بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی تأثیر سطوح مختلف کود اوره با پوشش گوگردی و تلقیح با قارچهای میکوریزی بر رشد و میزان اسانس گیاه مریمگلی، یک آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی به اجرا در آمد. سطوح نیتروژن مصرفی از منبع کود اوره با پوشش گوگردی شامل 5 سطح - صفر، 50، 100، 200 و 400 میلیگرم بر کیلوگرم خاک - بود، که قبل از کاشت، با خاک جعبه کاشت مخلوط گردید. سطوح تلقیح با قارچ میکوریزی شامل 3 سطح - بدون تلقیح، تلقیح با قارچ میکوریز Glomus mossea و تلقیح با قارچ میکوریز - Glomus intradices بود. که تیمارهای قارچ میکوریز به میزان 1 گرم بر کیلوگرم خاک اعمال شدند. تعداد تیمارهای آزمایش 15 عدد و 3 تکرار و در مجموع 45 واحد آزمایشی وجود داشت.
فاکتورهای مورد بررسی شامل درصد اسانس و عملکرد اسانس در بوته بود. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که تأثیر سطوح مختلف کود اوره با پوشش گوگردی درصد اسانس و عملکرد اسانس در بوته گیاه دارویی مریم-گلی در سطح احتمال 1 درصد معنیدار شد. همچنین تأثیر تلقیح با قارچهای درصد اسانس و عملکرد اسانس در بوته در سطح 1 درصد معنیدار شد. اثر متقابل سطوح مختلف کود اوره با پوشش گوگردی و تلقیح با قارچهای میکوریز نیز بر درصد اسانس و عملکرد اسانس در بوته در سطح احتمال 1 درصد معنیدار شد.
نتایج حاصل از مطالعه تأثیر متقابل کود اوره با پوشش گوگردی و قارچهای میکوریز نشان داد که افزایش کود اوره با پوشش گوگردی منجر به اثر افزایشی در صفتهای مورد مطالعه شد. ولی وجود قارچهای میکوریز عملکرد اسانس در بوته اثر کاهشی داشتند و در درصد اسانس اثر افزایشی داشتند.
مقدمه
مریمگلی، گیاهی چندساله، نهاندانه، پیوسته گلبرگ از راسته توبی فلورال1 ، راسته فرعی شاهپسند، تیره نعنا و جنس سالویا2 است 1 - ، 5، 8 و . - 16 اهمیت مریمگلی به دلیل دارا بودن ترکیبهای اسانس- دار میباشد، که مهمترین مواد تشکیلدهنده آن شامل توجون - تویون - ، سینئول، بورنئول و بورنئول استات ، کامفور و پینن است. که طی عملیات تقطیر حاصل میشوند
ماده مؤثره سرشاخههای گلدار و برگدار مریمگلی دارای خواص ضد اسهال، ضد التهاب، ضد عفونی کننده، آنتیباکتریال، ضد تشنج، خونساز، کاهش قند خون - دیابت نوع - 2، کاهشدهنده کلسترول، کاهش-دهنده تری گلیسیرید، کاهشدهنده اسید اوریک و اوره، کاهش-دهنده تعریق زیاد بدن و عرق شبانه، آفت و بوی بد دهان میباشد
عناصر غذایی از جمله کودهای نیتروژنه با تأثیری که بر رشد رویشی و زایشی گیاهان دارویی دارد، باعث افزایش عملکرد محصول می-شوند و کمیت و کیفیت ماده مؤثره آنها را نیز تحت تأثیر قرار می-دهند 10 - و . - 15 کودهای نیتروژنه تأثیر مستقیمی بر فرآیندهای فتوسنتزی، افزایش سطح برگ، افزایش ارتفاع گیاه، افزایش عملکرد و تعداد شاخهها دارند .
از طرفی کودهای نیتروژنه پس از مصرف در خاک، در اثر آبشویی از محیط ریشه گیاه خارج می-شوند، که در کشور ما سالانه بیش از یک میلیون و ششصد هزار تن کود اوره جهت تأمین نیاز نیتروژن گیاهان در کشاورزی استفاده می-شود. متأسفانه با توجه به راندمان پایین کودهای نیتروژن - بازده 50 درصدی نیتروژن - ، کشاورزان مجبور هستند جهت تأمین نیاز گیاهان، مقادیر بیشتری کود استفاده نمایند. البته از دست دادن این مقدار از کود نه تنها باعث اتلاف هزینههای بسیار زیادی میشود، بلکه باعث آلودگی منابع آب زیرزمینی با نیتروژن میگردد
از طرفی با توجه به نقش ارزشمند گوگرد در کشاورزی خصوصاً در کشور ما که بیش از 90 درصد از زمینهای کشاورزی آهکی و با pH بالا هستند و این مسئله باعث کاهش راندمان جذب عناصر کم-مصرف میگردد که از اهمیت بالایی در رشد و نمو گیاهان برخوردار میباشند. . - 19 - در نتیجه استفاده از کود اوره با پوشش گوگردی باعث افرایش راندمان در کشاورزی کشور میشود 9 - و . - 17 هدف از این تحقیق مطالعه تأثیر سطوح مختلف کود اوره با پوشش گوگردی بر میزان اسانس و عملکرد اسانس در بوته گیاه دارویی مریمگلی بود.
