بخشی از مقاله
چکیده
گستره جغرافیایی زبان و ادبیات فارسی در بردارنده نام نویسندگان وشاعرانی متعددی است که هریک در حیطه های گوناگون انواع رایج ادبی نظیر:مبانی حماسی ،عرفانی ،غنایی وتعلیمی و...داد سخن رانده و نقش مهمی را در بیان افکار واندیشه های درونی خویش ایفا نموده اند . در این میان شاعر پرآوازه عرصه عرفان وفلسفه ،اقبال لاهوری، به عنوان یکی ازبزرگ ترین شاعران دنیای اسلام ، با برخورداری ازافکار واندیشه های فلسفی واجتماعی فرهنگ اسلامی ، سهم عمده ای را در بیان مبانی خداشناسی وخود شناسی به خود اختصاص داده است . از این رو در پژوهش حاضر بر آن شدیم که ضمن بیان مباحثی در راستای فلسفه، عرفان وعناصر ومضامین یک شهر آرمانی ومبانی نظری هر یک ، به بیان مولفه های درونی شعر اقبال لاهوری به عنوان یکی از شاخص ترین شاعران دنیای اسلام بپردازیم.بر این اساس ضرورت اصلی پژوهش در مقاله حاضر تبیین اندیشه های فلسفی اقبال لاهوری با تکیه بر مبانی نظری وی در آرمان شهر اوست.
بنابراین مسآله اصلی در پژوهش حاضر آن است که دریابیم که وی در بیان اندیشه های درونی سخن خویش از چه تمهیداتی بهره جسته وکلام او تاچه حد توانسته با بهره گیری از روابط ومناسبات کلامی مطلوب،در جهت توصیف شاخصه های یک آرمان شهر حقیقی توفیق یابد ومرزها را درنوردد. بر این اساس در پژوهش حاضر پس از ذکر مباحث مقدماتی پیرامون موضوع مورد نظر ، به بیان مباحثی در خصوص ویژگی های آرمان شهرمطلوب اقبال لاهوری که شالوده اصلی این پژوهش بر آن بنا گردیده، خواهیم پرداخت.
-1 مقدمه
محمد اقبال لاهوری یکی ازشاعران بزرگ دنیای اسلام است که به بیان مولفه های خودشناسی وخلقت در پرتو اندیشه های متعالی دین وعرفان پرداخته است وی با ارایه افکار واندیشه های آرمان گرایانه، در جهت معرفی اصول دین اسلام ، یکی از نو اندیشان عرصه معرفت وخودشناسی به شمار می رود این شاعر و متفکر بزرگ مشرق زمین با تبیین اندیشه های خویش بر مبنای اصول قرآنی و جایگاه و مقام عالی انسان به بیان حکمت های فراوانی در ساختار معنویت وشناساندن دین اسلام می پردازد،از این رو در پژوهش حاضر بر آن شدیم که به بیان مولفه های معرفت ودین بر مبنای اصول اعتقادی وفکری وی بپردازیم تا در یابیم که او در بیان افکار واندیشه های آرمان گرایانه خویش در راستای دین وعرفان تا چه حد توفیق یا فته است وکلام وی از چه درجه استحکام واستواری بر مبنای مفاهیم انسان شناسانه بر خوردار است .
-1-1 بیان مسآله
آنچه را که به عنوان مسآله اصلی پژوهش در مقاله حاضر مورد بحث قرار خواهد گرفت تحلیل درونمایه افکار واندیشه های متعالی این شاعر بلند آوازه در عرصه عرفان وفلسفه است .ازاین رو از مزایای اینگونه بررسی ها بیان و توصیف شاخصه های کلامی گوینده یا نویسنده است که خواننده را با مبانی فکری وعقیدتی وی آشنا می سازد . بر این اساس در پژوهش حاضر پس از ذکر مباحث مقدماتی پیرامون موضوع مورد پژوهش ، به بیان مباحثی در خصوص ویژگی های آرمان شهرمطلوب اقبال لاهوری که شالوده اصلی این پژوهش بر آن بنا گردیده، خواهیم پرداخت.
-1-2 اهداف پژوهش
مهمترین واصلی ترین شالوده پژوهش حاضر بیان مبانی ومضامین درونی افکار واندیشه های اقبال لاهوری بر مبنای نظریات فلسفی وی مبتی بر آرمان شهر اوست.از این رواین شاعر پرآوازه عرصه عرفان وفلسفه ، به عنوان یکی ازبزرگ ترین شاعران بزرگ دنیای اسلام ، با برخورداری از شاخصه های علم وعرفان بستر مناسبی را جهت تحکیم مبانی عرفانی وفلسفی فراهم میاورد بر این اساس هدف غایی از ارایه پژوهش حاضر تبیین مبانی خداشناسی وخود شناسی در افکار وآثار اقبال لاهوری است.
