بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر بررسی آموزش گروهی مهارت های مقابله ای بر سلامت روان معتادین شهر اصفهان بود. روش پژوهش نیمه آزمایشی با طرح پیشآزمون- پسآزمون با گروه گواه و جامعه پژوهش حاضر شامل تمامی معتادین شهر اصفهان بود که به منظور تعیین حجم نمونه به صورت در دسترس 60 نفر از معتادین مراجعه کننده به مراکز بازپروری و توانبخشی معتادین تحت پوشش سازمان بهزیستی انتخاب و به آن ها پرسشنامه سلامت روانی داده شد. از بین افرادی که نمره بالای 22 در سلامت روانی کسب نمودند تعداد 30 نفر را به صورت هدفمند مبتنی بر ملاک های ورود و خروج انتخاب، و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل 15 - نفر گروه آزمایش و 15 نفر گروه گواه - قرار گرفتند. سپس به گروه آزمایش 10 جلسه 90 دقیقه ای مهارت های مقابله ای آموزش داده شد و برای گروه گواه هیچ مداخله ای صورت نگرفت. بعد از آن هر دو گروه مجددا با همان ابزار ها مورد پس آزمون قرار گرفتند. داده های به دست آمده از طریق تحلیل کووریانس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که تفاوت معناداری بین میانگین نمرات پس آزمون سلامت روان معتادین گروه آزمایش و گواه وجود دارد - P<0/001 - که حاکی از تاثیر آموزش گروهی مهارت های مقابله ای بر سلامت روان معتادین می باشد. در نتیجه می توان علاوه بر مداخلات دارویی، آموزش های روان شناختی را توصیه و از این طریق به سلامت روان معتادین کمک نمود.
.1 مقدمه
اعتیاد اغلب یک امر غیراخلاقی به شمار میآید و معتاد شخصی با ارادهی ضعیف یا یک فرد بیمسئولیت محسوب میشود - مکریٌ، . - 2014 با اینکه از سال 1954 میلادی به بعد اعتیاد یک بیماری تلقی میشود، اما این تغییر نگرش در بسیاری از مردم و حتی متخصصین بهداشتی شکل نگرفته است - حسینی، . - 1390 به همین دلیل آمار دقیقی از افراد معتاد جامعه نمیتوان بدست آورد. از بیم انگ، درصد زیادی از معتادین حتی در کشورهای پیشرفته اعتیاد خود را بروز نداده و برای درمان مراجعه نمی کنند - صابری زفرقندی، . - 1390 مصرف کنندگان مواد، نه تنها، سلامتی خود را به خطر میاندازند، بلکه ممکن است سلامتی و امنیت اعضای خانواده، همکاران و سایر اعضای جامعه را نیز تهدید کنند. دفتر مبارزه با مواد مخدر سازمان ملل ابتلای بیماران سوء مصرف مواد به بیماری ایدزٍ و هپاتیت B و Cَ را از جمله خطرناکترین معضلات برای جامعه میداند. این دفتر همچنین نرخ مرگ و میر مرتبط با مواد مخدر در ایران، در جمعیت 15 تا 64 سال را 91 نفر در میلیون ذکر می کند که بخش عمده ای از آن مربوط به مصرف تریاک و مشتقات آن بوده است - . - 2013 مواد مخدر را به شکلهای متعددی میتوان طبقهبندی کرد. مثلاً آن ها را به طبیعی، نیمه صناعی و صناعی گروهبندی میکنند، ولی سازمان بهداشت جهانیٌ مواد اعتیادآور را از جهت تأثیر آن ها بر انسان به هشت دسته کلی تقسیم میکند، که عبارتاند از: توهمزاهاٍ - کانابیسَ یا شیره گیاه شاهدانه - مواد مخدر افیونیُ - سستیزاها - مسکنها- خواب آورها - - آرامبخشها - چسب و مواد فرار - مواد استنشاقی - - محرکها - مانند آمفتامینِ - - الکل، توتون و قهوهّ. مواد مخدر افیونی و ترکیبات آن عبارتند از: تریاکْ - کدیینَ - مرفینُ - هروئین ًٌ - متادونٌٌ - پتیدینٌٍ - دمرول - - دارونٌَ - دیفنوکسیلاتٌُ - لوموتیل - - هیدرو مرفینٌِ - هیدرو کدیینٌّ و کلیه داروهایی که هیدرو کدیین دارند - ستاد