بخشی از مقاله
چکیده
هدف اصلی این مقاله، بررسی رابطه نگرش مذهبی و دینداری با سلامت روان در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اقلید بود. روش تحقیق از نوع همبستگی و جامعه آماری شامل کلیه دانشجویان دانشگاه آزاد اقلید بود و حجم نمونه 100 نفر در نظر گرفته شد. ابزار گردآوری اطلاعات در این پژوهش، پرسشنامه سلامت عمومی - GHQ - و پرسشنامه دینداری گلاک و استارک است. روایی این دو پرسشنامه با استفاده از روش روایی صوری و پایایی آن ها با استفاده از روش آماری آلفای کرونباخ - دینداری 0/87 و سلامت روان - 0/79 بدست آمد. اطلاعات حاصل از پرسشنامه با استفاده از نرم افزار spss مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. رابطه بین سلامت روان با ابعاد چهارگانه مذهب - اعتقادی، عاطفی، پیامدی و مناسکی - مورد بررسی قرار گرفت. یافته های پژوهش نشان داد که بین نگرش مذهبی با سلامت روان دانشجویان رابطه معنی دار وجود دارد. همچنین بعد اعتقادی مذهب، بعد عاطفی مذهب، بعد پیامدی مذهب و بعد مناسکی مذهب با سلامت روان دانشجویان رابطه معنی دار وجود دارد.
کلمات کلیدی: مذهب و دینداری، سلامت روان، دانشجویان، ابعاد چهارگانه مذهب.
-1 مقدمه
سلامت روان، طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت، حالتی از سلامتی است که فرد، توانایی های خود را می شناسد، می تواند با فشارهای طبیعی زندگی مقابله کند، برای جامعه مثمرثمر باشد و قادر به تصمیم گیری و مشارکت جمعی باشد. بر این اساس، سلامت روانی مبنای سنجش رفاه و سلامتی افراد و جامعه است. این در حالی است که رفتارها و عقاید مذهبی، تأثیر مثبتی در معنادار کردن زندگی دارند. رفتارهایی از قبیل توکل به خداوند، عبادت، زیارت و... میتوانند از طریق ایجاد امید و تشویق به نگرشهای مثبت، موجب آرامش درونی فرد شوند. داشتن معنا و هدف در زندگی، احساس تعلق داشتن به منبعی والا، امیدواری به یاری خداوند در شرایط مشکلزای زندگی،بهرهمندی از حمایتهای اجتماعی و معنوی و...، همگی از جمله روشهایی هستند که افراد مذهبی با دارا بودن آنها میتوانند در مواجهه با حوادث فشارزای زندگی، آسیب کمتری را متحمل شوند - . - Yang Mao,2007
باور به اینکه خدایی هست که موقعیتها را کنترل می کند و ناظر بر بندگان است تا حد بسیاری، اضطراب مرتبط با موقعیت را کاهش میدهد، به طوریکه اغلب افراد مؤمن، ارتباط خود را با خداوند، مانند یک دوست بسیار صمیمی، توصیف میکنند و معتقدند میتوان از طریق اتکا و توسل به خداوند، اثر موقعیتهای غیر قابل کنترل را به طریقی کنترل نمود . - 2008 Fountoulakis, - مذهب میتواند در تمامی موقعیتها، نقش مؤثری در استرس زدایی داشته باشد و در ارزیابی موقعیت، ارزیابی شناختی فرد، فعالیتهای مقابله، منابع حمایتی و...، سبب کاهش گرفتاری روانی شود. بر این اساس، مدتهاست که تصور میشود بین مذهب و سلامت روان، ارتباط مثبتی وجود دارد و اخیراً نیز روانشناسان مذهب، حمایتهای تجربی بسیاری را در این زمینه جلب نمودهاند - - Levin& Taylor,1998
شکل گیری برخی گرایش ها در افراد بدین دلیل صورت می گیرد هک آنها را قادر می سازد بر محیط اجتماعی مسلّط شوند و ارتباطات مهمی را با دیگران برقرار سازند. گرایش ها از سه نوع اطلاعات به دست می آیند: باورها - در مورد ویژگی های مثبت یا منفی موضوع گرایش - ، احساسات و عواطف - در مورد موضوع - و اطلاعات - در مورد اعمال گذشته و حال نسبت به موضوع گرایش - . گرایش به محض شکل گیری، ارتباط نزدیکی با شناخت در حدود موضوع پیدا می کند - الیوت، . - 1995 بسیاری از صاحب نظران و اندیشمندان بر این باورند که مذهب تأثیر انکارناپذیری بر سلامت روح و جسم و دیگر ابعاد زندگی بشر دارد - پورشهریاری و شعاع کاظمی، . - 1379 انسان گرایان برای سلامت روانی وجود برخی ویژگی ها را ضروری می دانند؛ ویژگی هایی همچون نوع دوستی، مردمی بودن، پذیرش خود و دیگران، داشتن تجارب عرفانی و مانند آن.
