بخشی از مقاله
چکیده
امروزه رشد چشمگیر وسایل نقلیه و افزایش تمایل افراد جامعه به استفاده از وسیله نقلیه شخصی باعث شده است تا هر روز ترافیک عبوری خیابانها نسبت به گذشته سنگینتر شود که این موضوع منجر به پدید آمدن نابسامانیهای ترافیکی و زیستمحیطی در عرصه شهرها گشته است. با توجه به این شرایط اکنون در شهرهای مختلف دنیا، دوچرخه به عنوان وسیله نقلیه اصلی و پایدار در زمینه جابجایی در کنار سایر مدهای حملونقل روز به روز مورد توجه بیشتری قرار گرفته است. لذا ترویج و استفاده از شیوههای جابجایی غیرموتوری به ویژه دوچرخهسواری، راهکاری مناسب در راستای دستیابی به شهری سالم تلقی میشود. پژوهش حاضر جهت بررسی تمایل و دسترسی شهروندان به استفاده از دوچرخه در حملونقل سبز در شهر قزوین میباشد. روش تحقیق پژوهش، توصیفی– تحلیلی و به صورت پیمایشی و اطلاعات حاضر از طریق پرسشنامهها و با استفاده از نرم افزار SPSS و آزمون فرضیه به وسیله آزمون آماری T.Tset مورد تحلیل قرار گرفتهاند. هدف از این پژوهش، ترویج استفاده از دوچرخه بعنوان یک مد حملونقل سبز و کمک به کاهش آلودگیهای بصری- محیطی بواسطه ازدحام تردد وسایل نقلیه موتوری و آسیبهای ناشی از آنها است. نتایج پژوهش نشان میدهد شهروندان قزوینی، به لحاظ داشتن ذهنیت خوب نسبت به دوچرخه بعنوان یک وسیله نقلیه در سفرهای کوتاه جهت جایگزین کردن آن با خودرو و وسیلهایی برای بالا بردن سلامت روحی و جسمانی، داشتن توپوگرافی و اقلیم مناسب شهر قزوین، تمایل و دسترسی خود را به استفاده از دوچرخه به عنوان یک وسیله نقلیه مثبت نشان دادهاند. ولی موانعی همچون عدم پیوستگی و یکپارچگی مسیرهای دوچرخهسواری، نبود امنیت کافی دوچرخهسوار در مقابل وسیله نقلیه موتوری و نبود محلهای مشخص جهت پارک دوچرخه سبب کاهش استفاده از دوچرخه در بین شهروندان شده است. در همین راستا مجموعهای از پیشنهادات در زمینه قوانین- مقررات، حملونقل- ترافیک و اقلیمی- زیستمحیطی برای کاهش مشکلات دوچرخهسواران و افزایش تمایل شهروندان به دوچرخهسواری پیشنهاد میشود.
.1 مقدمه
در دهه های اخیر، راهبرد جهانی پذیرفته شده برای حل مشکلات حمل و نقل شهری کشورهای در حال توسعه، تأکید بر پیاده روی، دوچرخه سواری و حمل و نقل عمومی در سامانه حمل و نقل شهری بوده است. بعد از سال 1970 که با افزایش بهای نفت، بحران انرژی و زیست محیطی به وجود آمد، موضوع صرفه جویی در مصرف سوخت، کاهش استفاده از خودرو شخصی و افزایش استفاده از دوچرخه به عنوان بخشی از سامانه حمل و نقل شهری و ایجاد تسهیلات لازم برای استفاده ایمن از دوچرخه در کشورهای توسعه یافته مطرح شد. - مهندسین مشاور گذر راه، - 1384 با توجه به مشکل اصلی که امروزه در حملونقل شهری مشهود است، همچنین آلودگیهای هوا و بیماریهای زیادی که به تبع استفاده از سوختهای فسیلی در وسایل نقلیه موتوری مصرف میشود را تاحد قابل توجهی کاهش داد. نکته قابل توجه آن است که استفاده از دوچرخه و گسترش دوچرخهسواری در سطح شهرها نیاز به سرمایهگذاریهای هنگفت نداشته و میتواند با منطبق بودن با شرایط اقتصادی و اجتماعی جامعه در خدمت سیستم حملونقل قرار گرفته و از تراکم وسایل نقلیه موتوری بر مناطق شهری بکاهد و نیز با تشویق دوچرخهسواری و برنامهریزیهای لازم به عنوان الگویی در طراحی و برنامهریزیهای شهری و شهرسازی مورد استفاده قرار گیرد .
