بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی اثر محلول غذایی در شنبلیله - Trigonella foenumgraecum - در منطقه شهرري، آزمایشی در تابستان 1393 بصورت آزمایشگاهی و گلخانه اي در شهرري انجام شد. پژوهش آزمایشگاهی بصورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در چهار تکرار با استفاده از روش رول سیگار - 2پلاصکع کئپط طه؟طط ض صورت گرفت تیمارهاي آزمایشی شامل کاربرد کود نیتروژن بعنوان عامل اول به صورت محلول غذایی در چهار سطح - صفر، 0/1 میلی مولار بر لیتر، 0/4 میلی مولار بر لیتر ویک میلی مولار بر لیتر - و فاکتور دوم رقم در سه سطح - اردستانی، هندي، اصفهانی - بود. پزوهش گلخانه اي نیز به صورت فاکتوریل و در قالب طرح پایه کاملا تصادفی با سه تکرار اجرا گردید.
فاکتور اول کاربرد کود نیتروژن در پنج سطح شامل گ - صفر - شاهد - ، 50 کیلوگرم، 75 کیلوگرم، 100 کیلوگرم و 125 کیلوگرم - که در مراحل 2 برگی، 4 برگی و گلدهی بصورت سرك مورد استفاده قرار گرفت و فاکتور دوم ارقام مختلف شنبلیله در سه سطح - اردستانی، اصفهانی و هندي - بود. نتایج حاصل از تحقیق آزمایشگاهی بیان کرد اثر متقابل رقم در محلول غذایی نیتروژن بر تمامی صفات بجز تعداد ساقه فرعی، تعداد برگ و طول کل گیاه معنی دار بود.
با توجه به نتایج مقایسه میانگین هاي بالاترین وزن خشک کل گیاه با میانگین 0/62 گرم از تیمار کاربرد 1 میلی مولار بر لیتر و در رقم اردستانی بدست آمد و کمترین میزان نیز با میانگین 0/19 گرم از تیمار 1 میلی مولار بر لیتر و رقم هندي بدست آمد. در خصوص نتایج تحقیق گلخانه اي نیز بود نتایج نشان داد که تمامی اثرات از جمله اثر کود نیتروژن، اثر رقم و اثرات متقابل کود نیتروژن در رقم بر تمامی صفات معنی دار بود بجز اثر اصلی رقم که بر حجم ریشه و وزن خشک کل گیاه دارویی شنبلیله معنی دار نبود.
نتایج مقایسه میانگین ها حاصل از این تحقیق نشان داد که بالاترین میزان وزن خشک کل با میانگین 11/19 گرم از تیمار کاربرد 125 کیلوگرم و از رقم اردستانی بدست آمد که اختلاف معنی داري با تیمار کاربرد 100 کیلوگرم و رقم اصفهان نداشت و کمترین میزان نیز با میانگین 7/98 گرم از تیمار کاربرد 75 کیلوگرم و رقم اصفهان حاصل شد. بنابراین در اثر کاربرد کود شمیایی نیتروژنه میزان رشد اندام هوایی و ریشه گیاه شنبلیله افزایش یافت و از بین ارقام مورد بررسی رقم اردستانی مناسب ترین رقم می باشد.
کلید واژه: کود نیتروژن، روش رول سیگاري، شنبلیله، رشد ریشه و اندام هوایی.
مقدمه
گیاه شنبلیله یکی از گیاهان دارویی است که در طب سنتی ایران و ملل مختلف سابقه دیرینه داشته و خواص درمانی چشمگیري براي آن ذکر شده است . شنبلیله در اکثر نقاط ایران مورد کشت قرار میگیرد و سطح زیر کشت آن در ایران حدود 927 هکتار میباشد.در اکوسیستمهاي زراعی، شناخت عوامل افزایش دهنده کمیت و کیفیت محصولات تولیدي امري ضروریست که بسته به نوع گیاه میتواند جهت دستیابی به حد مطلوب مورد ملاحظه قرار گیرد .
کودهاي شیمیایی نهادههایی هستند که براي جبران ضعف حاصلخیزي خاك و افزایش کمی و کیفی محصولات کشاورزي به کار میروند . از بین کودهاي مصرفی نیتروژن در کلیه بافت هاي زنده گیاهان نقش حیاتی ایفا می کند. نیتروژن 2-4 درصد وزن خشک گیاه را تشکیل می دهد. گیاهان عالی نیتروژن معدنی را به ترکیبات آلی تبدیل می کنند. نیتروژن بیش از هر عنصر معدنی دیگر، ترکیب گیاه را تغییر می دهد. مقادیر زیاد عناصر غذایی در منطقه ریشه در اوایل رشد،طویل شدن و رشد تاج را افزایش داده واز طویل شدن ریشه جلوگیري می کند.
