بخشی از مقاله
چکیده:
یکی از مهم ترین ویژگی های انسان، تعلیم و تربیت پذیری اوست که از زمان پیدایش اوآغاز گردیده وهم اکنون نیز ادامه داشته و ادامه خواهد داشت، از سویی نیز مهم ترین هدف از رسالت انبیا و فرستادگان الهی در طول تاریخ نیز تعلیم و تربیت معنوی و اخلاقی انسانها و کمک به تعالی همه جانبه و رشد و ترقی آنها بوده است و از جانب دیگر نیز با توجه به کارایی تعلیم و تربیت که بر پرورش استعدادهای درونی و به فعلیت درآوردن آنها میپرداخت توجه به تعلیم و تربیت یا همان آموزش و پرورش مورد توجه اکثر تمدن ها و مکاتب قرار گرفته است و موجب گردیده مساله تعلیم و تربیت در حال حاضر نیز، بعنوان یک دغدغه اساسی و مهم تلقی میگردد.
این مقاله با توجه به نظام تعلیم و تربیت دینی که هدف نهایی تعلیم و تربیت را تربیت انسان الهی ذکر میکند در صدد است از منظر مکتب اسلام که در حوزه ی تعلیم و تربیت انسان ها نگرش خاص و ویژه ی خود را دارد به تبیین مساله ی تعلیم و تربیت بپردازد تا با توجه به نگرش این مکتب که ان نیز برگرفته از جهان بینی و انسان بینی خاص این دین است، اصول تعلیم و تربیت را ازمنظر دین اسلام ارائه نماید ، و راه های رسیدن به هدف اصلی تعلیم و تربیت که همان تربیت انسان الهی است را مطابق با این اصول تبیین نماید .
از این جهت آنچه در این مقاله تبیین و ارائه میشود اصول تربیت اسلامی و نیز راه های رسیدن به آن است،
که این اصول میتوانند راهنمایی برای برنامه ریزان و متولیان جامعه اسلامی باشند تا مطابق با این اصول ،راهبردها و روش های آموزشی را ترسیم و اتخاذ نمایند وراه رسیدن به اهداف عالی اسلام که مهم ترین آن تربیت انسان های الهی در جامعه است را هموار و ممکن سازند .
مقدمه:
توجه به تعلیم و تربیت مختص به اسلام و جامعه های اسلامی نیست بلکه مطالعات تاریخی حاکی از این است که انسان، خواه به دینی معتقد باشد یا نباشد، هیچ گاه از تعلیم وتربیت بی نیازنبوده است .
مهمترین هدف دین اسلام ، تعلیم و تربیت انسا نها و به همراه پرورش فضیلت های اخلاقی آنهاست . اسلام به عنوان یک دین همه جانبه و چند بعدی، اساس و مبانی تعلیم و تربیت را بر اساس و پایه اعتقاد و ایمان به خداوند بزرگ و بلند مرتبه قرار داده و اصلاح و تربیت مسلمانان را از مهمترین اهداف پیامبر اسلام اعلام داشته است .
تا جاییکه پیامبر اسلام - ص - در این خصوص میفرماید:
من برانگیخته شدم تا کرامت اخلاقی را در شما تکمیل کن و در جای دیگرمی فرمایند:من مبعوث شدم تا اخلاق نیکو را تکمیل کنم.
با بررسی زندگی و رهنمود های پیامبر اسلام - ص - میتوان به این نتیجه رسید که ایشان اساس کار خود را بر تربیت مسلمین گذاشتند و دراین کار بسیار موفق نیز بوده اند. درزمان این فرستاده ی الهی، ابزارهایی نظیر مدرسه و کتاب درسی و غیره جهت تربیت وجود نداشت و روش های آموزشی مجزا و شیوه های تدریس پیشرفته، برنامه های درسی و علوم مرتبط با آموزش و پرورش، معلمان ورزیده و تربیت معلم در کار نبود؛ با وجود این، ایشان توانستند رهنمود های اسلام را در مدتی کوتاه به مردم بیاموزند و از مردم زمان خود افرادی مؤمن و ملتزم به باورها، اخلاق و احکام دینی بسازند
اهل بیت پیامبر - ص - نیز مربیان بزرگ و موفقی بوده اند و مهارت آنان در هدایت و تربیت ستودنی است؛ این بزرگواران نیزگاه با گفتن یک جمله، مسیر زندگی افراد را دگرگون میکردند.این سیره تربیتی پیامبر - ص - و اهل بیت - ع - منبعی غنی برای استخراج آموزه های تربیتی بویژه تربیت اخلاقی میتواند باشد که با مطالعه آن میتوان اصول تعلیم و تربیت از منظر اسلام را استخراج نمود.
