بخشی از مقاله
خلاصه
فضاهای درمانی امروزی - بیمارستان ها - از جمله مهم ترین فضاهای شهری را شامل می شوند که از جمله مهم ترین وظایف خدماتی را که همانا حفظ جان شهروندان است را به عهده دارند. همچنین با توجه به تخصصی شدن خدماتی که ابن فضا ها ارایه می کنند بسیار ضروری است که هر کدام از آنها - منظور انواع بیمارستان ها است - از الگوی طراحی معماری ویژه ای متناسب با خدماتی که ارایه می شوند و کاربرانی که در آن فضا ها تحت درمان قرار می گیرند بهره مند گردند.
در همین راستا بیمارستان های کودک با توجه به شرایط خاصی که کاربران آن ها دارند - کودکان بیمار - می بایست علاوه بر خدمات درمانی که در آنها ارایه می شود به مسائل روحی و روانی کودک بسیار توجه نمایند. پژوهش حاضر که حاصل کار با استفاده از شیوه کتابخانه ای می باشد در نظر دارند با کنکاش در منابع و پژوهش های مرتبط اصول طراحی معماری این ضاها را با استفاده از روش توصیفی - تفسیری بیان کند و مولفه های تاثیر گذار در این فضا را به گونه معرفی نماید تا با بهره گیری از آن ها بتوان فضاهای درمانی کودک را مطابق با روحیات وی طراحی نمود.
-1 مقدمه
هنگامی که بیمارستانی، مخصوص قشر خاصی از بیماران، مثلا مادران باردار یا کودکان استطبیعتاً، طراحی آن نیز باید با توجه به خصوصیت های آن قشر خاص از بیماران صورت پذیرد. همان گونه که درد هنگام تزریق دارو به بدن، اگر ماهیچه در حالت آرامی قرار گرفته باشند، درد وارد کردن سرنگ به بدن کم تر می شود، طراحی این نوع از بیمارستان ها باید به گونه ای باشد که از ترس و هراس بیمار، در هنگام ورود به بیمارستان تا میزان قابل توجهی کاسته شود.
توجه به این نکته، به ویژه در طراحی بیمارستان های کودکان بسیار مهم و ضروری است، کودکان به مسائلی که با آنها ناآشنا هستند، بسیار حساسند. آن ها هنگام ورود به بیمارستان، علاوه بر اینکه از افرادی که به طور روزمره با آن ها در تماس هستند دور می شوند، می بایست با وضعیت بیماری خود نیز آشنا شوند - بنابراین امروزه بسیار ضروری است که در بخش اطفال، والدین در طول درمان و بستری همراه کودکان خود در بیمارستان حضور داشته باشند - . جدا از اینکه بیماری، در هر قشر یا سنی تأثیری منفی روی روان انسان ها می گذارد، جامعه باید به آسیب پذیرتر بودن کودکان توجه خاصی نشان دهد، از این رو طراحی بیمارستان کودکان یکی از پر اهمیت ترین قسمت های کار طراحان و معماران است.
رافائل مونئو با طراحیش برای زایشگاه و بیمارستان اطفال گرگوری مارانیون در مادرید در سال 2003 نشان داد که زنان باردار و اطفال به دیوارهای رنگارنگ و شخصیت های کارتونی نقاشی شده روی آن نیازی ندارند. در این بیمارستان، از پنجره ی تمامی اتاق ها، فضاهای سبز طراحی شده در محوطه دیده می شود. دیواری که پنجره ها در آن قرار دارد، با رنگ هایی که نه کم رنگ و بی روح اند و نه خیره کننده و زننده، پوشانده شده و دیوارهای همجوار و سقف با رنگ سفید در به تعادل رساندن فضای اتاق موثر هستند.
مونئو به جای استفاده از تصاویر کارتونی روی دیوارها برای آرام کردن بیماران به آنها امکان کنترل نور، درجه حرارت و صدا را داده است که همگی از فاکتورهای مهم طراحی بیمارستان محسوب می شوند. طبق درخواست کارفرما، مونئو هفده نوع از مبلمان به کار رفته در بیمارستان، از جمله قفسه، میز جلسه، صندلی های قسمت پذیرش، صندلی راحتی متحرک و میزهای غذای متصل به تخت بیماران را خود طراحی کرد. در این طراحی سعی مونئو بر به حداکثر رساندن آرامش و راحتی مادران و همراهان آنها در یکی از حیاتی ترین لحظات زندگی، یعنی تولد بچه بوده است
لازم است که دنیای صنعتی و پر سر و صدای ما با ایده آل های انسان متمدن و عناصر تشکیل دهنده فضای زندگی او آشتی کند. برای انسانی کردن فضا باید همه در اولویت قرار گیرند، اما بیش از همه برای معماران یعنی کسانی که در یک تمدن کم و بیش شهرنشین مسئول نظام بخشیدن به فضا هستند اهمیت دارد. معماری هنر ایجاد فضای ساخته شده است و عملکردهای متعددی را دارا است.
