بخشی از مقاله
چکیده
رویکرد موضوع این پژوهش، بررسی جامعه شناختی عوامل مؤثر بر میزان دینداری دانشجویان می باشد. هدف از این تحقیق، بررسی تأثیر برخی از عوامل اجتماعی مؤثر بر میزان دینداری دانشجویان دانشکده دندانپزشکی بابل است. برای بررسی میزان دینداری دانشجویان از چارچوب نظری دربرگیرنده نظریات دارلینگ و اشتاین برگ، کلمن و پاتنام، اینکلس و اسمیت، گابریل تارد استفاده شده است. روش مورد استفاده در این بررسی روش پیمایشی و با استفاده از تکنیک پرسشنامه نسبت به گردآوری اطلاعات اقدام شده است. روایی ابزار پژوهش به صورت صوری و پایایی آن با محاسبه ضریب آلفای کرونباخ به تأیید رسیده است. دانشجویان دانشکده دندانپزشکی بابل در سال 1394، 284 نفر بودند که از این تعداد 156 نفر دانشجویان دختر و 128 نفر را دانشجویان پسر تشکیل می دادند. در تحقیق حاضر از آن جا که امکان دسترسی به تمام دانشجویان جامعه آماری مقدور بوده و همه افراد از شانس برابر برخوردار بودند، لذا نیاز به گرفتن حجم نمونه نبوده و ابتدا 30 پرسشنامه جهت پیش آزمون در بین دانشجویان توزیع گردیده و بعد از به دست آوردن مقدار آلفای مورد نظر پرسشنامه ها در بین 254 نفر از دانشجویان در قالب کل شماری - سرشماری - توزیع گردیده است. بر اساس تحلیل داده های تحقیق، تمامی فرضیه های تحقیق تأیید شدند. یافتههای پژوهش نشانگر این بودند که دینداری دانشجویان در حد متوسط می باشد. از میان چهار متغیر مستقل، متغیر سرمایه اجتماعی با ضریب تأثیر رگرسیونی - 0/393 - مهمترین تببین کننده میزان دینداری دانشجویان و متغیرهای ساختار خانواده، رسانه و نوگرایی، از لحاظ تبیین متغیر وابسته، به ترتیب در رتبه های بعدی قرار گرفتند.
-1 مقدمه
تأثیر بسزایی که دین و مذهب بر روی افراد، خاصه نوجوانان و نسل نوین یک جامعه دارد غیر قابل انکار است. نقش دین علاوه بر ایجاد هماهنگی و تعادل در غرایز و نهاد انسان، باعث بازگشت به خویشتن می گردد، یعنی انسان را از بیخودی درآورده و با مبداء خود آشنا می سازد تا دچار حیرانی و سرگردانی نشود زیرا به قول قرآن نسیان خدا باعث نسیان خویش و نسیان خویشتن باعث غرور و مستی انسان امروزین است. تعهد و دلیستگی نسبت به تعالیم دینی و اصول مکتب، انسان را وا می دارد که همیشه مطابق آن رفتار نماید و در چارچوب بایدها و نبایدهایی که دین و ایدئولوژی معین ساخته است عمل نماید. دین به پیروانش می آموزد که کجروی و نادیده گرفتن ارزش ها و هنجارهای انسانی نه تنها در آخرت موجب عذاب می گردد بلکه در همین جهان نیز اثرات سوئی برای مرتکبین آن در برخواهد داشت. در ایران پدیده دین و دینداری مورد توجه جامعه شناسان و اندیشمندان اجتماعی بوده و تلاش های بسیاری برای بررسی این پدیده اجتماعی انجام داده اند. پژوهشگران حوزه جامعه شناسی دین معتقدند که دینداری در جامعه کنونی ایران و در میان جوانان با تغییراتی در اندیشه و عملکرد مواجه است. امروزه پدیده هایی همچون مهاجرت روستایی، ورود ابزار و وسایل ارتباط جمعی، آموزش و پرورش گسترده و غیره، ارزش ها و روابط سنتی را مورد پرسش قرار داده و تغییراتی را در دینداری نسل جدید به وجود آورده اند و پژوهشگران ناگزیرند تا به بررسی عوامل مؤثر بر تغییر ارزش های دینی جوانان از سویی و ارائه راهکارهایی برای غلبه بر آن از سوی دیگر بپردازند. از آنجا که دانشجویان مدیران فردای جامعه هستند، مطالعه روحیات و نگرش های آنان در عرصه های مختلف خصوصاً به لحاظ دینداری و جهت گیری دینی می تواند دورنمایی از وضعیت آتی جامعه خصوصاً نگرش مدیران، کارشناسان و کارگزاران فردای جامعه ایران ترسیم کند. از سوی دیگر با توجه به این که جامعه ایران، جامعه ای با ارزش های دینی می باشد بدیهی است که هنجارهای رسمی و غیررسمی در آن تحت تأثیر فرهنگ دینی و مذهبی و در ارتباط شدید با آن است. لذا با توجه به موارد مطرح شده، نگارنده در صدد است تا دینداری دانشجویان را با توجه به عوامل خانوادگی و اجتماعی مؤثر بر آنان مورد تحلیل قرار داده و عوامل مؤثر در کم و کیف آن را مطالعه و بررسی نماید.
