بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی سولفات پتاسیم در شرایط تنش خشکی بر روی مولفه های رشدی لوبیا چشم بلبلی آزمایشی در تابستان 1391 در مزرعه شهید سالمی واقع در شهرستان اهواز با طول جغرافیایی 48 درجه و 40 دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی 31 درجه و 20 دقیقه شمالی با ارتفاع 22/5 متر از سطح دریا به اجرا درآمد. این تحقیق در قالب طرح آزمایشی اسپلیت پلات بر پایه بلوکهای کامل تصادفی با 3 تکرار اجرا شد. عامل های این آزمایش شامل تیمار اصلی 3 سطح کمآبیاری - آبیاری زمان 70 میلیمتر تبخیر آب از تشتک تبخیر کلاس A ، آبیاری زمان 100 میلیمتر تبخیر آب از تشتک تبخیر کلاس A و آبیاری زمان 130 میلیمتر تبخیر آب از تشتک تبخیر کلاس - A و تیمار فرعی 4 سطح سولفات پتاسیم 0 - کیلوگرم در هکتار ، 50 کیلوگرم در هکتار ، 100 کیلوگرم در هکتار ، 130 کیلوگرم در هکتار - بود. هر تکرار شامل 12 کرت که به این ترتیب طرح شامل 36 واحد آزمایشی گردید.
جهت تعیین موله های رشدی هر 12 روز یکبار از مزرعه نمونه گیاهی برداشت و روند آنها مشخص گردید. نتایج نشان داد که اثر کم آبیاری بر روی کلیه صفات به جز شاخص برداشت معنی دار بود و بیشترین صفات رشدی متعلق به آبیاری زمان 70 میلیمتر تبخیر آب از تشتک تبخیر کلاس A بود. همچنین اثر سطوح سولفات پتاسیم بر روی کلیه صفات به جز شاخص برداشت معنی دار بود و بیشترین صفات رشدی و عملکردی متعلق به 100 کیلوگرم کود سولفات پتاسیم در هکتار بود. اثرات متقابل سطوح مختلف کم آبیاری و کود سولفات پتاسیم بر روی همه صفات اندازه گیری شده معنی دار بود. می توان گفت که آبیاری زمان 70 میلیمتر تبخیر آب از تشتک تبخیر کلاس A و 100 کیلوگرم کود سولفات پتاسیم در هکتار در بین تیمارهای اعمال شده بهترین سطوح برای گیاه لوبیا چشم بلبلی در شرایط آب و هوایی اهواز می باشند و بیشترین اثر رابر روی صفات اندازه گیری شده داشتند.
کلمات کلیدی: تنش کم آبی، کود سولفات پتاسیم، لوبیا چشم بلبلی، شاخص های فیزیولوژی رشد.
.1 مقدمه و هدف
خشکسالی و تنش حاصل از آن یکی از مهمترین و رایج ترین تنشهای محیطی است که تولیدات کشاورزی را با محدودیت روبرو ساخته و بازده استفاده از مناطق نیمه خشک را کاهش داده است .[8] از طرفی کمبود آب به تنهایی پتانسیل عملکرد تولیدی را به کمترین مقدار خود نمی رساند بلکه زمان و مدت زمانی که تنش خشکی روی می دهد با فرآیند های فیزیولوژیکی در ارتباط است.[13] اقتصاد و مدیریت منابع آب ایجاب می کند که از واحد حجم آب حداکثر بهره برداری صورت گیرد .درچنین شرایطی که کمبود آب آبیاری وجود دارد، اطلاع از واکنش گیاهان و تعیین میزان حساسیت مراحل مختلف رشد به کم آبی از اهمیت بسزایی بر خوردار است .[3]
