بخشی از مقاله
چکیده
هدف از تحقیق حاضر بررسی و تحلیل محتوای کتاب ادبیات فارسی سه علوم انسانی چاپ 94-95 با تکنیک ویلیام رومی و فراهم آوردن اطلاعات و ارائهی پی شنهاداتی به برنامهریزان به منظور بهبود و اصلاح این کتاب بوده است. بر اساس این تحلیل ضریبگیری دانشآموزان در سه مؤلفه »متن، تصاویر و سؤالات« مورد توجه قرار گرفته است. سی صفحه از متن کتاب به صورت تصادفی انتخاب و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
همچنین همهی تصاویر و بیست و هفت سوال - از هر درس یک سؤال - به طور ت صادفی به عنوان نمونه انتخاب شدند و مورد تحلیل فرار گرقتند. روش تحقیق توصیفی و روش مطالعه از نوع تحلیل محتوای کمی بوده و برای بررسی دادهها و اطلاعات از روشهای منا سب آمار تو صیفی - فراوانی، در صد فراوانی، میانگین - و محا سبهی ضریب درگیری بر اساس فرمول ویلیام رومی ا ستفاده شد که نتایج نشان داد متن و ت صاویر ادبیات فار سی سه از نظر توجه به آموزههای اجتماعی و اخلاقی به ترتیب با ضریب درگیری 0/01 و 0/4 به صورت غیرفعال ارائه شدهاند. بنابراین متن و تصاویر کتاب از این نظرخشک و غیر پژوهشی است. در حالی که سؤالات کتاب با ضریب درگیری 1/45 به صورت فعال ارائه شده اند و اجرای روش اکتشافی را ممکن میسازد.
مقدمه
آموزش و پرورش فرایندی است که برای تغییر و تعدیل رفتار فراگیران تلاش میکند و برای تحقق هدف هایی م شخص به فعالیت میپردازد. در این عر صه عوامل گوناگونی تأثیر گذارند و نقش اسا سی به عهده برنامهی در سی است که شامل اهداف، محتوا، روشها و ارزشیابی میشود. محتوا از عناصر و فرآیندهای برنامه درسی است که می تواند از طریق کتاب درسی در نظام تعلیم و تربیت رسمی عرضه شود .
کتابهای درسی به خاطر اهمّیت زیادی که در تعیین محتوا و خط مشی آموزشی دارند، کانون توجهی د ست اندرکاران آموزش وپرورش می با شند . این در حالی ا ست که با توجه به و سعت ک شور، تنوع و تعداد اقوام و مشکلات ناشی از آن - مثل دو زبانه بودن شاگردان - ، رشد سریع علوم و فناوری، تغییر سریع در هنجارها و ارزشهای اجتماعی، ضرورت دارد که کتابهای در سی با دقت کافی و در حد امکان، عاری از هر عیب و نقص و مطابق با اهداف تعیین شده و اصول علمی تألیف شوند. از طریق تحلیل محتوا میتوان پیامهای نهفته در دا ستانهای ساده یا متون کتاب درسی را با اهداف برنامهی، مورد بررسی قرار داد. همچنین میتوان از طریق تحلیل محتوایی، گرایشها یا جانبداریهای پنهان و آ شکار را در متون برنامهی تعیین کرد. همچنین کمک میکند تا مفاهیم و ا صول، نگرشها،باورها، و کلیهی اجزای مطرح شده، در قالب دروس کتاب، مورد برر سی علمی قرار گیرد و با اهداف برنامهی در سی، مقایسه و ارزشیابی شوند
گنجاندن اطلاعات متعدد در کتابهای درسی، رویکرد حافظه پروری، یادگیری سطحی، محتوای غیرفعال، عدم توجه به کاربردی بودن مطالب کتابهای در سی و توجه بیش از حد به ک سب نمره، همواره از م سائل عمده در نظام آموزش و پرورش ک شور ما بودهاند. در نظامهای آموز شی که هدف آنها بالا بردن نمرات دانشآموزان ا ست، آنچه که باید به آنان آموخته شود مورد غفلت قرار میگیرد