-2 بیان مسأله
دینداری از ابعاد مهم شخصیت انسان و دارای آثار ژرف و گسترده در ساحت های مختلف فردی و اجتماعی زندگی اوست؛ به همین دلیل شناخت عوامل مؤثر بر شکل گیری و قوت و ضعف دینداری، دارای اهمیت ویژه ای است. این عوامل که می توانند از قبل از تولد فرد آغاز و تا پایان عمر او اثرگذار باشند، به گروه هایی نظیر عوامل زیست شناختی، اجتماعی، خانوادگی، محیطی، شخصیتی و ... قابل تقسیم اند .[17] یکی از عوامل مؤثر بر رفتار و نگرش انسا نها در جوامع گوناگون دینداری است .[3] امروزه جوانان ایرانی از یک طرف تحت تأثیر فرهنگ دینی جامعه خود هستند، فرهنگی که مورد احترام خانواده ها و اجتماعات محلی است و از طرفی دیگر متأثر از نهادهای آموزشی، رسانه های جمعی - داخلی و خارجی - و عناصر ساختی دنیای مدرن هستند و نسل جوان از برخی مشکلات اقتصادی و اجتماعی که ناشی از بی ثباتی های خاص قبل و بعد از جنگ است در رنج بوده اند[10] توجه به این که در طی مدت زمانی در دانشگاه دندانپزشکی حضور داشته ام و فکرها و رفتارهای دینی و غیر دینی متفاوتی در این دانشجویان مشاهده کرده ام؛ از جمله این که: یکسری از دانشجویان طرز فکرشان نسبت به دین بدین صورت بود که آن ها دین را قبول داشته و اعتقادات دینی بسیاری نیز داشتند، تعدادی دیگر از دانشجویان هنگامی که با آن ها به صحبت می نشستم متوجه می شدم که به اعمال و مناسک دینی توجهی نشان نمی دادند و نسبت به انجام آن ها پایبندی نداشتند و هیچ قید و بندی در رفتارهایشان مشاهده نمی شد و شدت رفتار نامناسب آن ها در حدی بود که به طور مداوم از طرف حراست دانشگاه با آن ها برخورد می شده است.
بدین صورت یکسری دیگر از دانشجویان دارای خانواده هایی بودند که دارای اعتقادات دینی بسیار بالایی بودند، این دانشجویان در بدو ورود به دانشگاه دارای حجاب و پوشش اسلامی بودند و مناسک دینی را بجای می آوردند؛ اما بعد از گذشت مدت زمانی که از ورودشان به انشگاهد می گذشت کم کم حجابشان کنار رفته و کلاً نوع پوششان به سمت بدحجابی تغییر کرد و همچنین دیگر پایبندی به اعتقاداتشان در رفتار و کردارشان مشاهده نمی شد. مجموعه این مشاهدات دلیل بر این شدند که توجه من به این حیطه جلب شود که چه عواملی می تواند در رفتارهای گوناگون دینی این دانشجویان تأثیر داشته باشد. بنابراین با توجه به موارد فوق این ضرورت احساس گردید تا به بررسی عوامل مؤثر بر میزان دینداری دانشجویان و راهکارهای ترغیب آنان به دین پرداخت، چرا که سنجش دینداری می تواند یکسری از مسائل، نظیر اینکه چه عواملی در میزان آن اهمیت دارد را برای ما روشن نماید. بالطبع ساختار فکری جوانان از متغیرهای مختف اثر می پذیرد و همین طور ساختار فکری افراد مختلف یک جامعه نیز، تحت تأثیر علل و عوامل گوناگون قرار دارد و افراد، تحت تأثیر عوامل متعدد، نسبت به یک موضوع یا پدیده، نگرش مثبت یا منفی پیدا می کنند. لذا بنا به اهمیت، تحقیق حاضر به بررسی عوامل خانوادگی و اجتماعی مؤثر بر میزان دینداری دانشجویان دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی بابل می پردازد. بنابراین، در این راستا این پژوهش در تلاش است تا به سؤالات زیر پاسخ دهد: .1 چه عواملی بر میزان دینداری دانشجویان تأثیر می گذارد؟ .2 این عوامل به چه میزان بر دینداری دانشجویان تأثیر دارند؟