-1-3 پیشینه تحقیق
تاکنون تحقیقات گسترده ای در راستای علم وعرفان وفلسفه در آثار اقبال لاهوری صورت پذیرفته که به ذکر نمونه هایی از آن می پردازیم :
.1بررسی مولفه های پایداری در فارسی سروده های علامه اقبال لاهوری،طالبیان یحیی،بیابانی احمدرضا،مجله رهیافت انقلاب اسلامی،تابستان 1392،شماره 23 علمی وپژوهشی صص. 141-121
.2بررسی تطبیقی آثار اقبال لاهوری وراللف والدو امرسون بر اساس مفهومخودباوری ،علی علیزاده ،علی ارفع ،مجله مطالعات زبان وترجمه ،بهار 1390،شماره 4،صص39-54
.3خاتمیت از دیدگاه استادمطهری واقبال لاهوری،ولی ا.. عباسی ،مجله رواق اندیشه فروردین 1383 ،شماره 28 ،صص12-6
اما تاکنون تحقیق مستقلی در راستای تبیین اندیشه های فلسفی اقبال لاهوری با تکیه بر مبانی نظری او در آرمان شهر وی صورت نپذیرفته است.
-2 رموز بیخودی در اشعار اقبال
اقبال با بیان مولفه های دین اسلام به بیان مباحث »رموز بیخودی« توحید در راستای اصول اعتقادی دین اسلام می پردازد وی بنیان امت اسلامی را تحفظ و انتشار اصل توحید میداند و میگوید: »فرهنگ نوین فردا، وحدت جهانی را بر اصل توحید پایهگذاری خواهد کرد. ایدئولوژی سیاسی و اجتماعی و اقتصادی و فردی اسلام فقط یک وسیلهای عملی برای درآوردن توحید به صورت یک اصل پویا و زنده و پرتحرک و مسلط بر زندگی عملی و فکری و عاطفی فرد و اجتماع میباشد.
اقبال لاهوری با بیان مولفه های گوناگون آفرینش بر مبانی عناصر اصلی خلقت بر این نکته تأکید دارد که علت عدم پیشرفت فکری مسلمانان ، رواج اندیشه مخرب »نفی خودی« است.
فلسفه اقبال که به »فلسفه خودی« شهرت یافته، آمیزهای از عقاید هگل در مورد »ایدهآلیزم«، نظرات فیخته درباره » من«، عقاید مک تاگارت و سر احمد هندی در زمینه استقلال »من دانی« در برابر »من عالی«، عقیده نیچه در مورد »ابر انسان«، بینش هندوئیزم در خصوص »تحری« حقیقت و تشابهاَرِتی»هُمِر«، عرفان مولوی و در نهایت دیدگاهی که قرآن در مورد جاودانگی »من « آدمی بیان میدارد، میباشد. فلسفهاش، انسانساز است و او فیلسوفی است که فلسفه را از ذهن خارج و وارد صحنه زندگی میکند و به آن کارایی عملی میبخشد.« - بقایی، - 9 :1379
او خود عالم به علوم و تربیت انسانی است و تکامل جوامع را در سایه تکامل نفسانی افراد میداند.
تو که از نور خودی تابندهای گر خودی محکم کنی، پایندهای
سود در جیب همین سوداستی خواجگی از حفظ این کالاستی،
هستی و از نیستی ترسیدهای، ای سرت گردم، غلط فهمیدهای
- سروش، - 45 :1381
ساختمان عظیم فکری و فلسفی اقبال با توجه به دو اصل اساسی اسلام »لااالله الا االله« و »محمداً رسول االله« بنیان نهاده شده است.
وی معتقد است که فرد به تنهایی ضعیف و بیقدرت است، اگر به جمع نپیوندد، نیروهایش پراکنده، آرزوهایش محدود و اهدافش متفرق و مبهم میشود. فقط با فعالیت و تلاش و وارد شدن در یک جامعه پویا و زنده است که فرد احساس قدرت میکند و از مقاصد اجتماعی بزرگ که دید او را برای رشد فردیت و خود فردی، عمق و وسعت خواهد بخشید، آگاهی مییابد.
فرد را ربط جماعت رحمت است جوهر او کمال از ملت است
هر که آب از زمزم ملت نخورد شعلههای نغمه در عودش فسرد
- سروش، - 58 :1381
