بخشی از مقاله
.1 مقدمه
گرایش فعالیتهای اقتصادی از کسب و کارهای بزرگ به سوی بنگاههای اقتصادی کوچک نیازمند سازوکارهای ویژهای است تا این واحدهای فعال درحوزه صنعت، کشاورزی و خدمات امکان رقابت و توسعه را بدست آورند وبا فرآیند های متنوع توانمندسازی وحمایتی، امکان پویایی و ایجاد ارزش افزوده بیشتری را فراهم نمایند. خوشههای صنعتی میتوانند واحدهای کوچک تولیدی یا خدماتی را درقالب شبکههای نظاممند بنحوی حمایت و هدایت نمایند که هریک از این واحدها بتوانند علاوه بر مقیاس محلی و ملی، در گستره منطقهای و بین المللی جایگاه مناسب را بدست آورند و از فرصتهای اقتصادی آن بهرهمند گردند. توسعه بنگاههای کوچک براساس خوشهها یک استراتژی نوین در کشورهای در حال توسعه میباشد که مورد توجه برنامهریزان قرار گرفته و امکان ارتقا همکاری واحدهای اقتصادی کوچک را با دولت، دانشگاهها، مراکز پژوهشی و مجموعههای متناظر و تکمیلی فراهم می-نماید.خوشهها با تجمیع و برقراری ارتباط نظاممند شرکتها و واحدهای فعال در حوزههای تولیدی یا خدماتی، امکان کاهش هزینه-های تهیه مواد اولیه، بازاریابی و افزایش توانمندیهای علمی و فنی فعالان و ارتقا تکنولوژی و ماشینآلات و تجهیزات، موجبات رقابتپذیری و سودآوری بنگاههای اقتصادی کوچک را میسر مینمایند.
.2 مفهوم خوشه صنعتی
ایده خوشه صنعتی اولین بار توس آلفرد مارشال در سال 1890 در بریتانیا ارائه گردید، اما بکارگیری آن قدمت زیادی ندارد. خوشه صنعتی به مجموعهای از بنگاههای کسب و کار کوچک و متوس که در یک زمینه مشترک و معمولا در یک منطقه جغرافیاییمتمرکز شده و با همکاری و همپوشانی و تکمیل فعالیتهای یکدیگر امکان بهرهمندی از فرصتهای بیشتر و کاهش چالشها را با هدف تولید و خدمات پیگیری مینمایند اطلاق میشود. یک خوشه صنعتی تنها شامل بنگاههایی که تولیدات و یا خدمات ارائه می-کنند نمیباشد، بلکه تامین کنندگان مواد اولیه، پیمانکاران مرتبط، مشتریان، شرکتهای خدماتی، مشاورهای، آموزشی و همه افراد حقیقی وحقوقی که بصورت مستقیم و یا غیر مستقیم آن زمینه تولید یا خدمت را تسهیل میکنند در ساختار خوشه قرار میگیرند.
خوشه صنعتی مجموعهای از واحدهای کسب و کار است که با چهار مشخصه: تمرکز جغرافیایی، زمینه فعالیت مشترک، روابط همکاری و چالشها و فرصتهای مشترک تشکیل میگردد. تمرکز جغرافیایی به جهت شکلگیری بازارکار محلی، امکان تامین نهادهها و منابع اولیه با تنوع بیشتر و هزینه کمتر و سرریز دانش در اینگونه تجمعات، از مولفههای مهم در شکلگیری خوشههای صنعتی میباشد، مضافا اینکه شکلگیری بنگاههای جدید، زایش بنگاههای کوچکتر از بنگاههای موجود، تعامل رقابتی مبتنی بر همکاری بین بنگاهی و تبادل نیروی کار بین بنگاهی موجبات توسعه و تکامل بیشتر خوشههای صنعتی را در یک منطقه موجب خواهد گردید.
.3 دسته بندی ها و طبقه بندی های متنوعی برای خوشه های صنعتی معرفی گردیده است
-1خوشه صنعتی بر اساس تولیدات یا خدماتی که ارائه میشود مثل قطعات خودرو، خوشه توریسم، خوشه زیتون، خوشه کاشی وسرامیک و...
-2خوشه صنعتی بر اساس پویایی، استقرار و منطقه جغرافیایی: خوشههای صنایع محلی که فقط بازارهای محلی را پوشش میدهند.
-3 خوشه صنعتی بر اساس میزان توسعه یافتگی و منحنی عمر: خوشه صنعتی جنینی، شکل یافته، در مرحله توسعه و توسعه یافته.
-4 خوشه صنعتی بر اساس سطح و نوع تکنولوژی: خوشههای فناوری بالا، متوسط و پایین.
