بخشی از مقاله
چکیده:
در جهان امروزی فرهنگ مردمی مدرن معادل فرهنگ تودهای و فرهنگی تجارتزده که بصورت انبوه تولید و مصرف می-شود. تحولات چشمگیر در عرصه فنآوری ارتباطات و رشد مصرف گرایی، نقش فرهنگ رسانهای و فرهنگ عامهپسند جهانی در جامعهپذیری جوانان را افزایش داده است. گسترش فرهنگ مصرفگرایی در کشورمان تا بدانجا کشیده شده که رغبت برای خرید کالاهایی که نیاز اساسی درآن دیده نمی شود بالا رفته و به تشدید رفتارهای مصرفی، که در اسلام از آن به عنوان اسراف یاد می کنیم منجر گردیده است و متاسفانه در بیشتر خانواده ها مصرف گرایی نوعی افتخار محسوب می شود.
در قسمت اول این مقاله به جامعه مصرفی، مدگرایی و ویژگیهای آن و علل گرایش به مصرف کالاهای خارجی خواهیم پرداخت و در قسمت دوم مقاله سعی بر آن داریم تا موضوع را از دیدگاه جامعه شناسان مورد بررسی قرار داده و در پی ارائه الگویی در زمینه علل مصرف کالاهای خارجی و ضرورت اصلاح ساختارهای برآییم.
مقدمه و بیان مساله:
در جهان امروزی فرهنگ مردمی مدرن معادل فرهنگ توده ای و فرهنگی تجارت زده که بصورت انبوه تولید و مصرف می شود. آدورنو - هورکهایمر معتقدند:روشنگری با اشیاء همان نسبتی را دارد که دیکتاتور با انسانها. انسانها را فقط تا آن حد می شناسد که بتواند آنها را آلت دست قرار دهد. علم نیز اشیاء را تا آن حد می شناسد که بتواند خود سازنده آنها باشد و بدین ترتیب است که ذات در اشیاء به »برای او« تبدیل می شود.
نوعی عقلانیت رسمی وبری در صنعت فرهنگی با سرمایه داری درآمیخته و هدایت کنندگان این صنعت ، شرکت های عظیم تولیدکننده محصولات تفریحی و رسانه ها هستند. این صنعت مصرف کنندگانی بی خاصیت و راضی بوجود می آورد که از هرگونه استعداد انتقادی بی بهره هستند.هیچ تفکر مستقلی را نباید از مخاطبان صنعت فرهنگی انتظار داشت
صنایع فرهنگی؛ انسانهایی شبیه به مردگان متحرک ایجاد و ایدئولوژی سرمایه داری را اشاعه و در نهایت فرهنگی سطحی، مبتذل، دستکاری شده و زیانبخش باز تولید میکند.
در کشور ما مصرف گرایی سدی در مقابل توسعه پایدار است، زیرا مانع سرمایه گذاری در طرح ها و اجرای زیر ساخت های توسعه می شود، از طرفی هم هر اندازه که درون جامعه تبلیغات ناسالم در سطح بالا و سطح فرهنگ عمومی مصرف در حد پایین باشد به همان اندازه نیز امکان پذیرش روحیه راحت طلبی و تجمل پرستی بیشتر خواهد بود و افراد به سمت فرهنگ مصرف گرایی غلط گرایش پیدا می کنند و رفته رفته این موضوع در تفکرات آنها نهادینه می شود. در ابتدا به معنا و مفهوم مصرف و الگوی مصرف می پردازیم.
مصرف:1 به معنای استفاده و کاربرد کالاها و خدمات برای رفع نیازهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است. الگوی مصرف:2 رابطه نوع رفتار افراد با منابع و اموال تحت اختیارشان میباشد که دارای سه مولفه اساسی »انگیزه«، »رفتار و قواعد رفتار« و »محدودیتهای نهادی و فردی« است.