رویکردهای جدیدتر روان شناسی - شناخت گرایان - بیش از پیش بر تفکرات و تفسیرهای ذهنی افراد تأکید دارند، هرچند که سایر عوامل آسیب پذیری را نادیده نمی گیرند؛ عواملی همچون تجربه رویدادهای خاص در گذشته، داشتن ژن های خاص، انواع خاص دستگاه عصبی و انواع خاص شخصیت - صبوری مقدم، . - 1382اخیراً در میان روان شناسان گرایش هایی پیدا شده، که طرفدار توجه بیشتر به دین برای سلامت روانی و درمان بیماری های روانی است. با پیشرفت روان شناسی و ظهور روان شناسی پیچیده تر که ناظر به جنبه های عاطفی، احساساتی و انفعالی ذهن بود، نظریه هایی درباره دین - مانند نظریه مارت - پدید آمد که تأثیر دین را در نوعی احساس خشوع و خشیّت می دید. این احساس پیش از آنکه به صورت امری قدسی یا قدرتی مرموز تجربه شود، به شکل احساس خشیت تلقّی می شد - الیاده، . - 1375 به گفته فرانکل - - Frankle بنیانگذار مکتب »معنا درمانگری - Logotherapy - « اسپلیکا - - Splika و همکاران، مذهب را به عنوان یک نظام مرجع برای تفسیر وقایع زندگی مورد بحث و بررسی قرار می دهند - خداپناهی و حیدری، . - 1382
مذهب به عنوان یک نظام بامعنا تصور می شود که افراد از آن برای کمک به فهم مسائل جهانی، پیش بینی و مهار وقایع و حفظ حرمت خود استفاده می کنند. پژوهش هایی که در خصوص تأثیر دین و معنویات بر روی بهداشت روانی صورت گرفته اند نشان می دهند که دین و جهان بینی های توحیدی ساختارهای ذهنی شخصی افراد را وسعت بخشیده، قابلیت، ظرفیت، تفسیر و تحلیل شناختی را بهبود می بخشد و بدین سان، توانایی کل نگری افراد افزایش می یابد.اهمیت و ضرورت این تحقیق از چند جنبه قابل ذکر است؛ از سویی، وجود مسائل و مشکلات قابل ملاحظه جوانان که ناشی از پیچیدگی های جاری تمدّن، سرعت تغییرات زندگی و بی توجهی به دین و ارزش های معنوی است؛ راهبردهایی را می طلبد که نوع بشر را از فشارهای روانی زندگی ماشینی رها سازد، اما بشر امروزی از نقش دینداری و دین باوری در مقابله با فشارهای روانی، غافل است.
از سوی دیگر، علی رغم تأثیر اساسی بهداشت روانی در سازگاری اجتماعی افراد، هنوز برنامه ها و راهکارهای مدوّن و منسجمی برای تفهیم آن در جامعه، به ویژه در نظام آموزشی، صورت نگرفته است. علاوه بر این، نتایج این تحقیق می تواند در تدوین راهکارها و تهیه سازوکارهای لازم برای دسترسی به اصول پیشگیری و در نتیجه، تأمین بهداشت روانی مفید واقع شود. از اینرو در این تحقیق، رابطه سلامت روانی افراد با چهار بعد نگرش مذهبی - اعتقادی، عاطفی، پیامدی و مناسکی - مورد بررسی قرار می گیرد.
-2 پیشینه پژوهش
قدس - - 1377 در بررسی ارتباط میان میزان دعا و نیایش در کاهش اضطراب دریافت بین میزان دعا و اضطراب حالتی و خصیصه ای رابطه منفی وجود دارد. بررسی واعظی و قدس - - 1377 نیز همین موضوع را در نمونه ای دیگر تائید نمودند. آرین - - 1378 در پژوهشی تحت عنوان بررسی رابطه بین دینداری و روان درستی ایرانیان مقیم کانادا دریافت بین دینداری و روان درستی همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد. شریفی - - 1381 در پژوهشی تحت عنوان بررسی رابطه نگرش دینی با سلامت عمومی، افسردگی، اضطراب، پرخاشگری و شکیبایی نشان داد بین نگرش دینی با اختلال در سلامت عمومی، افسردگی، اضطراب و پرخاشگری رابطه منفی و با شکیبایی رابطه مثبت وجود دارد.
