انتخاب در عمل چرا با هم مرتبط هستند ولی واژه هاي مختلفی محسوب می شوند
محدود کردن مفهوم واژه خوشخوراکی به خصوصیات یا وضعیت گیاه و واژه درجه ترجیح به عکس العمل دام نسبت به شرایط گیاه مبناي مناسبتري را براي ارزیابی علل و میزان انتخاب علوفه توسط دام فراهم می سازد
خوشخوراکی : به مجموعه خصوصیاتی اطلاق می شود که دام را جهت انتخاب یک نوع غذا بر انواع دیگر غذاها ترغیب و تحریک می نماید . اساس و پایه مصرف علوفه در بین علفخواران اختلاف در میزان جذابیت یا مقبولیت علوفه می باشد،
خوشخوراکی علوفه ها در یک دام ممکن است گروهی از گونه ها ي گیاهی یا کلیه گیاهان مربوط به یک گونه را در بر گیرد و یا ممکن است محدود به یک نوع گیاه یا اندامهاي خاص یک گیاه باشد.
ترجیح خوراکی - درجه ترجیح - : بیانگر عکس العمل هاي انتخابی دام نسبت به گیاهان مختلف بوده و معمولا رفتاري می باشد
عوامل مختلفی مانند نوع دام، جثه دام، اثر دام یا دامهایی که همزمان یا قبلا در منطقه به چرا مشغول بوده اند، فصل و سال چرا، حتی در بعضی از مواقع وجود حشرات و جوندگان نیز ممکن است برمیزان رجحان مواد غذایی جهت چرا مؤثر باشد.
مواد و روشها:
منطقه مورد مطالعه مراتع اطراف شهرستان بافق یزد که ایستگاه تحقیقات شتر کشور در آن قرار دارد با مختصات جغرافیایی، طول 55/23 و عرض 31/37 با متوسط بارندگی سالانه 59/3 میلیمترو درجه حرارت 20/8 درجه سانتیگراد بود.
براي اجراي این آزمایش هر روز صبح 12 نمونه گیاهی مورد نظر از مراتع مذکور برداشت شده و پس انتقال به ایستگاه تحقیقات شتر بافق مقدار لازم از هر نمونه توزین شده ودر ظرفهاي غذا خوري ریخته میشد، هر نمونه سه ظرف در مختلف با فاصله ریخته شده و ترتیب قرار گرفتن ظروف غذا در محل هاي مختلف هر روز بطور تصادفی انتخاب شد. پس از آن شترهاي مورد استفاده که سه نفر شتر ماده بالغ بودند به محل اسقرار ظروف غذا منتقل شده و به مدت یک ساعت در محل مذکور به تغذیه مشغول می شدند
پس از پایان زمان فوق شترها از محل خارج شده اقدام به جمع آوري پس مانده نمونه ها و توزین آنها میشد. با توجه به اینکه گونه هاي مورد استفاده به صورت تازه به مصرف دامها میرسید جهت قرار دادن مبناي یکسانی براي مقایسه از هرگونه گیاهی نمونه هایی گرفته شده ودر محل ایستگاه اقدام به خشک کردن آنها شد تا وزن آفتاب خشک آنها مبناي مقایسه قرار گیرد. این آزمایش در سه فصل بهار، تابستان و پاییز و در هرفصل به مدت 8 روز 2 - روز عادت پذیري و 6 روز مرحله اصلی آزمایش - انجام شد. داده هاي این آزمایش شامل مقدار گیاه مصرفی مربوط به هر گونه در فصول مختلف با استفاده از روش GLM و نرم افزار آماري SAS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و مقایسات میانگین با استفاده از روش Duncan با احتمال خطاي %5 انجام شد.
نتایج وبحث :
نتایج آنالیز واریانس نمونه هاي گیاهی مورد مصرف شتر در سه فصل بهار، تابستان و پاییز نشان میدهد که نوع گیاه اثر معنی داري بر میزان مصرف آن داشته است
مقایسات میانگین نشان میدهد که در فصل بهار بین مصرف گونه هاي آتریپلکس لنتی فرمیس، طارون، خارشتر و اشنان تفاوت معنی دار میباشد. بین دو گونه سیاه شور وتاغ تفاوت معنی دار نیست ولی مصرف این دو با بقیه گونه ها تفاوت معنی دار می باشد
بین گونه هاي سرخ گز، رمس،رندوك، بهوه شور، گز شاهی،و درمنه تفاوت معنی داري مشاهده نمی شود ولی این شش گونه با بقیه تفاوت معنی داري را نشان می دهند .
