مقاله شناسایی عوامل اثرگذار بر کاهش زندانیان

بخشی از مقاله

خلاصه

ابتدا به شناسایی عوامل اثرگذار بر کاهش زندانیان پرداخته شده است. تحقیق از نظر هدف کاربردی و از نظر مسیر توصیفی، پیمایشی بود. جامعه آماری متشکل از دو گروه بوده است: 10 تن از خبره های سازمانی - بمنظور مصاحبه و اجرای روش دلفی - و کارکنان اداری زندان مرکزی رشت - بمنظور بررسی معناداری و رتبه بندی عوامل شناسایی شده - . حجم جامعه - کارکنان اداری - 160 نفر بوده است، به واسطه جدول مورگان حجم نمونه 113 نفر تعیین شده است و روش نمونه گیری تصادفی ساده می باشد. عوامل و شاخص های تحقیق از طریق بررسی پیشینه تحقیق، مصاحبه و اجرای فن دلفی شناسایی شده است.

در نهایت 21 شاخص در سه بعد اصلی - گونه های سنتی، 3 شاخص؛ گونه های نوین، 4 شاخص و راه های متفرقه، 14 شاخص - شناسایی شد. روایی شاخص ها با استفاده از سنجش روایی سازه تایید و برای سنجش پایایی از روش سنجش پایایی همسانی درونی استفاده شد. نتایج نشان داد که پایایی کل پرسشنامه 0/748 بدست آمد. سپس تعداد 113 پرسشنامه بین جامعه آماری توزیع گردید.

لازم به ذکر است طبقه بندی شاخص ها با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی، بررسی معناداری آنان از طریق تحلیل عاملی تاییدی و رتبه بندی عوامل با استفاده از آزمون کیندال صورت گرفت. نتایج تحقیق نشان داد که بین عوامل اصلی از جنبه میزان اهمیت، تفاوت معنی-داری وجود دارد. رتبه بندی عوامل بر اساس میانگین بدین شرح است: گونه های نوین - 2/37 - ، راه های متفرقه - 1/86 - و گونه های سنتی . - 1/77 -

.1 مقدمه

بطور کلی مجازات ها با هدف اصلاح و متنبه کردن مجرمان تعیین می گردند. به عبارت دیگر ارعاب، مکافات و اصلاح و تربیت از جمله اهداف اصلی اعمال مجازات می باشد. پیش از تعیین مجازات حبس، مجازات های شدید بدنی رواج داشت. در مقایسه با چنین مجازات هایی، مجازات حبس وسیله ای مناسب و انسانی قلمداد می شد. گذشت زمان و وجود معایب و مشکلات این دست مجازات - مجازات حبس - ، همچون: هزینه های بالای نگهداری زندانیان، آسیب های زندانی نمودن سرپرست خانواده، یادگیری رفتارهای مجرمانه و ... استفاده از این ابزار را نیز با شک و تردید همراه نمود.

از آن گذشته رواج یافتن حقوق شهروندی منجر شد تا افراد به رفتار و اعمال حکمرانان حساس شده و آن را زیر ذره بین ببرند. مردم به دنبال دولت های پاسخگویی بودند که حق حیات، حق آزادی و حق انتخاب را بصورت کامل و حتی در برابر مجرمان رعایت نمایند. در میان این موارد حق آزادی از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و هرگونه حبس و بازداشت را زیر سؤال می برد، به گونه ای که این حربه - سلب آزادی - فقط برای موارد مهم و خطرناک مجاز شمرده می شود، لذا مشروعیت حبس زیر سؤال رفت. نتایج تحقیقات گوناگون نیز نشان داد که حبس چه به لحاظ ارعاب و چه بمنظور بازدارندگی، اصلاح و درمان با مشکل روبه رو شده است.

در مجموع آثار منفی زندان از لحاظ اقتصادی، جرم شناسی و اجتماعی و شکست عملی مجازات حبس، منجر شد که مدیران و مسئولان در فکر محدود نمودن دامنه مجازات حبس برآمده و در پی راهکارهای جدیدی باشند. بر این اساس بود که "جانشین ها و یا جایگزین های حبس" مطرح شدند . در سال های اخیر در کشور ما نیز تلاش های زیادی برای عینیت بخشیدن به مجازات های جایگزین با هدف کاهش تعداد زندانیان صورت گرفته است.

آخرین صورت این کوشش ها گنجاندن طرحی از مجازات های اجتماعی در فصل نهم از بخش دوم کتاب اول لایحه مجازات اسلامی با عنوان "مجازات های جایگزین حبس" است. از آن گذشته با عنایت به فرمایشات رهبری در 1391/4/7 در دیدار با مسئولان قضایی کشور پیرامون کاهش مجازات زندان و تبدیل به مجازات های دیگر، همچنین بند دوازدهم سیاست های کلی نظام اداری - مصوب مقام معظم رهبری - و در راستای اعمال سیاست های کلان دستگاه قضایی اهمیت موضوع روشن شده است.

مسئله ای که ذهن محقق را به خود درگیر نموده است، این است که چرا با وجود تلاش-های پیاپی پیرامون تحقق این مهم - کاهش تعداد زندانیان - و وجود ابلاغیه های متعدد همچنان این اصل رعایت نشده است و برخی از زندان های کشور، همچون زندان مرکزی رشت همچنان از تراکم بالای تعداد زندانیان، زیان های اقتصادی این جمعیت رو به افزایش، افزایش رفتارهای پرخاشگرانه زندانیان در محیط زندان، فزونی یافتن میل آنان به ارتکاب جرم مجدد و ... رنج می برند. لذا محقق در تحقیق حاضر بر آن است تا به شناسایی عوامل و راهکارهای اثرگذار بر کاهش زندانیان پرداخته و به سؤال اصلی ذیل پاسخ دهد: عوامل اثرگذار بر کاهش زندانیان کدامند؟ هدف از انجام این پژوهش کاهش حجم زندانیان و ارتقاء کارایی، اثربخشی و در نتیجه بهره وری سازمان زندان ها بوده است.