مواد و روش ها:
این آزمایش در گلخانه دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد
ابهر در اردیبهشتماه 1393، در موقعیت جغرافیایی 49 درجه و 25 دقیقه تا 48 درجه و 35 دقیقه طول شرقی و 36 درجه و 45 دقیقه تا 35 درجه و 50 دقیقه عرض شمالی در ارتفاع 1540 متری از سطح دریا انجام شد. در این تحقیق نشاهای گیاه دارویی مریم گلی از مرکز تولید نشاء ارومیه تهیه شد. نشاهای مورد استفاده در اندازه-های یکسان و تقریباً 12 - 8 سانتیمتر بود، که قبل از کاشت به مدت یک روز در گلخانه قرار گرفتند تا حالت پژمردگی آنها رفع گردد و سپس کاشته شدند . بهمنظور بررسی تأثیر سطوح کود اوره با پوشش گوگردی و تلقیح با قارچهای میکوریزی بر میزان اسانس این آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی در 3 تکرار انجام شد.
هر بلوک دارای 15 واحد آزمایشی بود و در هر واحد آزمایشی 10 عدد نشاء گیاه مریمگلی کشت گردید، در نتیجه با در نظر گرفتن 3 تکرار برای هر تیمار در مجموع 450 عدد نشاء گیاه دارویی مریمگلی در فواصل معین از یکدیگر کاشته شدند. خاک مورد استفاده در این طرح دارای بافت SCL - شنی- رسی- سیلتی - با 20/4 درصد سیلت، 49 درصد شن و 30/6 درصد رس بود.
این خاک دارای هدایت الکتریکی 0/87 دسیزیمنس بر متر و = 7/7 pH بود. تجزیه خاک مورد استفاده در آزمایش، بهمنظور اطلاع از کمبودهای احتمالی عناصر غذایی - بهجز نیتروژن و فسفر - انجام شد و نسبت به رفع آنها اقدام و خاک برای انجام آزمایش آماده گردید. بعد از تهیه و آمادهسازی خاک، قبل از کشت نشاها اعمال تیمارها انجام شد. سطوح نیتروژن مصرفی از منبع کود اوره با پوشش گوگردی شامل 5 سطح - صفر، 50، 100، 200 و 400 میلیگرم بر کیلوگرم خاک - بود.
بعد از اضافه کردن کود تمام قسمتهای خاک مخلوط گردید. تلقیح با قارچهای میکوریزی شامل 3 سطح - بدون تلقیح، تلقیح با قارچ میکوریز گلموسموسهآ و تلقیح با قارچ میکوریز اینترادیسز - بود. که قارچ به میزان 1 گرم بر کیلوگرم خاک تلقیح شد و بعد از اضافه کردن آنها، با یک بیلچه بهطور یکنواخت در تمام قسمتهای خاک مخلوط گردید. بعد از کاشت نشاها تا زمان استقرار گیاه، هر روز 1 الی 2 بار آبیاری صورت گرفت، در صورتی که دمای هوا بالا نبود، آبیاری روزی یکبار و در صورت بالا بودن دما، آبیاری روزی دو بار انجام شد. در زمان بعد از استقرار نشاها آبیاری هر 3 روز یکبار صورت گرفت. با نزدیک شدن به فصل پاییز تعداد دفعات آبیاری به هر 7 روز یکبار کاهش یافت و این دفعات آبیاری تا پایان دوره رشد گیاه ادامه داشت.
برای اندازهگیری درصد اسانس و عملکرد اسانس در بوته در پایان فصل رشد، گیاهان در اوایل دیماه از 5 سانتیمتری سطح خاک کفبر شدند. سپس بوتهها برای بررسی و اندازهگیری به آزمایشگاه انتقال یافتند. تعداد بوتههای هر واحد آزمایشی 10 عدد بود. بوتهها یا پیکره رویشی مربوط به هر تیمار بهصورت جداگانه در آون در دمای 40 تا 45 درجه سانتیگراد قرار داده تا خشک شوند، پس از خشک شدن با آسیاب برقی، پودر شده و با استفاده از دستگاه کلونجر عمل اسانسگیری انجام گردید.