مردم قزوین از دیرباز دوچرخه را به عنوان وسیله حملونقل استفاده میکردند، به طوری که اولین گواهینامه دوچرخهسواری در سال 1343 در این شهر صادر شد. همچنین بر اساس پژوهشهای انجام شده توسط وزارت کشور شهر قزوین به لحاظ شبکه معابر و شیب طولی خیابانها برای دوچرخه سواری مناسب است. با این اوصاف در این پژوهش کوشش میشود، تمایل و استفاده شهروندان از دوچرخه در سیستم حملونقل فعلی شهر را تشریح و مورد بررسی قرار گیرد. پرسش اصلی تحقیق این است که آیا دسترسی و تمایل شهروندان به استفاده از دوچرخه به عنوان وسیله نقلیه در شهر قزوین امکانپذیر میباشد؟ در پایان کوشش می شود تا به این پرسش پاسخ داده شود.
.2 ادبیات تحقیق
-2-1 پیشینه پژوهش
* قریب - 1382 - در مقاله خود با عنوان امکانسنجی ایجاد مسیرهای پیاده و دوچرخه در محدوده تهران قدیم، به این نتیجه رسیده است که برنامهریزی تردد پیاده و دوچرخه و بکارگیری این سیستم در حملونقل درون شهری فقط ایجاد مسیر برای آن نیست؛ بلکه نخست باید شرایط لازم برای تردد، مانند وجود سیستم حملونقل عمومی کارآمد فراهم باشد و فرهنگسازی، تبلیغات و تشویق شهروندان برای استفاده از این وسیله نقلیه انجام گیرد تا برنامهریزی با شکست مواجه نشود. - سفایی، محسن و صادقی، زهره. - 1392
* افتخاری - 1389 - در مقالهای با عنوان امکانسنجی ایجاد سیستم حملونقل دوچرخه مبتنی بر تحلیل الگوی تقاضای سفر، به تحلیل الگوی تقاضای سفر در شهر اصفهان پرداخته و بر اساس شناخت تحلیلی از موضوع به ویژگیهای بالقوه و بالفعل این کلان شهر در توسعه و ایجاد زیر ساختهای سیستم حملونقل دوچرخه به عنوان یک مُد اصلی حملونقل و گزینهای برای حملونقل عمومی میپردازد. - همان مأحذ -
* مادون و همکاران - 2005 - در پژوهش انجام شده مشخص گردید که در آمریکا، دوچرخه بیشتر توسط مردان و جوانان و آنهایی که از فیزیک بدنی مناسب و سالم برخوردارند مورد استفاده قرار میگیرد. نوع ادارک افراد از فعالیتهای فیزیکی و عوامل محیطی هر دو در احتمال استفاده از دوچرخه تاثیر میگذارند. نزدیکی به محل کار، رستورانها و مراکز تجاری از جمله عوامل محیطی تاثیرگذار هستند. یافتههای این پژوهش بیانگر وجود ارتباط غیر خطی میان دوچرخهسواری و ادراک افراد از مشکلات ترافیکی و وجود تسهیلات مربوط به خودرو است. لیکن فقدان زیرساختهای دوچرخهسواری میتواند تنها یکی از موانع توسعه دوچرخهسواری قلمداد شود. ترویج دوچرخهسواری منوط به خلق فرصتهای محیطی بیشتر و همچنین بهبود نگرش جامعه نسبت به دوچرخهسواری است. - همان مأحذ -
* پوچر و بهلر - 2006 - در تحقیق انجام شده توسط آنها موضوعی مورد بررسی قرار گرفت که چرا شهروندان کانادایی بیشتر - نزدیکی به سه برابر - از شهروندان آمریکایی از دوچرخه استفاده میکنند، در حالی که اقلیم ایالات متحده برای دوچرخهسواری مناسبتر است. براساس نتایج این تحقیق، تراکم بالای شهری، کاربری مختلط، فاصله کوتاه سفرهای شهری، درآمد پایین، شرایط امن دوچرخهسواری، زیرساختهای کافی برای دوچرخهسواری و برنامههای آموزشی، از دلایل اصلی استفاده زیاد از دوچرخه در کانادا در مقایسه با آمریکا بوده است. در پژوهش مذکور، آمده است که دلیل اصلی تفاوت در میزان استفاده از دوچرخه میان این دو کشور، تفاوت در سیاستهای حملونقل و کاربری زمین است و عوامل فرهنگی، تاریخی و یا دسترسی به منابع، دلیل ذاتی این تفاوت ها به شمار نمیآید. - همان مأحذ -
-2-2 فرضیه تحقیق
به نظر میرسد دسترسی و تمایل شهروندان به استفاده از دوچرخه به عنوان وسیله نقلیه در شهر قزوین امکانپذیر میباشد.
