بخشی از مقاله
چکیده
اعتیاد به مواد مخدر بخش قابل توجهی از منابع انسانی، سرمایههای اجتماعی و اقتصادی جامعه را از بین میبرد. یکی از حوزه های آسیبپذیر، کودکان و نوجوانان دارای والدین معتاد هستند که خطرات ابتلا به فشارهای روانی، اقتصادی و گرایش به اعتیاد را در پی دارد. پژوهش حاضر به بررسی رابطه نوع اعیتاد والدین معتاد و سلامت عمومی و اجتماعی فرزندان به روش پیمایش پرداخته است. برای جمع آوری اطلاعات از تکنیک پرسش نامه استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق شامل فرزندان خانوادههای ساکن شهر اصفهان که پدر یا مادر یا پدر و مادرشان در سال 59-59 معتاد بده اند، می باشد. حجم نمونه تحقیق، 183 نفر از مناطق پنج گانه شهر اصفهان است. هدف اساسی این مطالعه بررسی نقش اعتیاد هر یک از والدین به انواع مختلف مواد مخدر، بر سلامت عمومی و اجتماعی فرزندان معتادین می باشد. براساس یافته های تحقیق، بین نوع اعتیاد والدین با سلامت عمومی رابطه وجود دارد - F=3.921 ، - sig=./002،. همچنین، میزان سلامت اجتماعی فرزندان بر حسب اعتیاد والدین به هر نوع ماده مخدر متفاوت C=0.128 - ،. - sig=0/049
واژههای کلیدی: اعتیاد، نوع اعتیاد، والدین معتاد، هروئین، مواد مخدر جدیدی، سلامت عمومی، سلامت اجتماعی.
-9 مقدمه
اعتیاد به مواد مخدر به عنوان پدیدهای زیستی، اجتماعی و روانی دارای تبعات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی فراوانی است که بر پیشرفت جامعه اثرات سوء می گذارد - شعاع کاظمی و رندیپور،. - 5833181 امروزه اعتیاد، یکی از مهمترین مسائل اجتماعی است که ابعاد نگران کننده ای را در پی دارد - سام آرام و همکاران،. - 88 :3188 به عنوان نمونه از هم پاشیدگی خانوادهها، انحراف جوانان، گسترش بیماریها، آسیب های اقتصادی و مرگ و میر از معضلات خانمان سوز اعتیاد است. تحقیقات صورت گرفته در ایران بیانگر تغییر الگوی مصرف مواد، بهویژه در گروه سنی جوانان است. اگرچه هنوز تریاک، شناخته شدهترین و در دسترسترین مواد مخدر است، اما مقایسه تطبیقی الگوی مصرف نشان میدهد که مواد صنعتی جدید به سبب ارزان بودن، جایگزین مواد مخدر سنتی میگردد - محمدی، . - 3151 شیشه و کراک بین جوانان شیوه مسلط مصرف گشته و گرایش به مصرف مواد صناعی بیشتر شده است. در حالی که مضرات مواد مخدر جدید به مراتب بیشتر از مخدرهای سنتی است - آزاد ارمکی و قنبری برزیان،. - 933153 اعتیاد در بین سنین و گروه های مختلفی شیوع پیدا کرده است.
یکی از گروه های معتادین پدر، مادر یا پدر و مادر در خانواده است. درحالی که بچههای اعتیاد در این محیط پرورشی، با اعضای معتاد خانواده، همزیستی دارند. این کودکان نه تنها در خطر ابتلا به مشکلات مربوط به مواد مخدر هستند، بلکه از دیگر مشکلات روانی- اجتماعی نیز رنج میبرند - دالوندی و صدرالسادات، . - 88 :3181 به بیان دیگر، سلامت عمومی و اجتماعی فرزندان معتادین در معرض آسیب اعتیاد قرار می گیرد . سلامت لازمه زندگی پویا، مفید و ثمربخش افراد هر جامعه ای است، زیرا هر جامعه ای، جهت پیشرفت و بالندگی خود به افرادی سالم نیازمند است - رحیمیان، . - 8118 براساس تعریف سازمان بهداشت جهانی، سلامتی به معنای رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی، نه فقط بیماری یا ناقص بودن است. فرد دارای سلامت عمومی از احساس راحتی، احساس درست نسبت به دیگران و قدرت تأمین نیازهای زندگی برخوردار است. سلامت عمومی دارای مؤلفه های از جمله علائم جسمانی، علام اضطرابی، عملکرد اجتماعی و علام افسردگی است. سلامت اجتماعی به معنای ارزیابی و شناخت فرد از چگونگی عملکردش در اجتماع و کیفیت روابطش با نزدیکان و گروه های اجتماعی است که وی عضوی از آنها میباشد. طبق این تعریف شاخصهای سلامت اجتماعی شامل انسجام، شکوفایی، مشارکت، پذیرش اجتماعی و انطباق اجتماعی است - کییز، . - 8119