مبارزه با مواد مخدرUNOD17، ، . - 2013 دزفولی - - 1389 به نقل از انجمن روانپزشکی امریکا اعتیاد را رفتار اجباری به سمت مصرف مواد اعتیادآور، علیرغم آگاهی فرد معتاد از آثار شوم آن در آینده، معرفی میکند. فرد معتاد بر اثر تأثیر مواد مخدر بر مغزش دچار اختلال در تصمیمگیری میشود که مختص تصمیم فرد در مقابل مواد مخدر نبوده و در تصمیمات روزمرهی وی نیز اثر میگذارد - اختیاری، . - 1387 در گذشته استفاده از لفظ اعتیاد تنها برای مواد مخدر بود؛ ولی امروزه تعداد قابل توجهی از روانشناسان و متخصصین مراقبتهای بهداشتی، اعتیاد را وابستگی روانی به قمار، اینترنت، کار، ورزش و غیره میدانند - سادوکٌَ، - 1390؛ ولی در این پژوهش فقط افراد معتاد به تریاک و مشتقات آن در نظر گرفته شدهاند. در پژوهشهای مختلف به دلایل متعددی برای شروع اعتیاد اشاره شده است. مسکنی - - 1387 تعارضات خانوادگی، بروز اختلالات روانی، بروز مشکلات تحصیلی و معاشرت با دوستان و همکاران معتاد را ذکر کرده است. از دست دادن موقعیت خانوادگی و اجتماعی، زندگی با یک فرد معتاد - امینی، - 1382، کسب لذت و کنجکاوی - سراجی، - 1389 از دیگر دلایلی است که به آن اشاره شده است.
امروزه استفاده از روش های درمان روانشناختی در فرآیندهای درمان معتادین نقش و جایگاه خاصی دارد زیرا، معتادین با استرس و اضطراب زیادی مواجه هستند و همواره سلامت روان آن ها در معرض خطر است - فرن هام و تامسونٌُ، . - 2012 یکی از این روش های درمانی، راهبردهای مقابلهًٍ است. راهبردهای مقابله مجموعهای از تلاشهای شناختی و رفتاری فرد است که در جهت تعبیر و تفسیر و اصلاح یک وضعیت تنشزا به کار میرود و منجر به کاهش رنج ناشی از آن میشود. به عبارت دیگر، شیوههای مقابله به فرآیند شناختی، رفتاری گفته میشود که فرد برای گریز، حذف یا کاهش یا کنترل عوامل استرس به کار میبندد . در واقع شیوههای مقابله عبارت است از تلاشهای شناختی و رفتاری برای برآورده ساختن خواست های بیرونی و درونی کهمعمولاً این تلاشها آگاهانه است و موجب افزایش سلامت روانی می شود - آزاد، . - 1388 روانشناسی سلامت برای نقش راهبردهای مقابلهای در چگونگی سلامت جسمانی و روانی اهمیت زیادی قائل است. راهبردهای مقابلهای به عنوان واسطه بین استرس و بیماری شناخته شدهاند - کاورٌٍ ، . - 2011 از طرفی تحقیقات مارکوس و فارمیگونیٍٍ - - 2010، آنتونٍَو همکاران - 2013 - ، گریفت و کونرادیٍُ - - 2014، نشان دادند روش پیشگیری آموزش مهارت های مقابله ای در کاهش میزان بازگشت، افزایش اطاعت درمانی و مدت باقی ماندن در درمان، کاهش علایم جسمانی، اضطراب، بهبود کارکرد اجتماعی در معتادین مؤثر است.همچنین لطفی کاشانی، مجتبایی، و علی مهدی - - 1392در پژوهشی نشان دادند که هر سه شیوه درمان شناختی رفتاری مهارت های مقابله ای ، متادون درمانی و درمان ترکیبی، در مقایسه با گروه گواه، در بهبود افسردگی افراد معتاد موثر بوده اند. میتوان گفت مقابله یکی از متغیرهایی است که به صورت گسترده در چارچوب روان شناسی سلامت مورد مطالعه قرار گرفته است بنابراین، از اهداف مهم راهبردهای مقابله ای افزایش توانایی و مهارت فرد برای کنترل استرس و بدنبال آن افزایش سلامت روانی فرد است. به همین دلیل امروزه امر توجه به بهداشت و سلامت روانی مسئله مهمی در نظر جوامع است تا بر اساس آن بتوانند ارزش های انسانی و اقتصادی را ارتقاء داده و این امر در گرو شناخت نیازهای سلامت روان است.
