بخشی از مقاله
چکیده
تعلیم و تربیت به مثابه جریانی است که باید در کنار آموزش دانش، قدرت تفکر را در فرد رشد دهد و تسلط او را بر محیط زندگی افزون کند. در آموزش و پرورش هم از علم صحبت میشود و هم از تفکر. هم پرورش عقلانیت مورد توجه است و هم از جنبه اجتماعی بودن انسان سخن به میان آمده است . دین اسلام به تعلیم وتربیت اهمیت فراوان داده به طوریکه درآیات واحادیث وروایت وورفتار پیامبر وپیشوایان دینی این مهم به فراوانی مورد تاکید قرار گرفته و در جای جای قرآن مجید سخن از آن آمده است و متعالی ترین تربیت که همان تربیت الهی است بارها مورد تأکید قرار گرفته است. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی به بررسی نقش و ضروت تعلیم و تربیت در تحقق رشد جوانان جامعه اسلامی با اشاره به اصول و آموزه های معنوی می پردازد.روش تحقیق حاضر توصیفی تحلیلی است و محققین با بهره گیری از آموزه های دینی،پایگاه های اطلاعاتی در راستای آموزه های تربیت اسلامی و عناصر برنامه درسی معنوی به جمع آوری اطلاعات پرداختند.
کلید واژه: دین ،مدل برنامه درسی معنوی،جامعه اسلامی،رشد جوانان
-1مقدمه
دین از عوامل مهم و تأثیرگذار در سلامت روان است. دین چهره جهان را در نظر فرد دیندار دگرگون می سازد و طرز تلقی او را از خود، خلقت و رویدادهای پیرامون تغییر میدهد. فرد دیندار خود را تحت حمایت و لطف همه جانبه خداوند، بزرگترین نیروی موجود می بیند و بدین ترتیب احساس اطمینان و آرامش و لذت معنوی عمیقی به وی دست می دهد. چنین فردی به واسطه ناملایمات و ناکامیهای زندگی دچار نامیدی و اضطراب نمی گردد، زیرا خداوند را حامی خویش می داند - کراس4، - 2003 انسان موجودی برتر و پیچیده است و شناخت درست آن نیاز به دانش برتر دارد که این دانش به مدد وحی و در پرتو قرآن تامین می شود.
تربیت اسلامی ، با پرورش روح و جسم انسان بوسیله این دانش برتر ، نیازهای روانی انسان را به نیکی بر آورده میکند. تربیت اسلامی در عرصه شناختی ، میزان خطا را در انسان را به حداقل می رساند و با تقویت شعلههای کم سوی فطرت ، بستر آرامش روان را فراهم می کند وجود اصول و قواعد کلّی درمناسبات انسانی و مرجعیت آن برای تفسیر رفتارها آنچنان آشکار است که غالباً نیازی به بیان تشریحی آن وجود ندارد. بدیهی است که هیچ کنش و واکنش انسانی نمیتواند در خلأ و بدون ضابطهای مشخص آغاز، و بیهدف پایان پذیرد. رفتارهای یکسان زیادی میتوان یافت که خاستگاه واحدی ندارند؛ به منظور متفاوتی انجام میشوند و احتمالاً نتایج مختلفی نیز به بار میآورند.
امر تربیت که یکی از زمینههای مهم در مناسبات انسانی است نیز از این قاعده مستثنا نیست. نحلهها و مکاتب تربیتی هیچگاه خود را فارغ از چارچوبهای بنیادین و اصول نظری معرفی نمیکنند. حتی مکتبهایی چون رفتارگرایی، که بر رفتار تأکید میکنند و اهداف کلی و آرمانی را چندان قابل مطالعه و تحقیق نمیدانند، نیز هرگز ادعایی در شکستن حصر قواعد و اصول کلی حاکم بر رفتار را ندارند؛ چرا که پذیرش همین قواعد و اصول کلی سبب امتیاز و تشخیص مکاتب تربیتی و جدایی آنها از یکدیگر میشود. آنچه همه، بر سر آن اتفاق نظر دارند داشتن هدف و روشهای متناسب با آن است. انتخاب هدفهای تربیتی ریشه در نوع انسان شناسی مختلف دارد و هدفها، تعیینکننده نوع روشهای تربیتیاند.
بنابراین، میتوان هماهنگی اصول را با مبانی انسان شناسی از طریق هدف و غایتشناسی کاملاً توجیه کرد. - میرز ،2000م و اینگلهارت ،1990 م - . درآیه 23 سوره یوسف هر چه ظلم و ستم کنید به ، نا حق منحصرا به نفس خویش کنید . - خیاط ، 2009، ص - 5 آیات دیگری که در مورد فاکتور های سلامت روان گفته شده است 7-55 - :تا - 9 ، - 23-10 - ، 6-82 - تا - 7 ، 1-87 - تا - 2 ، - 4-94 - ، - 87 -5تا - 88 ، - 17-13 - ، - 170-4 - - همان منبع، ص - 15 لذا با توجه به اهمیت نقش پیشگیری ،ایجاد آرامش روانی و پذیرش نقش تکاملی انسانها ، تقویت تربیت اسلامی ،نقش بسیار مهمی ایفا می کند . از آنچه درباره دین و تربیت گفته شد، روشن گردید که مفهوم »تربیت دینی« در ارتباط با سه محور شناخت، ایمان و عمل قابل تحقق است.