کتابهای در سی نمیتوانند محتوای منح صر به فرد فرآیند آموزش و پرورش با شند و در صورت نقص یا کمبود محتوای آنها، معلمان میتوانند با گزینش و تنظیم یک محتوای دیگر، آن نقص یا کمبود را جبران کنند. برای ک سب مهارت چنین امری،لازم ا ست معلّم در درجهی اول قدرت تحلیل علمی کتابهای در سی و در درجهی دوم، توانایی
تهیّه و تنظیم محتوای آموزشی را داشته باشد
محتوا میتواند شامل کلیهی مطالب، مفاهیم و اطلاعات مربوط به یک درس یا به عنوان بخشی از متن یک کتاب یا تو ضیحات، حوا شی و سایر اجزای جانبی آن درس با شد. محتوا میتواند شفاهی یا کتبی ارائه شود. بر این اساس میتوان گفت: متداولترین شکل محتوا، کتاب درسی است
در زمینهی تحلیل محتوا کتب در سی، پژوهشهای زیادی انجام شده ا ست. از جمله، در پژوه شی که تو سط مصطفوی، هاشمی و ایزدی - 1394 - با عنوان"تحلیلی بر کارکرد نظام آموزشی در آموزش و رشد اخلاقی دانش آموزان با محدودیت محتوای کتابهای در سی و شیوهی تدریس معلمان" انجام شده ا ست ن شان میدهد که کتابهای فارسی، تعلیمات دینی و تعلیمات اجتماعی بیشترین توجه را و کتابهای تاریخ و علوم توجه کمتری را به مقولهی اخلاق مبذول دا شتهاند و به نظر میر سد در آموزش اخلاق، آموزش و پرورش باید متنا سب با سطح ر شد شناختی دانش آموزان نوجوان دورهی راهنمایی عمل کند
در پژوهشی که توسط نجارنهاوندی و قربانعلیزاده - 1393 - با عنوان "تحلیل بر هویت ملی در کتب درسی" انجام شده است. نتیجهی پژوهش، توجه بیشتر به ارزشهای اجتماعی، اخلاقی و فرهنگی از ویژگیهای کتاب مطالعات اجتماعی در دورهی تحول بنیادین میباشد.
خوشنویسان و همکاران - 1393 - تحقیقی با عنوان "بررسی و تحلیل محتوای کتابهای درسی تعلیمات اجتماعی و فارسی دوره ابتدائی و راهنمایی ایران بر مبنای مؤلفههای آموزش جهانی" انجام دادند، نتایج نشان میدهد که بالاترین ضریب اهمیت در محتوای کتاب درسی تعلیمات اجتماعی با ضریب 0/98 مربوط به آموزش چند فرهنگی و کمترین ضریب اهمیت مربوط به آموزش رسانهها و فناوری اطلاعات با ضریب 0/42 میباشد. در محتوای کتاب فارسی بیشترین و کمترین ضریب اهمیت با ضریب 0/89 و 0/21 مربوط به مؤلفههای آموزش محیط زیست و آموزش رسانه و فناوری اطلاعات بوده است، همچنین نتایج نشان میدهد توجه متعادل و جامعی به خرده مؤلفه های آموزش جهانی در محتوای کتابهای درسی مورد توجه است
در پژوه شی نوموتوٌ، نوناکاٍ، میزوَ، کوبایا شیُ و جیمبا ِ - 2011 - با عنوان "تحلیل محتوای کتابهای درسی مدرسه در مورد موضوعات بهداشتی" یافتههای مطالعات تحلیل محتوای کتابهای درسی ابتدایی، راهنمایی و دبیر ستان را مورد برر سی قرار دادند. نتایج حاکی از آن بود که برخی از کتابهای مدر سه محتوای ناکافی در خ صوص اطلاعات بهداشتی ارائه میکنند و یا اینکه حاوی اطلاعات بهداشتی غلط یا تاریخ گذشتهاند. همچنین کیفیت محتوا نامناسب میباشد و نیازمند بهبود است
