بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به اینکه تصور شهر جدا از محیط هاي طبیعی، اجتماعی و انسان ساخت متعلق به قلمرو اکولوژیک آن یعنی محیط هایی که در بهره وري از فضا و منابع زیست کره با شهر سهیم اند، محال است. در اکثر شهرهاي ایران توسعه شهري بدون ملاحضات اکولوژیکی باعث از بین رفتن باغات و فضاهاي سبز شهري شده و نیز منجر به رشد بی قواره شهرها در راستاي گسترش افقی صورت گرفته در باغات و فضاي سبز شده است. شهر قزوین از شهرهاي پرجمعیت استان قزوین یکی از شهرهاي متضرر از چنین روندي است. رویکرد حاکم بر پژوهش حاضر اکتشافی است که از روش نمونه گیري دلفی و مصاحبه استفاده شده است وبر این اساس نظرات 17 نفر از متخصصان و مدیران شهري آگاه و 14 نفر از مالکان باغات سنجش شده اند.
با توجه به اینکه چهار بعد توسعه پایدار پایه پژوهش حاضر بوده و تمام بخشهاي تحقیق بر این اساس تدوین یافته است. با استفاده از ساختاربندي کردن کل عوامل کلیدي در مدل DPSIR مشخص شد. بر اساس چهار بعد نظري توسعه پایدار و استخراج عوامل تخریب همچنین خروجی حاصل از تحلیل سلسله مراتبی براي باغات سنتی قزوین بیانگر آن است که گزینه هاي پیشنهادي در 4 دسته حفظ و احیاء باغات با مشارکت مالکان و برقراري امتیازTDR،خرید توسط شهرداري به منظور عملکردهاي عمومی براي رفاه-گردشگري، عدم مداخله، تغییر الگوي کشت خلاصه شده اند. در آخر وزن و اهمیت هر کدام از گزینه هاي مدل در ارتباط با تخریب باغات مشخص شده که نتایج مطالعه نشان میدهد رویکرد انتقال حقوق توسعه از لحاظ معیارهاي بررسی شده به دلیل اصلاح روند تخریب اراضی باغی و کشاورزي، قابلیت محافظت از اراضی مذکور شهر قزوین را دارد.
-1 مقدمه
پیش بینی شده است که با ورود به هزاره تقریبا نیمی از جمعیت جهان در نواحی شهري ساکن خواهند بود. یعنی جاهایی که بیشترین منافع را مصرف و بیشترین ضایعات وآلودگی ها را تولید می کنند. الگوهاي موجود توسعه شهري وفعالیت هاي انسانی منجر به برهم خوردن نظم زیست محیطی شده است و بقایاي نسل بشر و پایداري زندگی روي کره ي زمین را با تهدیدات جدي روبرو ساخته است. - Brehney,1992a - برمبناي گزارش چالش شهري - - City Alliance,2004 دومیلیارد نفر در طی یک نسل به جمعیت شهرنشین جهان افزوده خواهد شد که نود و هشت درصد از این افزایش مربوط به کشورهاي در حال توسعه خواهد بود.
باتوجه به اینکه پیامدهاي زیان بار رشد و گسترش کنونی، تابعی از متغیرهاي جمعیت، سرانه و الگوي مصرف است، شهرنشینان عامل تعیین کننده اي در این پیامدهاي جهانی اند - صرافی، - 7 :1379اما شهرها را نباید تنها به وجود آورنده مسائل تصور کرد بلکه بنابر شرایطی راه حل هاي مناسب نیز ایجاد می کنند.افزایش سریع و گسترده جمعیت در شهرهاي جهان سوم که غالبا در حوزه مناطق کلان شهري به وقوع پیوسته است، طی سه دهه ي گذشته موجب بروز عوارض متعدد شهري شده است که بی تردید بروز آنها بر میزان برخورداري افراد از مقوله رفاه وتامین اجتماعی تاثیر گذاشته است.
