بخشی از مقاله
چکیده
توجه به شرایط اقلیمی و طراحی براساس آن و همچنین تطابق هر چه بیشتر بنا با شرایط اقلیمی موجود نقش اساسی در صرفه جویی مصرف انرژی دارد. تحقیق حاضر به منظور بررسی و شناسایی شرایط مطلوب براساس اقلیم سرد و خشک و ارائه راهکارهای طراحی معماری همساز با اقلیم، برای هماهنگی بیشتر بنا با محیط اطراف خود و استفاده حداکثر از پتانسیلهای محیطی و انرژی طبیعی و صرفه جویی در مصرف انرژی و بالا بردن سطح کیفیت آسایش زیستی در اقلیم سرد و خشک میباشد. روش تحقیق این پژوهش، روش توصیفی- تحلیلی است که از ابزار گردآوری مطالعات کتابخانه ای و اسنادی بهره برده است. بر این اساس در این مقاله اصول و معیارهای طراحی در اقلیم سرد و خشک مورد بررسی قرار گرفته است و در پایان نیز این اصول در مولفه های گوناگون طراحی اقلیمی در معماری این مناطق به تفصیل مورد اشاره قرار گرفته است.
مقدمه
پایداری در عرصهی زندگی شهری در سه شاخهی پایداری اجتماعی، پایداری اقتصادی و پایداری زیست محیطی معرفی شد و معماران در دو دههی گذشته برای رسیدن به پایداری زیست محیطی به دنبال تدوین روشها و اصولی بودند که در قالب نامهای مختلف، از قبیل طراحی پایدار، پایداری در معماری و معماری سبز معرفی شده است. امروزه گرم شدن کرهی زمین و اینکه لایهی ازن در خطر میباشد، به عنوان یک حقیقت پذیرفته شده است. بخش عمده ای از آلودگی جو زمین، که در برخی موارد علت گرم شدن کرهی زمین میباشد، از طریق سوزاندن سوختهای فسیلی در فرآیند تولید انرژی برای زندگی شهری ایجاد میشود. بخش عمدهای از آلودگیها را که باعث آسیبهای زیست محیطی میشوند میتوانمستقیماً به فرآیند ساختمانسازی نسبت داد. برای مثال 50 درصد مصرف سوختهای فسیلی در دنیا به طور مستقیم مربوط به خدمات رسانی و استفاده از ساختمانهاست و این دو مورد به تنهایی منجر به تولید 50 درصد دی اکسیدکربن در دنیا، که بالغ بر یک چهارم گازهای گلخانهای میباشد، میشوند . - Maughtin and Shirley, 2005,8 - رشد شهرنشینی در این کشورها نیز به نوبهی خود منجربه تولید حجم انبوهی از آلودگی، مصرف منابع و غیره شده و افزایش سریع فقر را در شهرها بهدنبال داشته است. در کشورهای در حال توسعه، علیرغم تولید کالاهای مصرفی ارزان قیمت، بسیاری از انسانهای فقیر از آسایش حاصل از دستگاههای تهویهی مطبوع بیبهره بوده و حتی امکان بستن پنجره بهروی گازهای حاصل از سوختهای سرب دار را نیز ندارند. همگی این افراد در معرض تمامی بلایای طبیعی، از سیلهای ویرانگر و زلزله گرفته تا هوا و آب آلوده در محیطهای مصنوع، میباشند. مفهوم پایداری راه حلی است که برای مواجهه با بسیاری از این معضلات تعریف شده است. معماران، مالکان و کاربران ساختمانها میتوانند با انتخاب صحیح مصالح مناسب از نظر زیست محیطی، استفاده از یک فرآیند طراحی اکولوژیکی و توجه مسؤولانه به استفاده از ساختمانها، مقدار تبعات زیست محیطی حاصل از رشد شهرها را به حداقل برسانند - علینقی زاده و افشار، 1392، ص . - 65 در این مقاله اصول و معیارهای طراحی در اقلیم سرد و خشک مورد بررسی قرار گرفته است و در پایان نیز این اصول در مولفه های گوناگون طراحی اقلیمی در معماری این مناطق به تفصیل مورد اشاره قرار گرفته است.
بیان مساله تحقیق
با ظهور انقلاب و افزایش جمعیت شهر ها، کمبود و بحران کیفی و کمی مسکن در جوامع شهری آغاز شد، به نحوی که موضوعات کیفی و کمی مسکن، سال های مدیدی موضوع اصلی تحقیقات، بررسی ها و اظهار نظرهای دست اندرکاران فرهنگی و علوم مختلف از جمله معماری و شهرسازی، علوم اجتماعی، اقتصادی و سیاسی بوده است. این بحران در دهه های اخیر متوجه شهرهای ایران نیز گردیده و روز به روز بر شدت و توجه به آن افزوده می شود. - نقی زاده، 1379، صص . - 101-91 مسکن مهمترین تامین کننده تمدن و خانه بهترین نگهداری فرهنگ اجتماعی جامعه است. مسکن یکی از فاکتورهای اساسی تعادل و پابرجایی اجتماع انسانی میباشد - هدایت نژاد، 1374، ص . - 624 مسکن نیازی است که در محیط های مختلف انسان ساخت معانی متفاوتی یافته است و هر جامعه به فراخور نیازها، استعدادها، امکانات، محدودیت های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خویش بدان شکل خاصی بخشیده است.
