بخشی از مقاله
چکیده
خانه در قدیم از یک سو کانون احساسات، عواطف،× افکار و وابستگیهای فردی وخانوادگی و از سوی دیگر بازتاب فرهنگ زمان خویش بود.×آنچه معماری خانههای مسلمان نشین را از سایر معماری منازل مسکونی جهان جدا میکند احترام به انسان و فضا در تعریف×مفهومی خاص از خانه برای بیان مفهوم سکونت میباشد. در سالهای اخیر میزان×استرسهای محیطی و افسردگی در جوامع امروزی به ویژه در جوامع شهری به طور قابل توجهی در حال افزایش است، پس نمیتوان نقش معماری و شهرسازی در افزایش سلامت روحی و روانی شهروندان و کاهش استرسهای×زندگی آنان را نادیده×گرفت و با توجه به این×که معماری گذشته ایرانی به عقیده جمع کثیری از نظریه پردازان و صاحبنظران معماری چنین شاخصهای را دارا بوده و باعث آسایش و آرامش روانی انسانها و کاربران×خود و همچنین تقویت احساس امنیت و راحتی در آنان می شده است، موضوعی که به نظر می رسد سالهاست در کشورمان به فراموشی سپرده شده است و در عمل کمتر به آن بها داده می شود. روش تحقیق این مقاله مروری است که با رجوع به منابع معتبر اسلامی از جمله قرآن کریم و تفاسیر ارزشمند×آن×و نیز×با استفاده از مقالات معتبر علم، جستجوی منابع مختلف در سایتهای معتبرو مطالعات کتابخانه ای انجام شده است. در این گفتار بر آنیم تا به بح ×درباره×تاثیر محیط×و به خصوص محیط مسکونی×بر رفتار انسان که در سطح عام تری نسبت به رفتارهای مجرمانه قرار میگیرد، بپردازیم؟
واژه های کلیدی: "ارزشهای ایرانی - اسلامی"، "معماری مسکونی"،" آسایش روانی"،" ابعاد اجتماعی".
مقدمه
در طول تاریخ، سکونت یکی از مهمترین نیازهای انسان بوده است. در هر سرزمین با توجه به فرهنگ، آیین، اقلیم و نحوه معیشت مردم، فرم و الگوی خاصی از سکونت به وجود آمده×است ”محمودی و نیک مقدم، . - 1386در ایران نیز با توجه به پیشینه محکم تاریخی و فرهنگی شیوههایی کاربردی برای سکونت و فضاهای مسکونی انتخاب شده است. خانه محلی برای سکنی گزیدن و آرامش انسان است کیفیت خانه پیش از این زمان بیش ازهر چیزی معیار اصلی طراحیها بود .خانههای پدران ما که همگان حسرت داشتن فضایی از آن را دارند، امروزه تنها در اندیشه ها و خاطرات وجود دارد - کیانی، . - 1386 در قرآن نیز از مسکن به عنوان مکانی آرامش بخش و قرار آور یاد شده است، این بدان معناست که مسکن در تربیت آدمی نقش دارد و او را بسوی خداوند نزدیک میکند و مسکن بر خلقیات آدمی تأثیر میگذارد و با این تأثیر او را به فهم و درک× نعمتهای خداوند سوق میدهد.