نتایج مقایسات میانگین نشان میدهد که در فصل تابستان بین مصرف گونه هاي آتریپلکس، اشنان، طارون، سیاه شور، خارشتر و تاغ با یکدیگر و با بقیه نمونه ها تفاوت معنی دار میباشد - . - P< 0/05 ولی بین نمونه هاي بهوه شور، رمس، سرخ گز، گز شاهی، درمنه و رندوك تفاوت معنی دار نمیباشد. نتایج مقایسات میانگین نشان میدهد که در فصل پاییز مصرف گونه هاي آتریپلکس و خار شتر با یکدیگر و با بقیه گونه ها تفاوت معنی داري را نشان میدهد
گونه گیاهی اشنان بجز طارون، سیاه شور و تاغ با بقیه گونه ها تفاوت معنی داري را نشان میدهد . - P< 0/05 - طارون بجز گونه هاي اشنان ، سیاه شور، تاغ، و بهوه شور بابقیه اختلاف معنی داري را نشان می دهد
گونه سیاه شور بجز گونه هاي اشنان، طارون، تاغ، بهوه شور و رمس با بقیه گونه ها اختلاف معنی داري را نشان می دهد - . - P< 0/05 تاغ به غیر از گونه هاي اشنان، طارون، بهوه شور، رمس و سرخ گز با بقیه گونه ها اختلاف معنی داري را نشان می دهد - . - P< 0/05 بهوه شور با گونه هاي آتریپلکس، خار شتر و اشنان تفاوت معنی داري را نشان میدهد
رمس با گونه هاي آتریپلکس، خار شتر، اشنان و طارون تفاوت معنی داري را نشان میدهد . - P< 0/05 - گیاه سرخ گز با گونه هاي آتریپلکس، خار شتر، اشنان و سیاه شورتفاوت معنی داري را نشان میدهد . - P< 0/05 - گونه هاي رندوك، گز شاهی و درمنه با گونه هاي آتریپلکس، خار شتر، اشنان، طارون، سیاه شور و تاغ اختلاف معنی داري را نشان میدهد - P< 0/05 - ولی با سه گونه بهوه شور، رمس و سرخ گز اختلاف معنی داري را نشان نمیدهد .
آنالیز داده ها در کل سه فصل آزمایش نشان می دهد که ارجحیت انتخاب علوفه در فصول مختلف براي چرا در شتر متفاوت می باشد و این امر مشخص است زیرا در فصول مختلف از لحاظ فیزیولوژیکی و ترکیبات شیمیایی هر گونه گیاهی داراي تغییراتی در خود می باشد .
مطالعات صفائیان و همکاران - 1375 - بر روي گونه هاي گیاهی مراتع جلگه اي مازندران - گندمیان و بقولات - نشان داد که حتی در یک فصل میزان پروتئین آنها در مراحل رویشی - فروردین - ، گلدهی - اردیبهشت - و میوه دهی - خرداد - متفاوت می باشد. همچنین ارجحیت مصرف گونه هاي مختلف توسط شتر نیز با یکدیگر تفاوت معنی داري را نشان می دهد. با توجه به مقایسات میانگین مصرف گونه هاي گیاهی در کل سه فصل - بهار، تابستان و پاییز - می توان 12 گونه گیاهی مورد استفاده قرار گرفته را در دو دسته مجزا قرار داد .
در گروه اول گونه هاي آتریپلکس لنتی فورمیس، طارون، خار شتر، اشنان، سیاه شور، و تاغ قرار می گیرد که همه آنها میزان ارجحیت غذایی قابل توجهی را به خود اختصاص داده اند که در بین آنها آتریپلکس لنتی فورمیس بالا ترین میزان ارجحیت را با میانگین مصرف 5/28 کیلو گرم را در 3 نفر شتر به خود اختصاص داده و گونه گیاهی تاغ رده ششم را از لحاظ میزان ارجحیت با میانگین مصرف 1/23 کیلوگرم، به خود اختصاص داده است. و طبق جدول مقایسات میانگین این شش گونه با یکدیگر تفاوت معنی داري را نشان می دهند
در گروه دوم گونه هاي گیاهی بهوه شور، رمس، سرخ گز، گز شاهی، رندوك و درمنه قرار میگیرد که همه آنها مقدار کمی توسط شترها مصرف شده اند. در این گروه بهوه شور با میانگین مصرف 0/57 کیلوگرم بیشترین و درمنه با 0/25 کیلوگرم کمترین میزان مصرف را به خود اختصاص داده اند. اگر چه از لحاظ وزنی میزان مصرف بهوه شور حدود دو برابر درمنه می باشد ولی از لحاظ آماري میانگین مصرف این دو معنی دار نمی باشد.
درکل می توان گفت که این گروه دوم در مقایسه با گروه اول بوسیله شترها مصرف نشدند و می توان آنها را نادیده گرفت. در گروه اول همه شش گونه گیاهی با یکدیگر تفاوت معنی داري را نشان می دهند و این مسئله در تمامی مقایسات میانگین بوضوح دیده می شود. با برسی مقایسات میانگین در هر فصل - بهار، تابستان و پاییز - ودر کل سه فصل با هم مشخص می گردد که گونه گیاهی آتریپلکس لنتی فرمیس بالاترین میزان مصرف را بین کلیه گونه هاي مورد آزمایش به خود اختصاص داده است همچنین در بین شش گونه گروه اول که میانگین مصرف قابل توجهی را داشته اند تاغ در هر سه فصل و بطور کلی رده ششم را به خود اختصاص داده است.