تاثیر کود نیتروژن بر صفات فیزیولوژیکی گیاه مانند نفوذ نور، راندمان استفاده از نور، مقدار ماده خشک انتقال یافته به دانه، شاخص سطح برگ و دوام آن و سرعت رشد گیاه سبب افزایش میزان ماده خشک و عملکرد دانه ذرت می شود . ماندال و همکاران - 2008 - نشان دادند کاربرد مقادیر مختلف کودهاي شیمیایی تاثیر قابل توجهی بر روي رشد و عملکرد گیاه اسفرزه دارد. بیست و همکاران گزارش نمودند که در اثر کاربرد کود نیتروژن در گیاه بادرشبویه ارتفاع بوته، ماده خشک کل، وزن تر و طول ریشه افزایش یافت.
محمدي و همکاران هشت توده ي شنبلیله ایرانی را بر اساس صفات مورفولوژیکی مورد بررسی قرار دادند. آنها در این تحقیق توده ها را در دو منطقه ي کرج و زنجان کشت نموده و نتایج آنها را نیز با هم مقایسه کردند. آنها گزارش کردند در میان توده ها اختلاف معنی داري وجود دارد. هدف از اجراي این تحقیق بررسی گسترش سیستم ریشه اي و اندام هوایی گیاه شنبلیله به مقادیر مختلف کود نیتروژن می باشد. و همچنین با استفاده از روش رول سیگاري میزان رشد ریشه و اندام هوایی تحت شرایط آزمایشگاه مورد بررسی قرار گرفت.
مواد و روشها
به منظور بررسی خصوصیات رشدي ریشه و اندام هوایی در شنبلیله در منطقه شهرري، آزمایشی در تابستان 1393 بصورت آزمایشگاهی در شهرري انجام شد. این پژوهش بصورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در چهار تکرار با استفاده از روش رول سیگار صورت گرفت تیمارهاي آزمایشی شامل کاربرد کود نیتروژن بعنوان عامل اول به صورت محلول غذایی در چهار سطح - صفر، 0/1 میلی مولار بر لیتر، 0/4 میلی مولار بر لیتر ویک میلی مولار بر لیتر - و فاکتور دوم رقم در سه سطح بود. اجراي آزمایش بدین صورت بود که تعداد 4 بذر شنبلیله را پس از ضدعفونی کردن در محلول 0/03 درصد آب اکسیژنه در روي کاغذ صافی قرار داده و سپس کاغذ صافی بر روي کاغذ ضد آب قرار داده شد و آن را لوله کرده و هر لوله در4 تکرار در داخلمحلول هاي غذایی با غلظت هاي که تهیه شده قرار گرفت.
پس از مدت 1 ماه صفات مورد نظر ریشه از جمله - وزن خشک ریشه، و تعداد ریشه فرعی - و صفات مورد نظر اندام هوایی از جمله - وزن تر کل، وزن خشک کل، تعداد برگ ها، تعداد ساقه هاي فرعی - اندازه گیري شد که وزن صفات با استفاده از ترازوي دیجیتال، طول صفات با استفاده از خط کش اندازه گیري شد طرح گلدانی به صورت فاکتوریل و در قالب طرح پایه کاملا تصادفی با سه تکرار اجرا گردید. فاکتور اول کاربرد کود نیتروژن در پنج سطح شامل گ - صفر - شاهد - ، 50 کیلوگرم، 75 کیلوگرم، 100 کیلوگرم و 125 کیلوگرم - که در مراحل 2 برگی، 4 برگی و گلدهی بصورت سرك مورد استفاده قرار گرفت حو فاکتور دوم ارقام مختلف شنبلیله در سه سطح - اردستانی، اصفهانی و هند - بود. در این طرح 45 گلدان پلاستیکی به قطر 50 سانتی متر و ارتفاع 40 سانتیمتر با گنجایش20 کیلوگرم خاك وجود داشت.
زمان دقیق کاشت گیاه شنبلیله در داخل گلدانها در تاریخ 15 مرداد ماه سال 1393 صورت گرفت. آبیاري با توجه به نیاز گیاه هر چند روز یک بار صورت گرفت. تنک کردن بوته هاي اضافی در 26 مرداد ماه انجام شد و در یکم و بیست و ششم شهریور ماه دو مرحله وجین دستی علف هاي هرز صورت گرفت. کود دهی با توجه به چیدمان تیمارها به ترتیب با مقادیر 0 - ، 0/56، 0/93، 1/25 و 1/65 گرم در هر گلدان - براي تیمارهاي 0 - ، 50، 75، 100 و 125 کیلوگرم در هکتار - مورد استفاده قرار گرفت.