با توجه به رشد جمعیت و افزایش تقاضا برای غذا و به منظور تامین امنیت غذایی، حبوبات مهمترین منبع غذایی پروتئینی در تغذیه انسان بشمار می روند .[1] لوبیا چشم بلبلی یک محصول زراعی مهمی است که به طور وسیعی در مناطق گرم آفریقا، آسیا و آمریکا رشد می کند و اغلب به عنوان گیاهی با سازگاری بالا به حرارت های بالا و خشکی در مقایسه با گونه های دیگر، مورد توجه است. [12 ] سازگاری به خشکی در لوبیا چشم بلبلی وابسته به حداقل رسانیدن تلفات آب به وسیله ی کنترل شکاف روزنه است.[10] اثبات شده است که لوبیا چشم بلبلی قادر به نگهداری پتانسیل آب برگی بالا یا محتوای ،رطوبت نسبی برگی بالا طی تنش آبی است[16] ، درنتیجه می تواند از پسابیدگی بافت جلوگیری کند. لذا با توجه به محدودیت آب و سطح زیر کشت لوبیا در کشور باید در نظر داشت که رشد گیاه و تولید محصول در رابطه مستقیم با تنش آبی گیاه هستند، به همین دلیل آزمایشی در این راستا صورت گرفت که این تحقیق با اهداف:
-1 بررسی مصرف کود سولفات پتاسیم بر روی مولفه های رشدی لوبیا چشم بلبلی ، -2اثر متقابل بهینه برای بدست آوردن حداکثر عملکرد و -3 مشخص شدن بهترین زمان آبیاری، در قالب طرح آزمایشی اسپلیت پلات بر پایه بلوکهای کامل تصادفی با 3 تکرار اجرا شد.
.2 تئوری و پیشینه تحقیق
گیاه لوبیا به شرایط آب و خاک و کیفیت آن ها خیلی حساس بوده و عملکرد آن حتی از دوره های کوتاه کمبود آب صدمه می بیند و صدمه حاصل از خشکی و مصرف آب با سن گیاه افزایش می یابد.[15] لوبیا چشم بلبلی یکی از مهم ترین لگومها در مناطق خشک دنیا می باشد که در مراحل اولیه رشد در برابر خشکی مقاوم می باشد .[9] قطع آبیاری به مدت دو هفته در مرحله سبزینه ای برای گیاه چشم بلبلی قابل تحمل بوده است ولی قطع آبیاری به مدت دو هفته در مراحل گلدهی با غلاف دهی و یا پر شدن غلاف سبب کاهش عملکرد دانه و اجزا عملکرد شده است .[3] تحقیقات حاکی از آن است که تجمع یون پتاسیم در گیاهان قبل از وقوع تنش هایی نظیر کمبود آب، تنش سرما و تنش شوری بیم های برای بقای گیاه به شمار می آید.
واکنش گیاه به پتاسیم بسته به رقم، زمان، نحوهی مصرف و منبع پتاسیم متفاوت است .[7] پتاسیم علاوه بر افزایش تولید ماده خشک و توسعه سطح برگ تا اندازه زیادی باعث نگهداری آب در بافتهای گیاهی تحت شرایط تنش آب می گردد.[14] مصرف مقدار کافی از کود پتاسه در مقایسه با شرایط کمبود پتاسیم محتوای رطوبت برگ و روابط آبی گیاه را با کاهش پتانسیل اسمزی در بامیه بهبود بخشید، به طوری که منجر به پایداری میزان فتوسنتز خالص، تعرق و هدایت روزنه ای در شرایط تنش خشکی و شرایط عاری از تنش شد .[11]
.3 مواد و روش ها
این آزمایش در تابستان 1391 در مرکز تحقیقاتی شهید سالمی واقع در شهرستان اهواز به مرحله اجرا درآمد. این تحقیق در قالب طرح آزمایشی اسپلیت پلات بر پایه بلوکهای کامل تصادفی با 3 تکرار اجرا شد. تیمار اصلی شامل 3 سطح کمآبیاری 70 ، 100 ، 130 میلیمتر تبخیر آب از تشتک تبخیر کلاس A انجام شد. تیمار فرعی شامل 4 سطح مقادیر مختلف کود سولفات پتاسیم به میزان 0، 50 ، 100، 150 کیلوگرم در هکتار