بیان مساله
در تبیین اصول تعلیم و تربیت در اسلام باید به منابع اسلام مراجعه کرد که این منابع عبارتند از قران و سنت که سنت همان سیره ی پیغمبر و ائمه است . چنانچه مبانی و اصول تربیت از آموزه های قرآن و رهنمودهای والای پیامبر اکرم - ص - و اهل بیت ایشان به درستی تبیین شود، میتواند مناسبترین نمونه برای عملکردهای تربیتی جامعه اسلامی تلقی گردد که با دقت و تأمل در احادیث و روایات بسیاری که از سیره و سنت نبوی به دست ما رسیده است، میتوان استخراج این مبانی و همچنین اصول تعلیم و تربیت از منظر اسلام را استخراج نمود. بنابراین سؤالی که در این پژوهش مطرح است این است که برا اساس قرآن و سیره پیامبر - ص - و اهل بیت - ع - اصول تعلیم و تربیت از منظر اسلام چه میباشد ؟که در پایان به ان پاسخ داده میشود.
اهداف تحقیق
اهداف این تحقیق عبارت است از دستیابی به دیدگاه اسلام در ارتباط با تعلیم و تربیت و اینکه اصول تعلیم و تربیت بر اساس آموزه های دین اسلام ومنابع اسلامی چیست؟ تا با توجه به آن مسئولین تعلیم و تربیت کشور از این اصول و روش های تربیتی در جهت تعلیم و تربیت اسلامی جامعه بهره بگیرند
سوالات تحقیق
اصول تعلیم و تربیت از منظر اسلام چه میباشد ؟
مقصود و اهداف تعلیم و تربیت اسلامی چه میباشد؟
هدف نهایی تعلیم و تربیت اسلامی چه میباشد؟
روش تحقیق
نوع این پژوهش، کیفی،با روش کتابخانه ای که در آن از روش توصیفی تحلیلی استفاده شده است؛ زیرا از طرفی در پی توصیف و شناخت وضع موجود - توصیف - و از سوی دیگر در پی تحلیل مفاهیم و کشف عناصر و مفاهیم اصلی است.منابع جمع آوری نیز، منابع روایی، تاریخی و تفسیری قرآن و سیره پیامبر - ص - و اهل بیت - ع - است
مفهوم تعلیم و تربیت:
تعلیم و تربیت، عبارت است از فراهم آوردن زمینهها و عوامل به فعلیت رساندن یاشکوفا ساختن شخص در جهت رشد و تکامل اختیاری او به سوی هدفهای مطلوب وبر اساس برنامهای سنجیده شده.
با توجه به این که در مورد تعریف تعلیم و تربیت گذشته از تعریف یاد شده،نظریههای گوناگونی ارائه شده است، جهت آشنایی و بهره برداری بیشتر ، تعریف آن را از زبان چند صاحبنظر بیان میداریم. آشکار است که این اندیشمندان باتوجه به دیدگاه خاص خود به تعریف موضوع پرداختهاند:
1 افلاطون میگوید: تعلیم و تربیت عبارت است از کشف استعدادهای طبیعی و شکوفا ساختن آنها.
2 ارسطو می گوید: تعلیم و تربیت مجموعهای از اعمال است که بهوسیله خانواده یا دولت برای ایجاد فضایل اخلاقی و مدنی در افراد صورت میگیرد.