چاهنٌ - - 2014 سلامت روانی را وضعیتی از بلوغ روانشناختی تعبیر میکند که عبارت است از حداکثر اثربخشی و رضایت به دست آمده از واکنش وری فردی و اجتماعی که شامل احساسات و بازخوردهای مثبت نسبت به خود و دیگران است. کاپلان و سادوک - - 1390 در این رابطه میگویند: سلامت روانی حالتی از بهزیستی است که در فرد این احساس را بوجود میآورد تا با جامعه کنار بیاید و آستانه تحمل وی در برابر مشکلات بالا برود و موقعیتهای شخصی و ویژگی های اجتماعی برای او رضایت بخش باشد. سالیوانٍ بر این باور است که در سلامت روان، ارزش عمده بر کنش اجتماعی مؤثر قرار دارد. اریک فرومَ ارتباط های فرد با محیط اجتماعی، انسان نگری، آزادی و فردگرایی را مورد تأکید قرار میدهد. پرلزُ نیز پذیرش مسئولیت برای هدایت زندگی خود را مهمترین ویژگی برای دست یابی به سلامت روان ذکر میکند - فانیلی و گالکِ،. - 2010 مکتب انسانگراییّ، تحلیل روانیْ و رفتارگراییَ سه مکتب اصلی هستند که به سلامت روان میاندیشند. روان شناسان مکتب انسان گرایی معتقدند که نشانه سلامت روانی عبارتست از رشد همه جانبه تمامی استعدادهای بالقوه، به عنوان انسانی خاص. مزلو بر شکوفایی توانایی فردی به عنوان یک سازه اساسی تأکید میکند. روان شناسان مکتب تحلیل روانی سلامت روان را به معنی فقدان نشانههایی میدانند که دلالت بر اختلالاتی مثل اضطراب و افسردگی میکند. فروید رهایی از اضطراب، نگرانی و گناه را شاخص سلامت روان میداند. رفتارگرایان - اسکینر - تمامی حالت های ذهنی و عاطفی مربوط به ناخودآگاه را چون غیرقابل مشاهده است انکار میکنند. رفتارگرایان با مسائل رفتاری، مستقیماً برخورد میکنند و اعتقاد دارند که یادگیری غلط باعث بروز اختلالهاست. پس سلامت روانی را به عنوان یادگیری مجدد پاس خهای مؤثر نسبت به مسائلی که با آنها در محیط رو به رو میشویم به شمار میآورند - میلانی فر، . - 1388
ایوانزُو همکاران - 2012 - در یک مطالعه در خصوص تاثیر آموزش مهارت های مقابله ای بر سلامت روان و اضطراب معتادین گزارش نمودند آموزش مهارت های مقابله ای بر افزایش سلامت روان و کاهش اضطراب معتادین تاثیر گذار بوده و با افزایش سلامت روانی معتادین مصرف مواد نیز در آنان کاهش یافته و در بلند مدت منجر به ترک مواد گردید. در تحقیقی دیگر که که مونتیًٌو همکاران - 2011 - در زمینه اثربخشی راهبردهای مقابله ای بر ترک اعتیاد معتادین و سلامت روان آن ها گزارش نمودند، راهبردهای مقابله ای گروههای آزمایش در پایان جلسه های درمانی مددکاری گروهی به شیوه شناختی رفتاری بهبود معنی دار بر ترک اعتیاد معتادین و سلامت روان آنها داشته اند. به بیان دیگر افراد معتاد راهبردهای مقابله ای مناسب تری را آموخته و جایگزین مصرف مواد نموده اند.با توجه به تحقیقات صورت گرفته نخستین گام به منظور بهبود بخشیدن به روابط سالم افراد با محیط، برنامه های آموزش زود هنگام است از سوی دیگر، اثربخشی آموزش راهبردهای مقابله ای تاکنون در بهبود روابط افراد و کاهش بسیاری از تعارضات فردی به تایید رسیده است، انجام تحقیقی به منظور تعیین میزان اثربخشی آموزش مهارت های مقابله ای بر افراد معتاد لازم و ضروری به نظر می رسد. اما این که این شیوه درمانی تا چه حد می تواند بر سلامت روان معتادین موفق عمل کند، موضوعی است که
