بخشی از مقاله
چکیده
ادبیات دوره عباسی در پی آمیزش و گشودن دربهای سیاسی و فرهنگی عرب با ملتها و متدنهای غرر خود، زمینة ارتباط و پذیرش رسوم و گرایشهای فکری و فرهنگی متدنهای دیگر در ساختارهای خمتلف سیاسی و ادبی این رسزمنن گردید و جمال و فرصتی مناسبی گشت تا شخصیتهای بزرگ و خاندانهای رسشناس آن زمان، مهچون خاندان ایرانی سهل با ورود به دربار حکومت عباسی، مسولیتهای مهمی در امور اداری و دیوانی کشور برعهده گریند.
سهل بن هارون نویسندة بلیغ و حکیم بزرگ ایرانی است که با حضور خود در دستگاه حکومت عباسی، با برعهده گرفتن دیوان رسایل و خزانه حکمت، زمینهساز حتوالت گسرردهای در انتقال فرهنگ و متدن ایرانی و حتول نویسندگی در این دوره داشته است و این پژوهش نیز با در پیشگرفتن روش توصیفی تحلیلی در هدف خود بر آن است تا مضامنن اخااق و حکمی این شخصیت را در ادبیات نوشتاری سدة دوم هجری با تکیه بر کتاب ارزشمند او حتت عنوان «النمر والثعلب» هویدا سازد.
از این رو برآیند این جستار با تکیه بر کتاب «النمر والثعلب» از این حکایت دارد که سهل بن هارون در کنار احساس شیوه بیانی قابل فهم و به دور از ترکیبهای پیچیده ساختار زبانی به مهمترین اهداف تعلیمی و مضامنن اخالقی وی مهچون خردگرایی، زهد و بردباری و ... دست یافته است که تعمّق در مفاهیم و نمودهای آن میتواند موجب درک هر چه بیشرر امتزاج وی با فرهنگ اسلامی میگردد.
-1 مقدمه:
حکوت اساامی پس از شکلگیری و رسوخ پایههای مستحکم خود در سرزمینهای عربی، در پی گسترش قلمرو خود در سرتاسر جهان اعم از سرزمینهای امپراطوری روم شرقی و ایران بود و این عامل موجب تماس با فرهنگهای دیگر و شکلگیری زمینههای تحول و رشد فرهنگ و ادب عربی بهرهمندی از دستاوردهای تمدنهای غنی و باشکوهی چون ایرانیان گردید.
در واقع نوع مواجهة ایرانیان در مقابل عرب هر چند با فقدان قدرت سیاسی و نظامی مبتنی بر حمایت مردمی استوار بود و سبب گسست در ارکان سیاسی آن گردید، ولی همچنان پویایی فرهنگ و تمدن ایران همواره در این حوادث خردکنندة تاریخ، با پیروزی فرهنگی و معنوی ایرانیان همراه گشت. در واقع ایرانیان در رهگذر این شکست سیاسی، نه تنها عشق و عالقة خود به فرهنگ، ادبیات و رسوم ایرانی را از دست ندادند، بلکه از ضعف فرهنگی قوم غالب، برای دستیابی به ارکان اداری و دولت اساامی و ترویج افکار و اندیشههای ایرانی و اساامی خود بهره جستند.
خلافت عباسی مبتنی بر پایمردی ایرانیان بنیان نهاده شد و خاندانهایی چون آل نوبخت در کنار کاتبانی ایرانی چون عبدالحمید کاتب و ابن مقفع، شیوه نگارش در دیوانهای اداری کشور را تحت تاثیر فرهنگ و تمدن ایرانی در اختیار خلفایی قرار دادند که هیچ تجربهای برای ادارة دولت بزرگ اساامی در خود نداشتند، از این رو حکومت عباسی بیش از گذشته رنگ و نشانة ایرانی به خود گرفت و آیینهای ایرانی همراه با حضور دبیران ایرانی تبار در دربار حکومت عباسی رونق گرفت، به گونهای اساس این حکومت بر دو سنگبنای عظیم استوار بوده است که یکی آن دو، تکیه عربها بر موالی، به ویژه ایرانیان میباشد
در این رهگذر واژهها و اصطالحات فارسی بسیاری به ادب عربی سرایز شد و موجب خلق ادب عباسی و بروز رشد و شکوفایی زبان و ادبیات عربی و تبیین مبانی نظری و شناختی آن گردید.
سهل بن هارون از شخصیتهای بزرگ و تاثیرگذار ایرانی در ادبیات عربی در سدة دوم هجری به شمار میآید. وی از دبیران خلفای عباسی و از پیشروان مسیری بود که عبد الحمید کاتب با اتکا بر ذکاوت و هوش ایرانیت به ادبیات عربی عرضه کرد و مسیر آن را هموار نمود. سهل بن هارون با بهرهگیری از نقل و ترجمة کتب در مسائل مختلف تاریخی و ادبی، حکم و امثال و نصایح به سرمایة وافری از حکمت و موضوعات ادبی، اخلاقی و اجتماعی دست یافت و فصاحتی که در اختیار داشت، دستاویز تالیف کتابهای بزرگی توسط وی در موضوعات متعدد از جمله نامهنگاری، مملکتداری و سیاست گردید.
حضور شخصیتهای بزرگ و تاثیرگذار ایرانی در ادب عربی چون سهل بن هارون علاوه بر اینکه غبار سنگین ابهام را از حضور فرهنگ و ادب ایرانی در دورههای مختلف تاریخی کنار زده است، بلکه روزنة امید گشت برای دستیابی به پیشینة فرهنگی و علمی ایرانزمین تا به نوعی بتوان خارج از حدود سنتی و تعصب افراطی، از سرچشمهها و عوامل مؤثر در رشد و تحول ادب عربی و ایرانی آگاهی دست یافت.
از این رو این پژوهش نیز در هدف خود با تکیه بر مضامین اخالقی و حکمی سهل بن هارون و تطبیق آن در کتاب «النمر والثعلب» بر آن است تا گامی هر چند کوتاه در جهت شناساندن فرهنگ ایرانی - اسلامی در دورة عباسی به معرض نمایش رهجویان فرهنگ و تمدن ایران زمین قرار دهد.
1-1 سوالات پژوهش:
پژوهش حاضر در پی پاسخ دادن به این دو پرسش ذیل است که آن عبارتند از:
- نقش و جایگاه ادبی سهل بن هارون در ادبیات نوشتاری سده دوم هجری چگونه بوده است؟
- مهمترین مضامین اخالقی و حکمی سهل بن هارون در کتاب «النمر والثعلب» کدام است؟
2-1 پیشینه پژوهش:
از جمله آثاری که در زمینه شناسایی شخصیت سهل بن هارون صورت گرفته است، بیشترین سهم آن، مربوط به منابع مهم تاریخ عرب چون تأریخ األدب العربي عمر فروخ، معجم األدباء یاقوت حموی، فوات الوفیات ابن شاکر کتبی و دیگر کتابهای مربوط به ثبت وقایع، تحولات و دستاوردهای مهم تاریخی دارد.