مجتمعهای مسکونی را میتوان شامل تعدادی بلوک ساختمانی در نظر گرفت که میتواند شامل گونههای مختلف مسکن - آپارتمانهای کوتاه مرتبه و بلند مرتبه - باشند. از خصوصیات دیگر مجتمعهای مسکونی میتوان به حریم و محدوده مشخص و تفکیک شده آنها از بافت پیرامون شهری اشاره کرد - عینیفر، 1384، ص . - 1 بحث معماری پایدار بحثی است که در ایجاد فضا ها و شهرهای سالم و حرکت به سوی توسعه پایدار مفید واقع می شود چرا که اصول پایداری، به معماری و توجه به تنوع زیستی و محیط زیست و حفظ منابع طبیعی تاکید دارد، و طراحی اگر در جهت توسعه پایدار و تلفیق آن باشد می تواند پاسخ گوی این نیاز باشد. سخن از پایداری در معماری را میتوان پندار و طراحی، ساخت و سازههای آینده تعبیر کرد. آن هم نه تنها با پایداری فیزیکی ساختمان بلکه با پایداری و حفظ این سازه و منابع انرژی آن - کامران کسمایی و همکاران، 1390، ص 70 . - 9 درصد گاز طبیعی نیز مربوط به مصرف ساختمانها در بخش گرمایش آنهاست. امروزه محیط زیست و صرفه جویی در مصرف انرژیهای فسیلی و توسعه پایدار به مباحث بسیار مهم و رایج در سطح بین المللی تبدیل شده است و در پی آن حفظ منابع انرژی، جلوگیری از آلوده کردن زمین و محیط زیست، کاهش میزان مصرف انرژیهای فسیلی و همگامی با شرایط اقلیمی یکی از مهمترین تدابیر در معماری و شهرسازی است - زندیه و پروردی نژاد، 1389، ص . - 19 یکی از سه حوزه مهمی که توسعه پایدار روی آن تأکید دارد، مسائل محیطی است. وظیفه معماران در این حوزه، بسیار خطیر و حساس است؛ چراکه معماران، به صورت مستقیم و غیر ستقیم مسئول 75 تغییر آب و هوا هستند. بنابراین می بایست معماران با نگاه تازهای نسبت به طبیعت، بهدستاندازی در آن بپردازند. دههها از مطرح شدن معماری پایدار میگذرد و راه کارهای بسیاری، توسط معماران، برای حل بحران ها ارائه شده است، ولی همچنان مشکلاتی در سر راه ایجاد معماری پایدار وجود دارد. به نظر می رسد که بجز با رفع نواقص تئوریکی معماری پایدار، نمی توان آن را تداوم بخشید . - Rogres, 129, 2005 -
مبانی نظری تحقیق
»راپاپورت2«خانه را بهعنوان یک نهاد تعریف میکند و نه یک سازه که این نهاد برای مقاصد بسیار پیچیده ای بوجود آمده است. حتی در آن زمان که خانه برای بشر اولیه به عنوان سرپناه مطرح بود مفهوم عملکرد تنها در فایده صرف یا فضای عملکردی محض خلاصه نمی شد. بلکه مفهوم خانه به معنی ایجاد محیطی مطلوب برای زندگی به مثابه واحد اجتماعی بود - بانی مسعود، 1380، ص . - 10 در طول تاریخ سکونت یکی از مهمترین نیازهای انسان بوده است و شکلگیری آن در دوران مختلف تاریخ از زمانی که انسان در جنگل میزیسته تا غارنشینی و ابزارسازی براساس نیازهای او استوار بوده است بنابراین ایستگاه های بشری بارزترین جلوه فرهنگ هر قوم در هر دوره تاریخی است که در پیوند تنگاتنگ با محیط زندگی مردم بوده و بر فرهنگ جامعه و الگوهای رفتاری آنها استوار است - پوردیهمی، 1383 ، ص . - 53 با نگاهی به گذشنه میبینیم در هر سرزمین با توجه به فرهنگ، آیین، اقلیم و نحوه معیشت مردم فرم و الگوی خاصی از سکونت به وجود آمده ولی معیارهای اصلی طراحی مسکن در بین اقوام مختلف به طور مشابه به کار رفته است زیرا علی رغم اینکه تمام انسانها همنژاد و هممذهب نیستند و اغلب کیلومترها دور از یکدیگر و بسیار متفاوت زندگی میکنند تفکر معنوی، پندارها، نیازهای ارزشهای ذاتی، خواسته واقعی و آنچه در ناخودآگاه ذهن، جوهر و مفهوم درونی آنها شکل میگیرد یکسان است - محمودی، 1386، ص . - 25 بنابراین آنچه به عنوان مهمترین عامل در ساختن مسکن محسوب میگردد تجسم یافتن اعتقادات و باورهای انسان در فضای زیست اوست. بررسی دگرگونی نیازهای اجتماعی و فرهنگی خانوار و انعکاس آن در رابطه با سنت سکونت مطرح میباشد - رسولی، 1374، ص . - 211
اصول کلی ساختمان پایدار
طراحی سایت پایدار، حفاظت و صرفه جویی در مصرف آب، کنترل انرژی و حفاظت محیط زیست، کیفیت فضای داخلی ساختمان و حفاظت از منابع و مواد، اصول کلی هر ساختمان پایدار میباشد که در ادامه به طور مختصر شرح داده شده است - خرمی و همکاران، 1392، ص . - 35 منظور از طراحی سایت پایدار، به حداقل رساندن پراکندگی شهری و تخریب زمینهای با