- تبعات زیست محیطی توسعه فضایی بی ضابطه شهر - جهان سوم - کاهش تبعات بیش از اندازه طبیعی، افزایش آلودگی ها، نارسایی توزیع متعادل منابع، رشد صنعتی و رشد اقتصادي از دسته عواملی هستند که با رشد جمعیت دست به دست هم می دهند وبحران محیط را پی ریزي می نمایند. - مخدوم، - 3 :1372 طیف ابعاد پیامدهاي منفی زیست محیطی ناشی از اعمال توسعه فضایی غلط علاوه بر آسیب پذیري بستر طبیعی و.... را نیز در بر می گیرد. بدین ترتیب، ضرورت لحاظ کردن سیاست هاي زیست محیطی بهینه در چارچوب آشتی میان توسعه فیزیکی شهر و اکوسیستم شهري در برنامه هاي توسعه فضاي شهري به چشم می خورد.
رشد سریع شهرنشینی به ویژه در کشورهاي در حال توسعه،باعث بروز بسیاري از مسائل و مشکلات شهري از جمله رشد لجام گسیخته شهرها گردیده است - - Pugh,1995 شهر یکی از پیامدهاي بشري در محیط زیست به منظور اسکان، تامین معیشت، داشتن روابط اجتماعی و اقتصادي و مانند آنهاست ولی اولین آنها نمی باشد. انسان خود محیط سکونتش را فراهم کرده وخود به ایجاد ونحوه زندگی در آن اقدام نموده است. - شیعه، - 1 :1386با بروز ضایعات زیست محیطی و کاهش سطح عمومی زندگی به ویژه در جوامع شهري طی دو دهه گذشته، رهیافت توسعه پایدار به عنوان موضوع روز دهه آخر قرن بیستم از سوي سازمان ملل مطرح و به عنوان دستور کار 21 در سطوح بین المللی، منطقه اي و محلی تعیین گردید. - . - Roseland,1977: 199
-2 روش تحقیق
در این پژوهش که به صورت کاربردي و به روش توصیفی- تحلیلی با تکیه بر منابع کتابخانه اي صورت گرفته است، سعی گردیده است راهکارهاي حفاظت باغات سنتی قزوین با بررسی عوامل موثر برتخریب در راستاي الزامات توسعه شهري پایدار مورد تحلیل قرار گیرند. در این زمینه به منظور انجام فرآیند پژوهش از مدل تحلیل سلسله مراتبی استفاده شده است. براي این منظور 4 معیار زیست محیطی، اقتصادي و اجتماعی، مدیریتی انتخاب گردیده و براي هر معیار زیرمعیارهایی در نظر گرفته شده است.گزینه هاي پیشنهادي به عنوان راهکارهاي حفاظت باغات سنتی قزوین در نظر گرفته شده است و در نهایت محاسبات مربوط به هریک از گزینه هاي پیشنهادي صورت گرفته است.
-3 مبانی نظري
-1-3 پایداري
مفهوم پایداري در واقع تلاشی است براي دستیابی به بهترین نتایج در برنامههاي محیط انسانی و طبیعی که براي حال و به صورت نامحدود براي آینده صورت می پذیرد - شیعه،. - 199 :1387 فعل sustain از سال 1290 میلادي در زبان انگلیسی به کار گرفتهشده و از ریشه لاتین "sus" و""Ten ere به معنی نگهداشتن یا نگهداري کردن است. لغتنامه آکسفورد سابقه صفت "sustainable" را به حدود 1400 سال برآورد کرده است و آن را به اشکال مختلف معنا میکند؛ اما تنها در طول چند دهه اخیر است که این واژه بامعناي کنونی آن، یعنی »آنچه که میتواند در آینده تداوم یابد« یا»پایداري« کاربرد یافته است و در فارسی »پایا«، »دائم«، »باقی «، « استوار«، »جاویدان«، »بادوام« و.... ترجمه شده است.