میباشد. هر تکرار شامل 12 کرت بود که به این ترتیب طرح شامل 36 واحد آزمایشی گردید و هر کرت دارای 5 خط کاشت و هر کدام به طول 5 متر و به فاصله 75 سانتی متر از یکدیگر بود و فاصله بذرها بر روی پشته 20 سانتی متر در نظر گرفته شده و فاصله میان دو کرت فرعی 2 متر و فاصله میان هر دو کرت اصلی نیز به وسیله نهرکن به فاصله 2 متر جدا شده بود. رقم مورد استفاده ،رقم لوبیا چشم بلبلی محلی دزفول بود که از مرکز تحقیقات صفی آباد دزفول تهیه شد. هر 12 روز جهت تعیین روند رشد و شاخص های رشد از هر کرت نمونه برداری به عمل آمد . نمونه ها جمع آوری شده و به آزمایشگاه منتقل شدند و سطح برگ ووزن خشک بوته ها اندازه گیری شد. اطلاعات بدست آمده به روش تجزیه واریانس آزمایش طرح آزمایشی اسپلیت پلات بر پایه بلوک های کامل تصادفی انجام شد. در نهایت با استفاده از نرمافزارهای آماری Minitab آنالیز و برای ترسیم نمودار ها و منحنی ها نرم افزار Excel 2007 مورد استفاده قرار گرفت.
.4 نتایج و بحث
.1.4اثر سطوح مختلف کم آبیاری و کود سولفات پتاسیم بر روی روند تغییرات مقدار ماده خشک کل نتایج نشان داد که، روند تغییرات مقدار ماده خشک کل - TDW - در سطوح مختلف آبیاری در ابتدای رشد کم و با افزایش تعداد روزهای پس از کاشت یک سیر صعودی داشت و 80 روز پس از کاشت یعنی در مرحله گلدهی و غلاف دهی به بیشترین میزان مقدار ماده خشک کل مشاهده شد و بعد از آن تا اواخر دوره رشد یک روند نزولی مشاهده شد. این نتایج نشان داد مقدار ماده خشک کل از مراحل اولیه رشد در سطح آبیاری زمان 70 میلیمتر تبخیر آب از تشتک تبخیر کلاس A بیشتر از سطوح دیگر بوده است - نمودار . - 1-4 تجمع ماده خشک در تیمارهای مختلف آبیاری در مراحل اولیه رشد کند بوده اما با گذشت زمان افزایش یافت و به بیشترین میزان خود رسید، و بعد از این مرحله ماده خشک به علت ریزش برگ ها در اواخر دوره رشد گیاه، روند کاهشی نشان داد .[4]
نمودار 1 - 4 روند تغییرات مقدار ماده خشک کل در سطوح مختلف کم آبیاریتیمارهای آبیاری ، و به ترتیب زمان 70 ، 100 و 130 میلی متر تبخیر آب از تشتک تبخیر کلاس A با توجه به بررسی نتایج مشاهده شد که، مقدار ماده خشک کل - TDW - در سطوح مختلف کود سولفات پتاسیم در ابتدای رشد کم و با افزایش تعداد روزهای پس از کاشت یک سیر صعودی داشت به طوریکه در مرحله گلدهی حدود 80 روز پس از کاشت بیشترین مقدار ماده خشک کل دیده شد، و بعد از آن یک روند نزولی و رو به پایین داشت.
نتایج نشان داد که از مراحل اولیه رشد مقدار ماده خشک کل در تیمار100 کیلوگرم کود سولفات پتاسیم در هکتار، بیشتر از سایر سطوح کودی بوده است - نمودار . - 2-4 با حضور یون پتاسیم، شرایط تنش آب و اثر آن بر روند ماده خشک ، شاخص سطح برگ و ارتفاع گیاه تعدیل می یابد که دلیل این پدیده را افزایش توانایی فتوسنتز بوسیله افزایش فعالیت کربن گیری و آنزیم روبیسکو و تقویت سنتز و انتقال مواد عنوان نمودند .[5]