بنیامین آدم وقت کش3 را چنین بیان می کند: پس، فناوری»هاله مندی« را از محصولات فرهنگی زدوده و در نتیجه، پیش پا افتاده و استاندارد می شوند. مطالعه وی پیرامون مراکز مصرف، رفتار مصرف کننده و شکل شهر نشینی بسیار مهم است. از دیدگاه والتر بنیامین؛ جهان یک شهر سرمایه داری، به جهان بیگانگان، کالاها و قیافه هایی بدیل شده که برای فعالیت انسان مهم گشته اند و ذهنیت انسانها شکل های نو و شگفت آوری پیدا کرده است.
مفهوم تعیین کننده در این بینش، آدم وقت کش است. این شخص یک شخص سرگردان شهری است که به فضاهای شهری، جمعیت ها، ویترین مغازه ها قدم زنان و به گونه های بی علاقه نگاه می کند.به گفته بنیامین »این شخص می خواهد روی آسفالت خیابانها گلکاری کند.« آدم وقت کش از یک سوی یک عامل فعال است ومانند یک کارآگاهی با خونسردی ماهیت انسانی را جستجو می کند و از سوی دیگر، فردی بیگانه ای است که در میان جمعیت ناشناس به دنبال بت کالا وجست وجوی بی تابانه هر چیز تازه، میخواهد به گونه ای سطحی دل خود را تسکین میدهد. در واقع تصویر یک انسان پیچیدهای را بیان می کند.
پیوندهای نزدیکی میان وقت کشی و صورت های ریشه دار سرمایه داری، تاکید می کند. او در »طرح نیمه تمام بازارچه ها«، می خواست شیوه هایی را کشف کند که ایدئولوژی و ساختار شهری پاریس سده نوزدهم را به هم وصل میکند. بنیامین میگوید که قدرتهای مسحور کننده بت انگاری کالا، با صورت های نوپدید معماری تقویت شده اند. چیزی شبیه مراکز خرید چند منظوره امروزی در جامعه ما ارزان سراها و پاساژهای تخصصی و... .
درباره جایگاه مد اسلامی در سبک زندگی ما می توان به بیانات مقام معظم رهبری اشاره کرد که فرمودند:
»بنده با مد خیلی موافقم. جزء آدم هایی هستم که به مد گرایش دارم اما مدی که از داخل جوشیده باشد. چون مد یعنی ابتکار و نوآوری نه چیزی که از بیرون بیاید. مد آرایش مو و لباس و حرف زدن ما، همه اش دارد از بیرون می آید.
امروزه مصرفکالاهای خارجی در بین اکثر خانواده ها و مخصوصاً جوانان حرف و حدیث های فراوانی دارد؛ از مد لباس، لوازم تحریر تا گوشی همراه - کالاهای مصرفی - و نیز از فیلم و سریال و تبلیغات های تلویزیونی - کالاهای فرهنگی - تحت تاثیر همدیگر هستند. از نیازهای اولیه تا خواسته های مصرفی جهت تایید اجتماعی و از میل لذتجویانه تا افراط در مصرف گرایی - عقلانیت شدید - دانش آموزان از کالاهای خارجی بیشتر استقبال می کنند.
و این مساله را از بدو تولید تا توزیع و مصرف کنندگان نهایی کالا بایستی مورد بررسی قرار داد. در این مورد آن چه برای ما تعیین کننده است این است که »جایگاه ارزشی مصرف« تا آن حد در جوامع جدید پیشرفته با جابجایی وتغییر مفهومی خود اهمیت کسب کرده است که به موجب آن ضرورتاً با افزایش ظرفیت تولید بازار های فروش و نیازهای مصرفی نیز برانگیخته می شوند تا فروش و مصرف کالاهایی را که قبلاً تولید شده اند را تضمین کنند
مد و مدگرایی پدیده ای است که کمابیش در میان همه اقشار جامعه وجود دارد اما در این میان، جوانان و نوجوانان بیش از دیگران به مد اهمیت می دهند و مدگرا هستند. امروزه جوانان با گسترش وسایل ارتباط جمعی و فناوری های جدید رایانه ای ارتباطات گسترده ای با جوامع و فرهنگ های گوناگون یافته اند و موقعیت آنها در شناخت فهم و ارزش ها، باورها و انتخاب هنجارهای مطلوب پیچیده تر و مشکل تر شده است.