زمانی خانه به محیطی امن از لحاظ روانی تبدیل می شود که قابلیت پاسخگویی به نیازهای سطح بالاتر انسان چون خودشکوفایی و تفکر را داشته باشد؟ در اسلام و آیات قرآنی تاکید ویژهای بر اهمیت و جایگاه خانه مسکونی، جهت کسب آرامش روحی و معنوی، شده است. مهمترین نتیجه آرامش، تلطیف و معنویت فضای یک خانه، قابلیت تامین و توانایی پاسخگویی به نیازهای معنوی و روحی انسان، چون تفکر، حضور و آرامش قلب است - محسنی رنجبر، . - 1390
شاید بیش از نود درصد بناهای یک شهر را خانهها تشکیل میدهند. اهمیت طراحی خانه و فضای خانواده را دست کم میتوان از این موضوع دانست و به میزان تنوع فرهنگی و سلیقه های زیستی و حتی تعداد اعضای یک خانوار میتوان خانههای گوناگون داشت. بخش اعظم زندگی روزمره انسان در خانه جریان دارد. در گذشته خانهها دارای فضاهایی بودند که افراد خانه از بودن در آنها لذت برده
و آرامش مییافتند اما امروز بیشتر افراد از خانه های دلگیرشان فراری هستند؟ سالهاست که هدف ساختن خانه به سمت بهینه سازی و بهره وری و بهره برداری رفته است. از حداقل سطحبنا بیشترین استفاده را کردن، استفاده مطلوب از سرمایش و گرمایش، جهتگیری ساختمان از نظر آب و هوایی و حتی نوع پنجره ها و ضخامت دیوار و سقف و مصالح مناسب و مهم تر از همه اقتصادی بودن خانه، گویی تنها معیار ساختن خانه شده است. روشن است که همه اینها از ضروریات خانه است و سازگاری با محیط و پاسخ به نیازهای انسان از بدیهیات یک" سرپناه "است. اما به نظر میرسد که حقیقت دیگری برای خانه وجود دارد و آن ماهیت خانه و حقیقت سکنی دادن به انسان آن خانه است. ماهیتی که زمان نمی شناسد×و گذشته×و امروزو فردا برای این موضوع معنایی ندارد. حقیقتی که ورای کیفیت و مصالح و ملزومات خانه است - کیانی، . - 1386
از دیدگاه اسلام سراسر زندگی یک فرد مسلمان تابع مشیت الهی بوده و در×جامعه مسلمانان از قوانین خداوند جدایی پذیر نخواهند بود. نظام، سیاست، اجتماع، فرهنگ، طراحی معماری و در این جامعها سلامی میبایست با اصول راهبردی کتاب آسمانی و همچنین با سنت پیلمبر همگام و هماهنگ باشد. شریعت×برای رفتار قانونمند یک مسلمان در تمامی جنبههای زندگی فردی و اجتماعی استانداردهایی×به×عنوان قوانین اسلامی در نظرگرفته است؟
یکی از این قوانین، قوانین مربوط به طراحی و ساخت خانه میباشدکه یک مهندس معمار برای درک روابط×حاکم بر آن، باید تمام اصول و ویژگیهای معماری اسلامی×بناهای کهن ایرانی را که در خود موزهای از اطلاعات ایرانی اسلامی را دارد درک کرده و همچنین با تسلط کامل برمنابع فقه و قرآن که میتواند در ارائه طرحی معمارانه برای یک مسلمان که بیان کنده تمام این اصول است قدم بردارد. لذا هدف از این نوشتار بیان اصول و ویژگیهای حاکم بر معماری خانه×های یک مسلمان میباشد و این که چگونه اعتقادات و ایمان تاثیر روی فرهنگ و معماری گذاشته است - احمدنیا، بشیری و قلی زاده،. - 1389
آسایش روان بشر از جمله نیازهای اولیه و مهم زندگی فردی و اجتماعی انسان محسوب میشود، و در سایه این آرامش روحی است که استعدادها، رشد و خلاقیتها و نمو تمدنها، محقق میشود. در این مقاله بر آن بودهایم تا شاخصهای سلامت روان انسان را در تمدن اسلامی بررسی و تشریح نماییم.