در دنیای امروز حبس، با چالش های جدی رو به رو است، از یک سو با تراکم جمعیت کیفری مواجه بوده، که مسئولان زندان را در ارتباط با برنامه های توان بخشی و اصلاح و تربیت زندانیان عاجز می سازد و از سوی دیگر در این نظام مجرمین اتفاقی در مجاورت مجرمین حرفه ای قرار گرفته و اما اینکه به مجرمان حرفه ای بدل شوند، بالا است و اگر آمار هپاتیت، ایدز و مصرف مواد مخدر را به آن اضافه کنیم حادثه ای اسف بار پیش خواهد آمد.

چنانچه آثار منفی اقتصادی، اجتماعی و روانی مجازات حبس به موارد فوق الذکر افزوده شود، اهمیت و ضرورت انجام تحقیقی پیرامون شناسایی عوامل اثرگذار بر کاهش زندانیان کاملا مشهود می-گردد. البته نمی توان این نکته را نادیده انگاشت که مجازات زندان و حبس به عنوان یکی از مهمترین کیفرها در اکثر جوامع بشری مورد استفاده قرار گرفته و نمی توان آن را به صورت %100 حذف نمود .

گستردگی علل و عوامل جرم زا به گونه ای است که تصور جامعه ای عاری از جرم و بزهکاری بیشتر یک فرض محال قلمداد نمی شود. و لذا محقق برآن است تا با شناسایی عوامل مؤثر بر کاهش زندانیان تا حد امکان از جمعیت زندانیان کاسته و به دنبال آن از آثار منفی اعمال مجازات حبس نیز بکاهد . امید است با انجام تحقیق حاضر پیامدهای ذیل برای سازمان به ارمغان آورده شود:

.1کاهش حجم مشکلات اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی و روانی سازمان زندان ها و زندانیان؛

.2کمک به رشد و توسعه اقتصادی؛

.3اصلاح و تربیت بهینه زندانیان و جلوگیری از ارتکاب مجدد به جرم؛

.4اصلاح و تقویت قوانین موجود در حوزه مجازات اسلامی؛ .5و در نهایت بهبود عملکرد سازمان زندان ها در سراسر کشور . با در نظر گرفتن موارد مطروحه و با توجه به خلأ تحقیقاتی موجود در حوزه کاهش حجم زندانیان در زندان رشت، لذا انجام تحقیق حاضر با محوریت شناسایی عوامل مؤثر بر کاهش زندانیان دارای اهمیت و ضرورت می باشد.

.2مبانی نظری و مروری بر پیشینه پژوهش

زندان مکانی است که اشخاص از نظر فیزیکی، محدود و توقیفو معمولاً از آزادیهای شخصی محروم میشوند. زندان ها به طور قراردادی، سازمانهایی هستند که بخشی از نظام قضائی یک کشور محسوب میشوند و به منظور اجرای کیفر حبس، بهعنوان یک مجازات قانونی که به صورت حکم از سوی دادگاه صادر شدهاست، به دلیل ارتکاب جرم بکار میروند.

در بیان عامیانه در خیلی از کشورها، واژه زندان به عنوان یک مترادف برای بازداشتگاه نیز بکار میرود. در حالی که از نظر قانونی این واژهها به دو نهاد مختلف اختصاص دارند. بازداشتگاهها ویژه نگهداری اشخاصی هستند که در انتظار محاکمهاند و یا هنوز احکام به آنها ابلاغ نشدهاست، برای کمتر از یک سال. در صورتی که زندانها میزبان افرادی هستند که دارای محکومیت قطعی میباشند.

در آییننامه اجرایی سازمان زندان ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور - مصوب - 20/9/1384 در تعریف زندان آمدهاست: زندان محلی است که در آن محکومانی که حکم آنان قطعی شدهاست با معرفی مقامات قضایی صلاحیتدار قضایی و قانونی برای مدت معین یا به طور دایم به منظور تحمل کیفر، با هدف حرفهآموزی، بازپروری و بازسازگاری نگهداری میشوند. مادهی 2 قانون 1364 وظایف سازمان زندانها را به شرح زیر احصا کرده است:

.1ادارهی کلیهی امور مربوط به زندانها، بازداشتگاه ها و مراکز اقدامات تأمینی و تربیتی کشور و کلیهی مؤسسات صنعتی و خدماتی وابسته به آنها

.2ایجاد امکانات و تسهیلات لازم در زمینهی اصلاح و ارشاد و آموزش زندانیان و اشتغال و حرفهآموزی آنها

.3کمک به رفع مشکلات مادی و معنوی خانوادهی زندانیان .4جذب کمکهای مردمی و مؤسسات خیریه

.5برنامهریزی جهت اشتغال زندانیان داوطلب کار با استفاده از امکانات سازمان و...

.6تهیهی آمار و اطلاعات لازم به منظور استفاده در مطالعات مربوط به جرم شناسی و...

.7تهیهی فهرست اسامی زندانیان محکوم واجد شرایط عفو یا تخفیف مجازات و...

.8برنامهریزی برای مراقبت بعد از خروج با همکاری دستگاه های ذیربط.