خوشه صنعتی در تعریف و مفهوم همواره در حال تحول میباشد، که در یک جمعبندی میتوان تعریف جامع زیر را ارایه کرد: خوشه صنعتی مجموعهای از بنگاههای تجاری و غیرتجاری متمرکز در یک موقعیت جغرافیایی است که برای تولید یک تا چند محصول و یا خدمت نهایی مشابه و مرتبط برای کسب درآمد و ایجاد ارزش افزوده با یکدیگر ارتباط نظاممند و پیوسته برقرار نموده و با تاکید بر رقابت به عنوان شاه بیت پویایی و نوآوری، از همکاریهای حمایتی با یکدیگر بهرهمند میشوند و با کاهش هزینهها، ارتقا کیفیت محصولات و خدمات و با کاهش هزینهها، ارتقا کیفیت محصولات و خدمات، بهرهمندی ازحمایتهای حاکمیتی و دسترسی به منابع علمی و فناوری برتر و بازاریابی بهینه، سودآور و پایدار ادامه فعالیت میدهند.
.4 شیلات
کل تولیدات شیلاتی جهان طی پنج دهه گذشته با میانگین سالیانه 3/2 درصد رشد یافته است و میزان مصرف جهانی نیز از متوسط 9/9 کیلو گرم در سالهای 1960 به19/2 در 2012 رسیده است. درکشورمان نیز به تبعیت از این روند شاهد تحولاتی در حوزه شیلات می باشیم. تولید و مصرف آبزیان در سه حوزه میزان صید، میزان آبزیپروری و میزان مصرف قابل بررسی میباشد که جدول زیر خلاصه اطلاعات مرتبط را نشان میدهد:
.5 نتایج و پیشنهادات
با بررسی برنامه توسعه شیلات مبنی بر گسترش کمی و کیفی آبزی پروری با هدف افزایش تولیدات آبزیان، و با بررسی وضع موجود واحدهای فعال مزارع آبزی پروری، ملاحظه میگردد که تعداد واحدهای فعال از کثرت زیادی برخوردار بوده و عملا در ردیف بنگاه-های اقتصادی کوچک قرار میگیرند که علیرغم مزایای نسبی "کوچک زیبا و سریع است" از مزایای تجاری مطلوبی برخوردار نبوده و به جهت هزینههای سربار غیر مستقیم، با چالشهای زیادی مواجه میباشند. خوشههای صنعتی به عنوان یکی از الگوهای موفق در سازماندهی و پایداری بنگاههای کوچک و متوسط، که امکان حذف و کاهش ضعف ها وتهدیدها، و تقویت و ارتقا قوتها و فرصتها رادارند میتواند راهگشای رفع چالش ها و ایجاد فرصت برای آبزی پروران گردد.
راهاندازی خوشههای شیلاتی آبزی پروری به تفکیک برای آبزیان گرمابی، سردآبی، زینتی، آبزی پروری در قفس و پرورش میگو، میتواند ضمن کاهش هزینههای تولید و شکلگیری فضاهای مشترک، امکان اعمال مدیریت فناورانه و نوآورانه را با تکیه بر فناوریهای نوین در آبزی پروری از طریق بومی سازی فراهم نماید، ضمن اینکه خوشههای صنعتی با توسعه و تعمیق همکاریهای دولت، دانشگاهها و موسسات پژوهشی با واحدهای اقتصادی، امکان تلفیق پارادوکس رقابت و همکاری را بین بنگاههای اقتصادی میسر مینمایند و بدینسان انتقال دانش و فناوری علاوه بر فرآیندهای متعارف آموزشی از طریق همجواری و جغرافیای مشترک حاصل میگردد و شکوفایی ایدههای خلاقانه و نوآورانه هریک از واحدها، فضای رقابت مبتنی بر همکاری با هدف بهبود کیفیت را تقویت خواهد کرد. به این ترتیب به جهت کاهش هزینههای جاری، راهاندازی ظرفیتهای زیر ساختی مشترک، بهرهمندی از مشاوره ای علمی وتخصصی با حداقل هزینه، شکل گیری تحقیق و توسعه، برندسازی و استانداردسازی، امکان گسترش بازاریابی فرا منطقه-ای، بهرهمندی از حمایتها و تسهیلات سیستم دولتی و کسب منزلت اجتماعی و دهها مزیت دیگر، قابل پیشبینی است که خوشه صنعتی آبزی پروری میتواند با تجمیع مزیتهای نسبی مزارع کوچک به عنوان بنگاههای اقتصادی، سبب شکلگیری مزیتهای تجاری گردیده و بدینسان امکان سودآوری بیشتر و پایداری آنرا فراهم نماید.
در این ارتباط پیشنهاد می گردد:
-1مطالعات امکان سنجی در خصوص تشکیل خوشههای آبزی پروری در استانهای دارای ظرفیت انجام پذیرد.
-2یک خوشه بصورت پایلوت در استانهای مورد مطالعه سازماندهی و شروع به فعالیت نماید.