پس از گلدهی، ریشه گیاهان - پنج گیاه در هر گلدان - از داخل گلدانها بطور کامل خارج گردید و پس از شستشوي ریشه ها با آب وزن تر آنها با استفاده از ترازوي دیجیتالی مورد اندازه گیري قرار گرفت و جهت اندازه گیري وزن خشک ریشه و وزن خشک کل به مدت 48 ساعت در داخل آون با دماي 80 درجه سانتی گراد قرار گرفت و سپس با ترازوي دیجیتال توزین صورت گرفتح محاسبات آماري با استفاده از نرم افزار حAح با روش قعن و مقایسات میانگین با آزمون چند دامنهاي دانکن در سطح پنج درصد از نظر آماري تجزیه و تحلیل شد.
نتایج و بحث نتایج تجزیه واریانس ارائه شده در جدول 1 بیانگر آن بود که براي اثر اصلی محلول پاشی تمامی صفات مورد بررسی بجز تعداد ساقه فرعی و تعداد برگ در سطح احتمال 1 درصد معنی دار بود همچنین در مورد اثر اصلی رقم صفات تعداد ساقه فرعی، تعداد ریشه فرعی، وزن خشک ریشه، وزن خشک و تر کل در سطح احتمال 1 درصد معنی دار گشت و اما در مورد اثرات متقابل محلول غذایی نیتروژن در رقم تنها صفات تعداد ریشه فرعی، وزن خشک ریشه، وزن تر و خشک کل در سطح احتمال 1 درصد معنی دار بود.
نتایج مقایسه میانگین ها براي صفت تعداد ساقه فرعی حاکی از آن بود که بیشترین تعداد ساقه با میانگین 3/47 از رقم اردستانی بدست آمد و کمترین تعداد ساقه مربوط به رقم هندي بود که با میانگین 3/11 ساقه حاصل شد - نمودار . - 1 در مورد مقایسه میانگین اثر متقابل محلول غذایی نیتروژن در رقم براي صفت تعداد ریشه فرعی، بیشترین تعداد با میانگین 17/83 از رقم اردستانی و محلول 0/4 میلی مولار بر لیتر بدست آمد و کمترین میزان نیز با میانگین 8/92 از رقم اردستانی و کاربرد 1 میلی مولار بر لیتر حاصل شد که این امر نشان دهنده میزان کودپذیري محدود گیاه شنبلیله است که در اثر افزایش غلظت کود تعداد ریشه ها کمتر شده بود.
براي صفت وزن خشک ریشه که اثر متقابل آن معنی دار بود نتایج بیانگر آن بود که بیشترین میزان با میانگین 0/22 گرم از رقم اردستانی و محلول غذایی 0/1 میلی مولار بر لیتر حاصل شد و کمترین میزان نیز با میانگین 0/70 گرم از رقم هندي و با کاربرد 1 میلی مولار بر لیتر محلول نیتروژن بدست آمد. در مورد صفت طول کل گیاه که تنها اثر محلول غذایی نیتروژن بر آن معنی دار شده بود بالاترین میزان با میانگین 32/75 سانتی متر از تیمار محلول غذایی 0/4 میلی مولار بر لیتر حاصل شد که البته اختلاف معنی داري با تیمار 0/1 میلی مولار بر لیتر نداشت.
کمترین میزان نیز با میانگین 23/44 سانتی متر از محلول غذایی 1 میلی مولار بر لیتر بدست آمد - نمودار. - 2 نتایج مقایسه میانگین اثرات متقابل براي وزن تر و خشک کل گیاه شنبلیله بیانگر آن بود که بالاترین میزان به ترتیب با میانگین 0/78 و 0/62 گرم در بوته از رقم اردستانی و کاربرد 0/4 میلی مولار محلول غذایی نیتروژن حاصل شد و کمترین میزان با نیز براي هر دو صفت مذکور با به ترتیب با میانگین 9/27 و 0/19 گرم از رقم هندي و کاربرد محلول غذایی با غلظت 1 میلی مولار بر لیتر حاصل شد.در بررسی کاربرد محلول هاي غذایی بر رشد ریشه گوجه فرنگیگزارش شده است که در اثر کاربرد محلول هاي غذایی تعداد ریشه و تراکم ریشه گوجه فرنگی نسبت به تیمار شاهد افزایش یافت.