برای اسانسگیری، ابتدا مقدار 50 الی 100 گرم از پیکره رویشی گیاه که شامل برگها و ساقههای خشک و پودر شده بود با آب به میزان 4 الی 5 برابر وزن پودر خشک گیاه در داخل بالون ژوژه ریخته، بهطوریکه آب با مواد مخلوط گردد. بعد از دو ساعت عمل تقطیر میزان اسانس با استفاده از دستگاه کلونجر اندازهگیری شد. بعد از عمل اسانسگیری، عملکرد اسانس در بوته از حاصلضرب درصد اسانس به دست آمده برای هر تیمار در وزن خشک هر جعبه و سپس تقسیم شدن این عدد بر تعداد بوتههای آن جعبه تعیین گردید.
دادههای به دست آمده از آزمایش با استفاده از نرمافزار آماری SAS 9,1 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و جداول تجزیه واریانس تشکیل شد. مقایسه میانگینهای تیمارها، با استفاده از آزمون چند دامنهای دانکن صورت گرفت و رسم نمودارها با نرمافزار Excel انجام شد.
نتایج و بحث:
تأثیر کود اوره با پوشش گوگردی بر درصد اسانس گیاه دارویی مریمگلی
با توجه به نتایج حاصل از تجزیه واریانس دادهها تأثیر سطوح مختلف کود اوره با پوشش گوگردی بر صفت درصد اسانس گیاه مریمگلی در سطح احتمال یک درصد معنیدار شد. بالاترین درصد اسانس در تیمار 400 میلیگرم بر کیلوگرم خاک به میزان 0/57386 درصد اندازهگیری شد و پایینترین درصد اسانس در تیمار شاهد کود اوره با پوشش گوگردی به میزان 0/30078 درصد به دست آمد. نتایج حاصل نشان داد که اثر اوره با پوشش گوگردی بر درصد اسانس گیاه مریمگلی با افزایش سطح اوره با پوشش گوگردی، اثر افزایشی داشت - شکل . - 1
نتایج حاصل با مطالعات عامری و همکاران - 1386 - در مطالعه اثر مقادیر مختلف نیتروژن و تراکم بر کارآیی مصرف نیتروژن، مطابقت داشت، آنها بیان داشتند که افزایش سطح نیتروژن باعث افزایش عملکرد گل، درصد اسانس و مواد مؤثره همیشهبهار شد. نتایج حاصل از مطالعات ال - جندی1 و همکاران - 2013 - در بررسی تأثیر کود بیولوژیک و کود اوره بر رشد، عملکرد، اسانس و مواد مؤثره بر گیاه چمن معطر نیز بیان داشت که افزایش سطح اوره منجر به افزایش میزان اسانس در این گیاه گردید. که این نتایج با مطالعه مورد بررسی بر روی گیاه دارویی مریمگلی مطابقت داشت.
همچنین قاضی و همکاران - 1392 - در مطالعه اثر مقادیر مختلف اوره در عملکرد کمی و کیفی بابونه آلمانی بیان نمودند که افزایش عنصر غذایی اوره، تأثیر مثبتی بر رشد رویشی و زایشی گیاهان دارویی همیشهبهار و بابونه داشت و باعث تغییرات در عملکرد محصول گردید و کمیت و کیفیت ماده مؤثره و اسانس آنها را افزایش داد.
شکل-1 تأثیر کود اوره با پوشش گوگردی بر درصد اسانس گیاه دارویی مریمگلی - Salvia officinalis -
تأثیر تلقیح قارچهای میکوریز بر درصد اسانس گیاه دارویی مریمگلی
تأثیر تلقیح قارچ میکوریزی بر صفت درصد اسانس گیاه مریمگلی در سطح احتمال یک درصد معنیدار شد. بالاترین درصد اسانس در تیمار شاهد به میزان 0/46433 درصد اندازهگیری شد و پایینترین درصد اسانس در تیمار قارچ میکوریز گلموس اینترادیسز به میزان 387036 درصد به دست آمد. نتایج حاصل نشان داد که تلقیح قارچ میکوریزی بر صفت درصد اسانس گیاه مریمگلی نسبت به تیمار شاهد، اثر کاهشی داشت - شکل . - 2 نتایج حاصل از مطالعات ال-جندی و همکاران - 2013 - در بررسی تأثیر کود بیولوژیک و کود اوره بر رشد، عملکرد، اسانس و مواد مؤثره بر گیاهان چمن معطر نیز بیان داشت که افزایش سطح کودهای بیولوژیک منجر به افزایش میزان اسانس در این گیاه گردید که این نتایج با مطالعه مورد بررسی بر روی گیاه دارویی مریمگلی مطابقت نداشت.