اعتیاد به مواد، نه تنها بر ساختار فرهنگی، بلکه بر رفتارهای اجتماعی و حتی سلامت عمومی جامعه، به خصوص وضعیت اجتماعی و روانی فرزندان خانوادههای معتاد اثر میگذارد. کودکان دارای والد معتاد ویژگیهای رفتاری و سبکهای خلق و خویی دارند که آنها را برای ابتلا به ناسازگاریهای بعدی مستعد میکند - تارتر و همکاران، . - 3551 از آنجا که این افراد که در خانوادههای معتاد متولد میشوند مصرف مواد مخدر برایشان عادی میشود و ترسی از تجربه مصرف ندارند. آنچه مهم است عادی شدن مصرف ماده مخدر در خانواده است؛ زیرا این کار به گرایش انحرافی دیگر اعضای خانواده کمک میکند. لذا، والدین معتاد، اغلب فرزندان معتاد یا بیمار خواهند داشت، زیرا چنین والدینی الگوی نامناسبی برای فرزندان خود هستند و فرصت مناسب و حوصله کافی جهت تربیت فرزندان خود را ندارند. همچنین، حوادث ناخواستهی وابسته به زندگی معتادان از قبیل فقر، انحرافات خانوادگی و عدم مقبولیت اجتماعی از دیگر عوامل مؤثر در عدم تکامل شخصیت فرزندان آنها خواهد بود. ناآگاهی والدین، ارتباط ضعیف والدین و کودک، فقدان انضباط در خانواده و خانواده متشنج و از هم گسیخته، احتمال ارتکاب به انواع بزهکاریها مانند سوء مصرف مواد را افزایش میدهد . بعلاوه علاوه،فرزندانِ والدین معتاد با الگوبرداری از رفتار والدین خود، مصرف مواد را یک رفتار بهنجار تلقی کرده و رفتار مشابهی پیشه کنند - زرندی و همکاران،. - 1133153
هدف اساسی این مطالعه بررسی نقش اعتیاد هر یک از والدین به انواع مختلف مواد مخدر بر سلامت عمومی و اجتماعی فرزندان معتادین می باشد. در واقع سوال اساسی این مطالعه بررسی این نکته است که استفاده هر یک از انواع مواد مخدر توسط والدین چه اثراتی بر وضعیت سلامت عمومی و اجتماعی فرزندان دارد. بر این مبنا، در پژوهش حاضر به بررسی موضوع نوع اعتیاد والدین معتاد و تأثیر آن بر سلامت عمومی و اجتماعی فرزندان آنان در شهر اصفهان پرداخته شده است.
-2 مبانی نظری
-9-2 اعتیاد
اعتیاد به مواد مخدر به عنوان انحراف، یک مسئله اجتماعی شناخته شده است. درواقع، اعتیاد همان گونه که محصول یک مسئله اجتماعی دیگر مانند بیکاری است، خود زمینه ساز آسیب های اجتماعی دیگر مانند سرقت، طلاق، حقارت و تسلیم است. اعتیاد، یک نابهنجاری است زیرا یک رفتار معتادوار اگر چه در خرده فرهنگی خاص مورد تأیید است - مانند اعتیاد هنرمندان در خرده فرهنگ خودشان - اما دیگر خرده فرهنگ ها این رفتار را تأیید نمی کند - بخارایی، . - 99 :3153 اعتیاد به معنای پاسخ فیزیولوژیک بدن به مصرف مکرر مواد اعتیادآور است. این وابستگی از طرفی باعث تسکین و آرامش موقت و گاهی تحریک و نشاط گذرا برای فرد میگردد و از طرف دیگر بعد از اتمام این اثرات سبب جستجوی فرد برای یافتن مجدد ماده و وابستگی مداوم به آن میشود . در این حالت فرد از لحاظ جسمی و روانی به ماده مخدر وابستگی پیدا میکند و مجبور است به تدریج مقدار ماده مصرفی را افزایش دهد.
فرد معتاد فردی است که یک یا چند بار متوالی به علت مصرف مواد مخدر، تحت مراقبت و اقدامات ترک اعتیاد قرار گرفته است. معتاد نیازمند و وابسته روانی- جسمانی به مواد است که به منظور برآوردن آن، بایستی از این مواد به طور مداوم و در فواصل مشخص استفاده کند - برقی، . - 3183 مهمترین ویژگی وابستگی به مواد، مجموعهای از نشانههای شناختی، رفتاری و روانشناختی است که شخص با وجود مشکلات قابل توجه در رابطه با مصرف مواد، به مصرف آن ادامه میدهد. تشخیص وابستگی به مواد را میتوان برای هر طبقهای از مواد به صورت جداگانه مطرح کرد - آزاد، . - 3188
مواد مخدر با توجه به حالاتی که در جسم و روان انسان به وجود می آورد به سه دسته ی سستی زا؛ توهم زا؛ و توان افزا تقسیم بندی می شود. مصرف مواد سستی زا بر سلسله اعصاب مصرف کننده اثر گذاشته و فعالیت فکری و بدنی او را سست می نماید.