براي تعریف اصطلاح پایداري شاید بهتر باشد با یک تعریف ادبی و فرهنگنامهاي شروع کنیم. فرهنگ آکسفورد فعل پایداري را به این صورت تعریف میکند: توانایی دوام یا فقط انجام کاري بهطور دائم، بنابراین پایداري دانش توانایی براي پایداري وصفت پایدار توصیفکننده تداوم یا حفظ وضعیت براي موصوف خود است. در نتیجه موصوف است که به واژه پایداري معنا میدهد. از طرف دیگر این معانی بستگی دارند به منشأ، نقطهنظر و خیلی چیزهاي دیگر و از جمله حوزه فعالیت، دانش و رشته شخصی که این واژه را به کار میبرد. در این پژوهش پایداري در حوزه مطالعات زیستمحیطی معنی میشود.
این مفهوم ریشه در یک اصل اکولوژیکی دارد. بر اساس این اصل اگر در هر محیطی بهاندازه توان طبیعی فرآوري محیط زیست، بهرهبرداري یا بهرهوري انجام شود، اصل سرمایه - منابع اکولوژیک - بهطور پایدار باقی می ماند و استفاده ما از این محیط بهاندازه آن توان تولیدي، همیشه پایدار است. میزان استفاده انسان در آن محیط معین که در خور توانها و ظرفیتهاي محیط است، به این خاطر که بهاندازه توان تولید است پس بازده حداکثر و یا بیشینه را نیز دارد - مخدوم،. - 1378
-2-3اصول توسعه پایدار
گرچه پایداري در توسعه را همه قبول دارند، در اصول و ویژگی هاي آن اتفاق نظر وجود ندارد. پایداري بیشتر یک هدف سیاسی شده است. در تعریف اولیه گزارش برونتلند دو اصل در توسعه پایدار قابلشناسایی هستند: اصل برابري درون نسلی و اصل برابر برون نسلی در تأمین نیازها. در ادبیاتی که بعدازاین گزارش ایجاد گردید، این اصول بسط یافته و شامل: برابري بین نسلها، برابري درون نسلها - شامل برابري اجتماعی، برابري جغرافیایی و برابري در حکومت - ؛ حفاظت از محیط طبیعی - و زندگی در چارچوب ظرفیت تحمل آن - ؛ استفاده حداقل از منابع غیرقابل تجدید؛ بقاي اقتصادي و تنوع؛ جامعه خوداتکا؛ رفاه فردي و رفع نیازهاي اساسی افراد جامعه؛ شده است - Maclaren,1996.p:186 -
-3-3توسعه پایدار شهري
یکی از ارکان اساسی توسعه پایدار "اسکان پایدار" اعلام شده است که یکی از عوامل اصلی اسکان پایدار همان توسعه شهري پایدار می باشد - لقایی ودیگران، . - 32 :1378 آشنایی با ویژگی ها و خصوصیات گوناگون شهر وتحولات آن در عصر کنونی یکی از ضروریات دنیاي امروزي است. توسعه پایدار شهري، یک فرآیند پویا و بی وقفه در پاسخ به تغییر فشارهاي اقتصادي، زیستمحیطی و اجتماعی است. . - Haughton,Graham,2005: 276 -
بروز انواع آلودگیها در محیطزیست شهرها، باعث شد تا بسیاري از شهرهاي بزرگ جهان با مسائل و مشکلات عدیدهاي روبرو گردند و سلامت انسانها بهشدت مورد تهدید قرار گیرد. روند گسترش این آلودگیها، شهرها را به سویی پیش خواهد برد که براي نسل آینده قابل سکونت نخواهد بود و این به معنی ناپایداري شهرها است - معبودي،. - 1382 در رویداد تغییرات زیستمحیطی، شهرها را باید هم قربانی این رویداد دانست و هم مقصر. انسان دائماً در حال تغییر در محیطزیست خود است و روند اصلی این تغییرات به سوي ناپایداري محیطزیست - در سطح شهري و منطقهاي - بوده است.