پیشینهی تحقیق
بسیاری از طبیبان و پزشکان مسلمان در گذشته به آموزههای قرآن و تأثیر×آنها در سلامت روح و روان انسان توجه کردهاند که میتوان به تحقیقات و توجهات ذیل اشاره نمودْ علی بن ربن طبری - 247 - 192 ق - از جملهی نخستین کسانی است که در کتاب » فردوس الحکمه « مهمترین مسائل پزشکی و بهداشت روانی را در آن توضیح داده است”رضایی اصفهانی،1374×، ص؟ . - 8-9محمد بن زکریای رازی - 313 - 251 ق - صاحب کتاب »طب النفوس یا طب روحانی «که در شمار قدیمیترین آثاری است که به موضوع بهداشت و سلامت روان پرداخته است؟
روانشناسان غربی نیز در عصر حاضر پژوهشهای وسیعی در مورد رابطه×مذهب×با×بهداشت روانی انجام دادهاند، و به نتایج مثبتی رسیده اند، از×جمله: عبادت و انجام اعمال دینی، یک سپر ایمنی در مقابل بیماریها به وجود میآورد، علاوه برآن، بررسیها نشان×داده× که افراد مؤمن عمر طولانیتری دارند، سیستم دفاعی بدن آنها قویتراست، کمتر از غیر مذهبی ها در بیمارستانها بستری می شوند، و در انجام فعالیت های فیزیکی پایدار هستند. دعا، نیایش و بازشناسی دوباره خود، بیشترین نقش را در درمان دارد. و نیز در تحقیقاتی که در مورد خودکشی صورت گرفته است، به این نتیجه رسیدهاند که×اعتقادات مذهبی کمک خوبی برای تعدیل و بر طرف کردن این مشکل بوده است ”؟جی، بی، الیس و پی سی اسمیت، 1991 به نقل از رضایی اصفهانی “
اخیرا نیز بسیاری از پژوهشگران داخلی در مورد تأثیر×آموزههای قرآن و دین اسلام در سلامت و بهداشت روان انسان در مجلات و همایش های مختلف مقالاتی ارایه نموده اند×مانند: اسلام و بهداشت روان، مجموعه مقالات همایش بین المللی نقش دین در بهداشت روان 1376 - ش - و همایش بین المللی نقش دین در بهداشت روان1376 - ش - دانشگاه علوم پزشکی ایران؟ یکی از نیازهای مهم انسان نیاز به احساس امنیت و آرامش است که عبارت×است از× احساس آزادی نسبی از خطر، این احساس وضع خوشایندی را ایجادمیکند و فرد آرامش روحی و جسمی مییابد شاید بتوان گفت احساس امنیت زیربنای بهداشت روانی است
- شاملو، 1378، ص؟ × . - 91
روش تحقیق
روش تحقیق تحلیلی و مروری است که با رجوع به منابع معتبر اسلامی از جمله قرآن×کریم×و×تفاسیر ارزشمند آن و نیز با استفاده از مقالات معتبر علمی، جستجوی منابع مختلف درسایتهای معتبر و مطالعات کتابخانهای انجام شده است؟
یافته ها - سلامت روان انسان از منظر اسلام و قرآن -
با مراجعه به قرآن کریم منهج عالی تمدن عظیم اسلام، تفاسیر مختلف آن و منابع متعدد اسلامی در زمینههای سلامت و آرامش روان محقق شد که تمدن بزرگ اسلامی شاخص×ها و×آموزهای ارزشمندی مانند: توجه به یکتاپرستی توحید، توکّل به خداوند بزرگ، خواندن نماز، ذکر و یاد خدا، صبر و استقامت، دعا و نیایش، رضا و تسلیم، اعتقاد به قضا و قدر، اعتقاد×به روز آخرت،×اعتقاد به نبوت و روز آخرت و ؟؟؟ انسان و تمدن انسانیرا به آرامش و آسایش درونی و ثبات روحی دعوت میکند و ماهیت اصیل انسانی را برخلاف مکاتب روانشناسی غرب که تنها جنبه مادی انسانی را ملاک قرار میدهند، معرفی منماید که به تشریحاهمّ آنها میپردازیمْ
قل هو للذین آمنوا هدی و شفاءفصّلت” × - 44بگو این قرآن برای مؤمنان مایه هدایت و شفاء است. حضرت علی”ع“×میفرماید» فاستشفوه من×ادوائکم و استعینوا به×علی لاوائکم فان×فیه×شفاء مناکبرالداء «ازاین کتاب بزرگ آسمانی برای بیماریهای خود شفا بخواهید و برای حل×مشکلاتتان از آن یاری بخواهید، چرا که این کتاب درمان بزرگترین دردهاست - ×نهج×البلاغه، خطبه ی . - 176
آیات و احادیثی کهدر که مکتب و تمدن اسلام×در بارهی روان انسان و سلامت آن ذکر و بیان شده اند، علائمی هستند که انسان برای شناخت خصایص×و ویژگی×های×خود می تواند از آنها بهره ببرد و نفس خود را×به×وسیلهی×آن ها×تهذیب×و×تطهیر نماید. قرآن،