نصری - 1381 - نیز در تحقیق با عنوان بررسی رابطه ی چندگانه ی فشار زاهای دانشجویی، نگرش مذهبی و سلامت روان دانشجویان مراکز تربیت معلم تهران به این نتیجه رسید که بین نگرش مذهبی و سلامت روان رابطه معنی دار وجود دارد نمره ی بالاتر در نگرش مذهبی موجب افزایش سلامت روان گردیده است. نجار اصل - - 1384 در پژوهش خود به بررسی نگرش مذهبی با مفهوم از خویشتن و سلامت عمومی در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد بهبهان پرداخت. او به این نتیجه رسید که دانشجویانی که نگرش مذهبی بهتری دارند، سلامت عمومی بالاتری دارند.خیدانی در پژوهشی با عنوان " بررسی نقش مذهب بر سلامت روانی دانشجویان دانشگاههای استان ایلام" به این نتیجه رسیده است که رابطه منفی معنادار بین معدل آزمودنی ها و نمره آنها در پرسشنامه سلامت عمومی و نگرش مذهبی براهنی است.
همچنین تفاوت معناداری بین سلامت روانی دانشجویان دانشگاههای مختلف استان ایلام وجود دارد. دختران نسبت به پسران سلامت روانی و نگرش مذهبی بیشتری دارند و به ترتیب دانشجویان دانشگاههای پیام نور، آزاد، علمی کاربردی، ایلام، باختر و علوم پزشکی ایلام سلامت روانی بیشتری دارند. درحالی که به ترتیب نگرش مذهبی دانشجویان دانشگاههای پیام نور، علمی کاربردی، آزاد، ایلام، علوم پزشکی ایلام و باختر بیشتر است - خیدانی، . - 1390عارفی و محسن زاده در مقاله ای با عنوان " ارتباط بین جهت گیری مذهبی، سلامت روان و جنسیت" پرسش نامه های سلامت عمومی و گلدنبرگ - 1972 - و جهت گیری مذهبی بهرامی احسان را بر720 نفر از دانشجویان دختر و پسر دانشگاه آزاد اسلامی کرمانشاه پیاده کردند. نتایج تحقیق آنها نشان داد که بین جهت گیری مذهبی و سلامت روان افراد رابطه مستقیم معنادار وجود دارد. هر چند جنسیت در شدت رابطه مذکور اثر نداشت. همچنین میزان سلامت روان دختران و پسران متفاوت است و این تفاوت به نفع پسران است.
از نظر میزان جهت گیری مذهبی بین دو جنس تفاوتی وجو ندارد - عارفی و محسن زاده، . - 1390میریان و همکاران در مقاله ای با عنوان "رابطه انس با قرآن و سلامت روانی" تعداد 114 نفر از اعضا هیات علمی مورد بررسی قرا دادند. نتایج بررسی آنها نشان داد که از جنبه انس با قرآن 35 درصد در حد بالا، 23 درصد در حد متوسط و 42 درصد در حد پایین بودند. از نظر سلامت روانی 20/2 درصد مشکوک به اختلال در سلامت عمومی و مابقی سالم بودند. مردان از سلامت عمومی بیشتری برخوردار بودند و در مورد انس با قرآن تفاوت معنی دار آماری در وضعیت استخدامی قراردادی نسبت به حق التدریسی وجود داشت - میریان و همکاران، . - 1391بلوردی و همکاران در مقاله ای با عنوان" تحلیل جامعه شناختی رابطه دین داری با سلامت روان" با روش توصیفی و تحلیلی 345 نفر از دانشجویان دانشگاه آزاد سیرجان را به عنوان نمونه انتخاب کرده اند.
یافته های پژوهش آنان حکایت از مطلوب نبودن سلامت روانی در بین دانشجویان می کند. نتایج بیانگر تاثیر مثبت و معنادار ابعاد ذهنی بر خلاف ظاهری دین داری بر سلامت روان است. در کنار آن عوامل دیگری همانند انزوای اجتماعی، جنس و وضعیت تاهل بر سلامت روانی تاثیر داشته اند - بلوردی و همکاران، - 1392سراج زاده و همکاران مقاله ای با عنوان" دین و سلامت: آزمون اثر دینداری بر سلامت در میان نمونه ای از دانشجویان" دارند. یافته های پژوهش آنان نشان داد که دینداری به طور غیر مستقیم و از طریق متغیر سبک زندگی سلامت محور بر سلامت جسمی تاثیر دارد. اثر دینداری بر سلامت اجتماعی به طور غیر مستقیم و از طریق حمایت اجتماعی است. تاثیر دینداری بر سلامت روانی هم به طور مستقیم و هم به طور غیرمستقیم - از طریق حمایت اجتماعی - تایید می شود. این یافته ها دلالت های نظری های کارکردگرا در خصوص سلامت روانی و سلامت اجتماعی را تایید می کنند - سراج زاده و همکاران،. - 1392