این مواد شامل دو دسته مواد مخدر طبیعی، مانند تریاک، شیره تریاک، مرفین و استحصالات گیاه خشخاش و مواد مخدر مصنوعی مانند، هروئین، متادون، نرمتادون، پاپاورین، پتیدین، انواع و اقسام قرص های مسکن و آرام بخش می شود . با مصرف مواد توهم زا فرد دچار اوهام حسی و بصری می شود که شامل استحصالات گیاه شاهدانه، حشیش، بنگ، ماری جوانا، گراس، چرس، مسکالین، جو سیاه آفت زده، برخی از قارچ های موا توهم زاد، دانه های نوعی نیلوفر وحشی، و مواد مخدر مصنوعی مانند، ال.اس.دی، دی متیل تریپتامین و دی اتیل تریپتامین می شود . مصرف مواد توان زا بر سلسله اعصاب تأثیر گذاشته و در نتیجه فعالیت فکری و بدنی مصرف کننده بیشتر و موجب هیجان می شود . این مواد شامل دو دسته طبیعی، مانند برگ کوکا، کوکائین، کراک، برگ و ساقه برخی درختان مثل خات و کراتم و ناس، مواد مصنوعی شامل، آمفتامین، متیل آمفتامین، ترکیبات آمفتامین ها می شود - اعلایی و رودباری، . - 2-4 :1385
مصرف مواد از حالت کنجکاوی و تفریحی شروع شده و کم کم با افزایش دفعات مصرف، مقدار مصرف و مصرف مواد دیگر، فرد را از مصرف کننده به مصرف کننده دائمی و معتاد تغییر وضعیت می دهد. مواد مورد بررسی در این مطالعه عبارتند از: حشیش: ماده ای به رنگ سبز خاکستری و گاهی قهوه ای مایل به سبز با قوامی سفت است. تریاک: منشاً تریاک گیاه خشخاش است . که از خراش دادن پوسته نارس گرز خشخاش به دست می آید، رنگ آن خاکستری تیره تا قهوه ای متغیر بوده و حالتی قیر مانند دارد. هرویین: از مشتقات نیمه صناعی تریاک است، که توسط شیمی دان انگلیسی ساخته و تولید تجاری ان در آلمان اغاز شد.هرویین از استیله کردن مورفین به دست می آید و 10 برابر قوی تر از مورفین است و به شکل پودر نرم سفید تا کرم یا قهوه ای روشن و تلخ مزه است.کراک: همان ماده هرویین است که به شکل خالص تر درآمده و به صورت تکه های جامد، قهوه ای یا کرم رنگ شکننده ای خرید و فروش می شود. قدرت اعتیادآوری کراک از هرویین معمولی که به صورت پودر است تا چند برابر بیشتر است. شیشه: به صورت دانه های بلوری و شفافی است که بو ندارد و مزه آن تلخ است و به راحتی در آب یا مشروبات الکی حل می شود - میرکریمی، بیتا: . - 22-63
-2-2 سلامت عمومی و ا جتماعی
سازمان بهداشت جهانی، سلامت عمومی را به عنوان حالت کامل آسایش و کامیابی زیستی، روانی و اجتماعی تعریف کرده است که صرف فقدان بیماری یا معلولیت نمی باشد - منتی، نیازی و عزتی، . - 391 : 3151 فرد دارای سلامت روانی از احساس راحتی، احساس درست نسبت به دیگران و قدرت تأمین نیازهای زندگی برخوردار است . در پژوهش حاضر جهت اندازهگیری سلامت عمومی و مؤلفه های آن از مقیاس 88 مادهای سلامت عمومی که 9 مؤلفهی آن شامل علائم جسمانی، علائم اضطرابی، عملکرد اجتماعی و علائم افسردگی میباشد، استفاده شده است، که در زیر به آن پرداخته می شود - ولیزاده و همکاران،. - 3151
- علائم جسمانی: عبارت از احساس ضعف و سستی، احساس نیاز به داروهای تقویتی و یا سردی بدن است.
- علائم اضطرابی: اضطراب به بررسی بی خوابی و تحت فشار بودن، عصبانیت و دلشوره می پردازد.
- عملکرد اجتماعی: این مؤلفه احساس رضایت فرد در انجام وظایف، حس مفید بودن، قدرت یادگیری و لذت از فعالیت های روزمره را مورد بررسی قرار می دهد.