گورکٌ و کوکاکولاٍ - 2009 - به بررسی نظر معلمان در مورد محتوای کتاب درسی فیزیک کلاس نهم پرداختند. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد،که خودآزماییهای این کتاب درسی، برای انجام در محیط کلاس مناسب نمیبا شد . یعنی اینکه محیط کلاس درس، دارای شرایط و امکانات لازم برای انجام خودآزماییهای طراحی شده در کتاب نی ست. سایر نتایج این مطالعه حاکی از آن بود، که مدت زمان پیشبینی شده برای آموزش مفاد در سی کتاب، کافی نیست و مطالب از تعادل و یکنواختی برخوردار نیستند
امروزه تربیت اخلاقی و اجتماعی از اهداف اساسی تعلیم و تربیت میباشد. از طرفی؛ از آنجاییکه بخشی مهمی از آموزههای اخلاقی و اجتماعی در کتابهای ادبیات فارسی گنجانده شده است، بررسی جایگاه این درس مهم در نظام آموزشی امری ضروری میباشد، چرا که، ادبیات ما همهی جنبههای زندگی و فرهنگ ایرانی را، اعم از آداب و رسوم، آیین سوگواری، جشن و مهمانی، انواع شغلها، غذاها، بازیها، خرافه ها، فقر و محرومیتها، استعداد حاکمان، جنگها، ریاکاری و ... همه و همه را در خود بازتاب داده است. بنابراین از طریق ادبیات و مو ضوع اجتماعیات میتوان حتی از جزئیترین موضوعات، به بررسی تاریخ و فرهنگ و سیر تحول فکری و بینش اجتماعی ایرانیان پی برد
بدون تردید تحلیل محتوای کتاب ادبیات فارسی سه در پویایی فرهنگ پژوهش و دانشافزایی دبیران این رشته سهم بسزایی دارد. از طرفی در تحلیل محتوا نقاط ضعف و قوت احتمالی کتب آشکار میشود و نتیجهی تحلیل برای مؤلفان این کتاب بی فایده نخواهد بود.همچنین برای تعیین میزان هماهنگی متن، پرسشها، تصاویر، با اهداف مصوب، ضرورت تحلیل محتوای این کتاب ها احساس میشود.
حال در این پژوهش به دنبال پاسخ به این سؤال هستیم : آیا درکتاب ادبیات فارسی سه به آموزههای اخلاقی و اجتماعی توجه شده است؟
روش پژوهش
در این پژوهش به تحلیل محتوای کتاب در سی ادبیات فار سی سه علوم ان سانی از نظر توجه به آموزههای اخلاقی و اجتماعی - به روش ویلیام رومی - چاپ سال تحصیلی 94-95 پرداخته شده است که تهیه و تنظیم آن به شکل متمرکز از سوی دفتر تحقیقات و برنامهریزی و تألیف کتب درسی صورت گرفته است.
روش تحلیل محتوای این پژوهش - رومی - یک روش تحلیل کمی میبا شد که به تو صیف عینی و منظم محتوای آشکار مطالب درسی میپردازد. و هدف از کاربرد این روش در تحلیل محتوا آن است که دریابیم مقولهها تا چه حدی میتواند یادگیرنده را نسبت به فراگیری »متن«، درگیر کردن با »پرسشها« و »تصاویر« جذب نماید و ضریب درگیری دانشآموزان با آن، تا چه حد است؟
دادهها و اطلاعات از ارزشهای مناسب آمار توصیفی مانند: فراوانی، درصد، محا سبه ضریب درگیری در هر برای متن، پر سشها و تصاویر و نیز محا سبه ضریب نسبی در هر ف صل برای اجزاء محتوا و سپس محاسبه ضریب درگیری دانش آموزان با کل متن تصاویر و کل پرسشها و همینطور فرآیند دعوت به پژوهش و تفکر محاسبه شده است.
