بخشی از مقاله
بیان مسأله: وجود تنوع بین گروههای مختلف موجودات در سطح زمین، از مهم ترین ویژگیهایی که خداوند بزرگ برای حفظ و بقاء به آنها عطا فرموده است. در قرآن کریم به روشهای متعدد ارزشهای تنوع زیستی مطرح و اهمیت آن به انسان گوشزد شده است. با این حال، با توجه به عدم آگاهی بسیاری از مردم، امروزه این نعمت خدادادی به روشهای زیاد در معرض تهدید و خطر است.
هدف مسأله: بیان اهمیت تنوع زیستی از دیدگاه علم و قرآن کریم و اشاره به تأکید قرآن کریم به حفظ و نگهداری از آن. روش و چگونگی انجام پژوهش: این پژوهش بر پایه مطالعات چند ساله مولفین در بررسی تنوع زیستی کشور و نیز با استفاده از اطلاعات مستخرج از منابع دینی و تفسیرهای قرآن کریم در مورد تنوع زیستی می باشد.
یافتهها و نتیجهگیری: کشور ایران با توجه به تنوع اقلیمی منحصر به فردی که دارد، سرشار از نعمتهای خدادادی است. گروههای مختلف گیاهان و جانوران - از جمله آبزیان دریایی و آب شیرین، پستانداران - در این کشور زیست مینمایند که اهمیت زیادی برای مردم دارند. نام تعداد زیادی از سورهها در قرآن کریم به اسم گیاهان - انجیر، زیتون، نخل و انگور - ، حیوانات - شتر، مورچه، عنکبوت، پرندگان، فیل، زنبور - و سایر اماکن طبیعی - رعد، ذاریات، فجر، لیل، شمس، عصر، طور، بلد، حجر و کهف - است که اشاره به تنوع زیستی دارد. بدین ترتیب خداوند کریم انسان را به استفاده درست، بهره گرفتن مادی و معنوی و حفاظت از آن هدایت مینماید.
مقدمه: از دیدگاه علم زیستشناسی، یکی از برجستهترین خصوصیاتی که خداوند بزرگ برای حیات موجودات زنده بر روی کره زمین در نظر گرفته است، عدم وجود یکنواختی در موجودات زنده است. از نشانههای دیگر قدرت خداوند در خلق موجودات این است که، گروههای مختلف موجودات با تفاوت های فراوان در مناطق مشابه در کنار هم زندگی مینمایند. همانطور که امروزه مطالعات علمی در زیستشناسی نشان داده است، این الگوی پراکنده شدن موجودات در حفظ و بقاء آنها نقش قابل توجهی دارد - . - 1 بنابراین، در مییابیم که یکی از مهمترین ویژگیهایی که خداوند بزرگ برای حفظ موجودات به آنها عطا فرموده است، وجود تنوع بین آنهاست.
بطوریکه امروزه هزاران گونه از موجودات زنده با شکلها، خصوصیات، رفتارها و توانمندیهای متفاوت در زیستگاههای مختلف در زمین در حال زندگی کردن هستند. به این گوناگونیهای خدادادی در منابع طبیعی که ارزشمندترین خاصیت کره زمین نیز است، تنوعزیستی - Biodiversity - گفته میشود. در دو دهه اخیر در جهان به تنوعزیستی اهمیت ویژه ای داده شده است، بطوریکه سال 2010 به عنوان سال تنوع زیستی نامگذاری گردید.
تنوعزیستی عبارت است از تنوع در فرم زندگی، فرایند اکولوژیکی و تنوع ژنتیکی کلیه گونهها در اعصار مختلف و نیز تنوع در ساختار اکوسیستم ها به منظور ادامه حیات موجودات زنده - . - 2 شاید پذیرفتهترین تعریف دربارهی تنوعزیستی تعریفی است که در کنوانسیون تنوعزیستی ارائه شد، که در بر گیرندهی تمام تفاوتهای ژنتیکی موجودات زنده و تغییرات گونهها و اکوسیستمها در طی حیات میباشد - . - 3 این کنوانسیون بیان میکند که تنوعزیستی یا تنوع بیولوژیکی یعنی تنوع و گوناگونی بین موجودات زنده از هر منبعی شامل موجودات خشکیزی، دریازی و دیگر اکوسیستمهای آبی، که اینها در بر گیرندهی تنوع درون گونه ها، بین گونهها و اکوسیستمها است - همانطور که در ادامه خواهید دید، این موضوع به زیبایی و با دقت زیاد در قرآن کریم بیان گردیده است - .
گوناگونیهای موجود در آفرینش خداوند یکتا نه تنها در موجودات زنده دیده میشود، بلکه در محیط پیرامون آنها نیز به طور قابل توجه قابل درک است. خالق بی همتا نیاز موجودات متنوع را با آفریدن زیستگاهها و محیط های مختلف برآورده ساخته است تا عامل حفظ و بقاء آنها گردد، و این چیزی است که متاسفانه امروزه با پیشرفت صنعتی و مادی انسان نادیده گرفته میشود. بشر با این بی توجهی به این نعمت لایتناهی خداوند - تنوعزیستی - ، نه تنها بقاء و حفظ سایر موجودات زنده را به خطر انداخته است، بلکه آینده خود را نیز دچار مشکل کرده است. محیط اطراف موجودات زنده بطور کلی اکوسیستم نامیده میشود.
موجودات مختلف بر طبق نظم و سازمانبندی که خداوند بزرگ در وجود آنها بنا نهاده است در اکوسیستم های مختلف سازش پیدا کرده، در آنجا زندگی مینمایند و نیازهای خود را برآورده می سازند. در اکوسیستم ها نیز تنوع وجود دارد که در یک سطح بالاتر از تنوع موجودات است. با شناخت تنوعزیستی و اهمیت ویژه آن برای انسان، در سال های اخیر کنوانسیون های متعدد در مناطق مختلف جهان برگذار شده و به منظور حفظ تنوعزیستی قوانین زیادی نیز وضع شده است.
اما در بسیاری از موارد نقش دین و فرهنگ در حفاظت از تنوع زیستی نادیده گرفته شده است. از آنجا که در کتاب آسمانی ما - قرآن کریم - به وفور درباره تنوع زیستی صحبت به میان آمده و اهمیت و ارزش زیادی به حفظ نعمتهای گوناگون الهی داده شده است، لذا در این مقاله به موضوع تنوعزیستی از دیدگاه قرآن کریم پرداخته و ارزشها و اهمیت حفاظت از آن را در دین اسلام مورد بررسی قرار میدهیم. علاوه بر این، از آنجا که بهترین روش برای حفاظت از تنوع زیستی بالابردن سطح آگاهی مردم - بویژه آنهایی که اطلاعات کمتری در این رابطه دارند - میباشد، لذا به منظور ارائه راهکارهایی مناسب برای استفاده بهینه و حفاظت از این نعمت لایتناهی الهی، به بررسی تعالیم و توصیه های الهی در این رابطه می پردازیم.