-3 اهمیت و ضرورت انجام پژوهش
بر هیچ کس پوشیده نیست که دین و دینداری چه در جوامع سنتی و چه در جوامع مدرن، می تواند کارکردهای مثبتی نظیر انسجام اجتماعی، کاهش آلام و رنج های عمومی، ایجاد معنا و هدف زندگی، فراهم نمودن بنیان اخلاقی جامعه و ... داشته باشد. شاید به جرأت بتوان گفت که در جهان معاصر، به ویژه در قرن حاضر و بخصوص در دهه های قرن جاری اهمیت مطالعات دینی روز به روز آشکارتر می شود. تقریباً هر شاخه ای از علوم انسانی و حتی بسیاری از علمای تجربی و فنی و ریاضی، به نحوی به مباحث مربوط به ادیان وارد شده و از این طریق گوشه هایی از دغدغه ها و دلمشغولی های ابدی بشر را در معرض پاسخ و داوری قرار داده اند .[11] قضایای مذکور از یک طرف که اهمیت و ضرورت تحقیق را در بحث کلانی جامعه می طلبد، از طرف دیگر برای فهم جامعه شناسانه دین در زندگی مردم و جامعه نیازمند به تحقیقات علمی در این زمینه هستیم تا با سند و مدارک تحقیق شده، بتوانیم از تئوری های جامعه شناسانی در مورد دین، به صورت علمی دفاع کنیم و برخلاف اخلاقیات دینی که پیش داوری ها را مدنظر قرار داده لذا ما برای جلوگیری از پیش داوری ها در قالب دین و پیش داوری های عامیانه به تحقیقات علمی در زمینه دین پناه می بریم تا به اعتبار عام در جستجوی تحقیق مورد نظر در رابطه با عوامل خانوادگی و اجتماعی مؤثر با دین به صورت علمی دست یابیم. با توجه به این که جامعه و حکومت ما هر دو دینی هستند شناخت برخی از عوامل تأثیر گذار بر آن می تواند ما را در شناختن بهتر جامعه و عوامل مؤثر بر میزان دینداری که متغیر مهمی برای ثبات و توسعه اجتماعی است یاری کند.
-4 اهداف تحقیق
.1-4 هدف کلی:
تبیین جامعه شناختی عوامل مؤثر بر دینداری دانشجویان
.2-4 اهداف جزیی:
3. بررسی تأثیر ساختار خانواده بر میزان دینداری دانشجویان
4. بررسی تأثیر سرمایه اجتماعی بر میزان دینداری دانشجویان
5. بررسی تأثیر نوگرایی بر میزان دینداری دانشجویان
6. بررسی تأثیر استفاده از رسانه های جمعی بر میزان دینداری دانشجویان
-5 پیشینه تحقیق
.1-5 پیشینه داخلی:
شکارچی - 1391 - ، در تحقیقی با عنوان »بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر میزان دینداری دانشجویان« به این نتیجه دست یافتند که دینداری دانشجویان در حد متوسط می باشد و میزان دینداری - متغیر وابسته - با متغیرهای جنسیت، سن، پایگاه اقتصادی- اجتماعی، استفاده از رسانه های جمعی خارجی، نوگرایی و رضایت از زندگی رابطه معنی داری دارد. همچنین نتایج حاصل از تحلیل رگرسیونی نشان داد که %63/4 از تغییرات متغیر وابسته توسط متغیرهای مستقل تبیین می شود. قجری - 1393 - ، پژوهشی را با عنوان »تبیین جامعه شناختی میزان و انواع دینداری مردم شهر بروجن« انجام داده است. در راستای این هدف و در پاسخ به سؤالاتی که دغدغه این مقاله بوده است، فرضیه مطرح شده است. این فرضیه ها مدعی هستند بین طبقه اجتماعی-اقتصادی، سرمایه اجتماعی و جنسیت با میزان و نوع دینداری مردان و زنان شهرستان بروجن رابطه معناداری وجود دارد. اهم نتایج حاصله از این تجزیه و تحلیل عبارتند از: نوع دینداری زنان و مردان متفاوت نیست و رابطه سرمایه اجتماعی و میزان دینداری مستقیم و مثبت است و بر اساس ضریب همبستگی به دست آمده بین دو متغیر سرمایه اجتماعی و نوع دینداری نیز همبستگی وجود دارد.