شکل -2 تأثیر قارچهای میکوریز بر درصد اسانس گیاه دارویی مریمگلی - Salvia officinalis -
تأثیر متقابل کود اوره با پوشش گوگردی و قارچهای میکوریز بر درصد اسانس گیاه دارویی مریمگلی
اثر متقابل تیمارهای آزمایش بر صفت درصد اسانس در گیاه مریم-گلی در سطح احتمال یک درصد معنیدار شد. بالاترین درصد اسانس در گیاه مریمگلی در تیمار 400 میلیگرم بر کیلوگرم اوره با پوشش گوگردی و بدون تلقیح با قارچ میکوریز به میزان 0/67200 درصد اندازهگیری شد و پایینترین درصد اسانس در تیمار شاهد اوره با پوشش گوگردی و بدون تلقیح با قارچ میکوریز به میزان 0/22733 درصد به دست آمد.
نتایج حاصل نشان داد که اثر متقابل کود اوره با پوشش گوگردی و قارچهای میکوریز بر درصد اسانس با افزایش سطوح اوره با پوشش گوگردی اثر افزایشی داشت ولی با تلقیح قارچ میکوریزی نسبت به تیمار شاهد، اثر کاهشی داشت - شکل . - 3
مطالعات ال- جندی و همکاران - 2013 - در بررسی تأثیر کود بیولوژیک و کود اوره بر رشد، عملکرد، اسانس و مواد مؤثره بر گیاه چمن معطر نیز بیان داشت که افزایش سطح اوره و کودهای بیولوژیک منجر به افزایش میزان اسانس در این گیاه گردید. که بالاترین درصد اسانس در تیمار 75 کیلوگرم و پایینترین درصد اسانس در تیمار 25 کیلوگرم بود.
این نتایج نشان داد وقتی سطح تیمار اوره و کودهای بیولوژیک بالاتر رفت، منجر به افزایش فتوسنتز و جذب عناصر غذایی مورد نیاز برای این گیاهان گردید و در نتیجه عملکرد و درصد اسانس افزایش یافت. این نتایج با نتایج حاصل از مطالعه بر روی گیاه دارویی مریمگلی در تیمارهای اوره با پوشش گوگردی بدون تلقیح قارچی و اوره با پوشش گوگردی با تلقیح قارچ میکوریز گلموس موسهآ مطابقت داشت. همچنین نتایج حاصل با مطالعات آنوار 1 و همکاران - 2005 - در بررسی اثرات متقابل کود اوره و کودهای بیولوژیک بر کیفیت و کمیت اسانس گیاه ریحان مطابقت داشت. که به دلیل فراهم شدن عناصر غذایی و بهبودی شرایط خاک و فرآیندهای حیاتی، درصد اسانس و عملکرد آن افزایش یافت.
شکل -3 تأثیر متقابل کود اوره با پوشش گوگردی و قارچهای میکوریز بر درصد اسانس گیاه دارویی مریمگلی - Salvia officinalis -
محفوظ و شرفالدین - 2007 - 2 در بررسی اثر کودهای شیمیایی و زیستی در رشد، عملکرد و درصد اسانس گیاه دارویی رازیانه بیان داشتند که بالاترین میزان درصد اسانس در تیمار تلفیق 50 درصد کودهای شیمیایی نیتروژن، فسفر و پتاسیم به همراه آزوسپیریلوم، ازتوباکتر و باسیلوس بود. این نتایج با نتایج حاصل از مطالعه بر روی گیاه دارویی مریمگلی در تیمارهای اوره با پوشش گوگردی بدون تلقیح قارچی و اوره با پوشش گوگردی با تلقیح قارچ میکوریز گلموس موسهآ مطابقت داشت.
تأثیر کود اوره با پوشش گوگردی بر عملکرد اسانس در بوته گیاه دارویی مریمگلی
با توجه به نتایج حاصل از تجزیه واریانس دادهها تأثیر سطوح مختلف کود اوره با پوشش گوگردی بر صفت عملکرد اسانس در بوته گیاه مریمگلی در سطح احتمال یک درصد معنیدار شد. بالاترین عملکرد اسانس در بوته در تیمار 400 میلیگرم بر کیلوگرم خاک به میزان 13/7643 میلیگرم اندازهگیری شد