این سه عنصر در تربیت دینی هر کس، نقش اساسی دارد و مربی بر همین اساس باید عمل تربیت دینی را اجرا کند. بنابراین، میتوان گفت: » تربیت دینی« فرایندی است که از طریق اعطای بینش، التزام قلبی و عملی به فرد هماهنگ با فطرت و به دور از جبر و فشار، به منظور نیل به سعادت دنیوی و اخروی انجام میگیرد.به بیان دیگر ؛ تربیت دینی فرایندی دو سویه میان مربی و متربی که ضمن آن مربی با بهره گیری از مجموعه عقاید ، قوانین و مقررات دینی تلاش می کند تا شرایطی فراهم آورد که متربی آزادانه در جهت رشد و شکوفایی استعدادهای خود گام برداشته به سوی هدف های مطلوب رهنمون گردد - خیاط، 2009 ،ص - 4 باز آموزشهای الهی می توانند به اشکال مختلف در پیشبرد برنامه های بهداشت روان فرد و اجتماع موثر باشند .
این آموزشها چون خصوصیت الهی و انسانی دارد ، می تواند حداکثر حمایت و کمک فردی و اجتماعی را برای خانواده و جامعه ایجاد نمایند . - گازر پور و برخوردار ،1382،ص. - 166کسانیکه ایمان ندارند و دنیا طلبی و مادیات فضای ذهن آنها را پر کرده است بطور طبیعی دچار محرومیتها وشکستها می شوند که نتیجه آن اضطراب و دلهره است که درد و رنجهای فکری ناشی از آن مانند یک خوره خطر ناک آدمی را از پای در می آورد . - برزگر شانی ،1386،ص - 198 در حقیقت هر وقت انسان نتواند از لحاظ نظری نتواند پدیده های مهم زندگی خود را تبیین کند ،دستخوش سر در گمی می شود ومساله پوچی و بی معنا شدن پیش می آید ، که منشا افسردگی ها و بیماریهای روانی است. - امینی و جوادی ،1385،ص - 30
ویلیام جیمز روانشناسی گوید : درمان موثر نگرانی را باید در ایمان مذهبی و اعتقادات مذهبی جستجو کرد . - برزگر شانی ،1386،ص - 198 در دید گاه دینی آرامش و سکون چیز ی نیست که به دست بشر طرح ریزی باشدواو تنها با تمسک به قدرتی بالاتر از خود می تواند به آرامش برسد . "هو الذی انزل السکینه فی قلوب المو منین لیزدادو ایمانا مع ایمانهم" اوست آن کسی که در دلهای مومنان آرامش فرستاد تا ایمانی بر ایمان خود بیافزاید. - اعرافی وهمکاران ،1386،ص. - 46هادیان فر - 1384 - ؛ دانشگاه شیکاگو ،2007؛چاوشی و همکاران،1387؛ موسوی و موحدی نیا،1390؛ رحمنی ،1391؛ نور بالاف1387؛ باقری،1384؛ابراهیمی و نصیر ؛به نقل ازپناهی،1382؛طهرانی ،1997؛ به نقل از: بهشتی، 1388؛پناهی ،1382؛ جانسون5؛2004؛ جیمز6،2005؛.موریس 7،1983؛ کونیگ8 ، - 1994 درپژوهشهای خود به تاثر باورهای دینی درجامعه پرداختند.
-2روش شناسی پژوهش
روش پژوهش در قالب مطالعه موردی با استناد به منابع علمی و روایی است و تلاش شده با استفاده از این منابع، ضرورت پرداختن به جایگاه دین و تاثیرات فردی و اجتماعی آن از منظر مبانی دینی، مورد بررسی قرار بگیرد؟علاوه بر این روش تحقیق حاضر تحلیلی و توصیفی بوده است . محقق با استناد به کتابهای معتبر در این راستا و نیز پژوهشهای انجام شده در این راستا به اطلاعاتی دست یافته و در این زمینه الگویی به منظور تبیین عناصر برنامه درسی معنوی به منظور تسهیل رشد روان شناختی فراگیران ارائه نموده است.
-3نقش آموزه های تربیت اسلامی در تحقق شاخصهای جوان مسلمان
-تفکر و تدبر:غالبا » بصیرت « را با روشن بینی ، بینش و آگاهی در سطح عالیتر ، مترادف می دانیم . قرآن کریم ، منشأ بینشها را به پروردگار نسبت داده است و می فرماید : » قد جایکم بصایر من ربکم فمن ابصر فلنفسه و من عمی ".« به راستی چنین بینشهایی از نزد رب شما برایتان آمده است ،پس هر که در پرتو آن بینا شود به سود خود چنین کرده است و هر که کوری ورزد ، به زیان خود عمل کرده است". - شرفی ، 1378،ص - 140 بصیرت نگاه فرد را از سطح و پوسته رویدادها می گذراند و به عمق باطن آنها نفوذ می کند . برنامه ریزی براساس عقل بهترین وسیله نزدیکی به خداوند است - حسینی،1379،ص - 108 در آیین اسلام ،از عقل به عنوان محبوبترین مخلوق الهی یا شده است و نکته قابل توجه اینست که فکر واندیشه و نحوه اداره ،تنظیم و هماهنگی سایر عملکرد ها را بر عهده دارد و آنها را حمایت می کنند..پیامبر اکرم فرموده اند :"اذا هممت بامر فتدبر عاقبته " هر کاری که به آن تصمیم می گیری ، آن آخر هایش را نگاه کن. - مطهری ،1388،ص - 34اما منظور از این تفکر، تفکر خلاق است به نحوی که بتواند به کشف موقیعتهای تازه وحل مشکلات جدید بپردازد