-2-3 چارچوب نظری پژوهش
-2-3-1 دوچرخه
دوچرخه وسیله نقلیهای است سبک و دارای دو چرخ که به کمک نیروی عضلات پا حرکت میکند و دارای انواع مختلفی است. این وسیله نقش غیر قابل انکاری در توسعه فعالیتهای گردشگری، افزایش ارزش زمین و اشغال کمتر فضای شهری، افزایش اشتغال و تجارت محلی ایفا میکند. - مهندسین مشاور گذر راه، 1384، - 29 به عبارت دیگر میتوان گفت دوچرخه، ماشین سادهای است که تقریباً هرکس میتواند سازوکار، طرز کار و سوار شدن آن را به راحتی فرا گیرد. ارزان بودن نسبی آن سبب میشود که غالب افراد جامعه بتوانند آن را تهیه کنند. دوچرخه از نظر مصرف انرژی با صرفهترین وسیله نقلیه است، و انرژیای کهانسان برای راندن آن طی مسافتی تقریباً معادل 400 کیلومتر صرف میکند، فقط برابر با انرژی یک لیتر بنزین است. . - Aleebrahim, P. , 2003, 20 - انرژی لازم برای ساخت یکصد دوچرخه با انرژی تولید یک خودرو برابر است. از سوی دیگر برای پیمودن مسافتهای کوتاه در شهرها - تا 6کیلومتر - غالباً سرعت متوسط دوچرخه از سرعت متوسط سایر وسایل نقلیه بالاتر است. از نظر اشغال فضای شهر نیز دوچرخه نسبت به سایر وسایل نقلیه، فضای کمی اشغال میکند. در فضایی که برای توقف یک خودرو در نظر گرفته شده به راحتی میتوان نزدیک به 15 دوچرخه را جای داد. . - Sheikholislami, A , 1995, 54 -
-2-3-2 انواع مسیرهای دوچرخه
o مسیر انحصاری - Bicycle path -
این مسیر مستقل و مجزا از مسیرهای سایر وسایل نقلیه موتوری میباشد و صرفاً برای تردد دوچرخه ایجاد میشود. عرض آنها معمولاً بین 2/4 متر تا 3/6 متر میباشد و در مناطق تفریحی، پارکها و مناطق خارج از شهر که محدودیت مکانی وجود ندارد و امکان جداسازی ترددها فراهم است، احداث میشوند. - تقوایی، مسعود و فتحی، عفت. . - 1390 o خط ویژه دوچرخه یا مسیرهای نیمه انحصاری - Bicycle lane - در شرایطی که حجم تردد دوچرخه کم و ایجاد مسیر دوچرخه با محدودیت مکانی مواجه باشد، از این مسیرها استفاده میکنند. این نوع مسیرها در مجاورت و به موازات نوار سوارهرو احداث میشود و توسط موانع فیزیکی مانند اختلاف سطح، جدولگذاری و ایجاد دیواره و ... جدا میگردند. عرض این معابر معمولاً بین 1/5 متر تا 1/8 متر میباشد. - همان مأخذ -
o مسیرهای مختلط یا جانبی - Wide out side lane - این نوع مسیرها به صورت مختلط برای تردد دوچرخه و وسایط نقلیه موتوری طراحی میشوند و عرض آنها، معمولاً بین 2/4 متر تا 2/6 متر میباشد. این مسیرهای اصلی از طریق کفسازی و علائم و تابلوهای جداکننده مشخص میشوند. - همان مأخذ -
o مسیرهای مشترک پیادهرو و دوچرخه - Road Shared -
در مواردی که حجم تردد اتومبیلها نسبت به ظرفیت عملی خیابان زیاد باشد، یا عرض نوار سوارهرو اجازه ندهد تا یک نوار اضافی برای تردد دوچرخهسوار را تأمین کنیم و یا عرض سوارهرو مقدور نباشد، استفاده مشترک عابر پیاده و دوچرخهسوار رخ میدهد و باید دقت داشت که حجم تردد آن دو نسبت به فضای تخصیص یافته کافی باشد. - همان مأخذ -
-2-2-3 عوامل مؤثر در استفاده از دوچرخه
میزان استفاده از دوچرخه در شهرها و کشورهای مختلف به شدت متفاوت است. در کشورهای مختلف برای مردان و زنان، و افراد پیر و جوان، عوامل زیادی وجود دارد - شکل - 1 که میزان استفاده از دوچرخه را تحت تأثیر قرار می دهد.