· عملکرد محافظت : زیرا هر کسی نیاز به امنیت و محافظت و گرمی و صمیمیت و خلوت دارد.
· عملکرد ارتباط : زیرا انسان به طور اجتماعی زندگی می کند و نیاز به ارتباط خانوادگی یا دوستانه با همنوعان خود دارد.
-2 معیارهای کیفیت فضایی
برای دست یافتن به مبانی طراحی به معیارهای کیفیت در طراحی فضا می پردازیم. اگر بزرگسالان بدانند که کودکان طبیعی و سالم چگونه محیط اطراف خود را تجربه می کنند می توانند بفهمند که فضاهای مخصوص کودکان بیمار یا معلول و آسیب دیده چگونه است و تفاوتهای به خصوص محیط آنها چیست. آنها در دنیای خاص خود زندگی می کنند. باید روحیات آنها را بهتر بشناسیم، چون آنها بسیار ظریف هستند و احتیاج دارند که آنها را دوست بداریم آنها دوست دارند که آزاد باشند و نباید آنها را محدود کرد.
-1-2 سازماندهی
پیدایش و برقراری مکانها - تقارن - ، مسیرها - تداوم - و مساحتها یا سطوح - تقارب - در نهایت سازماندهی به تعدادی مرکز و مسیر و حوزه منجر می گردد.
-2-2 نور
نور یکی از اصول معماری در تأمین آسایش بصری فضا می باشد که تأثیرات روانی آن در انسانها متفاوت است. تحقیقات ثابت کرده است که نور طبیعی بر روی حواس کودکان تأثیر بسیار مثبتی دارد. از دید کودکان این فضاها دوستانه و با نشاط هستند. وجود نور طبیعی همراه با دید مناسب باعث می شود که از ایجاد احساس زندانی بودن و در نهایت عدم امنیت در کودکان جلوگیری به عمل آید. نور یکی از عوامل مهم و برجسته محیطی است خواه به صورت طبیعی خواه به صورت مصنوعی. در این مورد تحقیقات زیادی انجام شده است. طبق کشفیات به عمل آمده نوردهی بر ریتم های هورمونی تعادل متابولیک تأثیر می گذارد. یکی از دانشمندان علوم عصبی اعتقاد دارد که نور مهمترین داده طبیعی بعد از غذاست که در کنترل عملکرد بدن نقش دارد.
در طرح ریزی های کلینیکی از نور به عنوان عامل درمان کننده استفاده شده است. تحقیقات در سال 1950 نشان داد، یرقان نوزادان که در دو سوم نوزادان نارس با مرگ همراه بود تحت تابش نور سفید به نوزاد، جایگزین تعویض خون در درمان این بیماری گردید و بعدها مشخص شد که نور آبی در درمان این بیماری مؤثرتر و کم خطرتر از طیف کامل نور عمل می کند.
نور سفید امروزه در درمان سرطانها، بی اشتهایی، بی خوابی، اعتیاد به الکل و دارو و بسیاری موارد دیگر به کار می رود. نور آبی که در درمان یرقان نوزادی بسیار مؤثر است، در درمان آرتریت روماتوئید - روماتیسم مفصلی - نیز به کار می رود. طی تحقیقات انجام شده اکثر افرادی که در معرض تابش نور آبی در دوره های متعدد - حداکثر تا پانزده دقیقه - قرار داشتند، کاهش درد را احساس کردند و در نتیجه مشخص شد که کاهش درد به هر دو عامل نور آبی و مدت زمان تماس با آن بستگی دارد.
نور آبی در بهبود بافتهای مجروح، درمان سرطان، تومورهای خوش خیم و نیز بیماریهای پوست و ریه موثر است. از طرف دیگر طیف کامل نور یعنی نور قرمز در درمان سردردهای میگرنی و سرطان تاثیر دارد. یکی از جالبترین مطالعات در آلمان انجام شده است. در این پژوهش اثرات نوردهی با نور کامل را بر فشار خون و میزان تنفسی بچه های بینا و نابینا اندازه گیری و ثبت کردند وقتی نوردهی با نور کامل تغییر یافت، فشار خون متوسط بچه ها %17 کاهش یافت و در رفتارشان بیقراری و پرخاشگری کمتر دیده شد وقتی نوردهی به طرح اولیه برگشت فشار خون بچه ها و همین طور رفتارشان به سطوح اولیه رسید.
مطالعات متعدد دیگر در مورد منافع نوردهی با نور کامل و دقت بیشتر در بینایی، خستگی کمتر، حرکت کردن به شیوههای متعادل، اجرای وظایف بهتر، ساخته شدن ویتامین D را در بیماران نشان می دهد
-1-2-2 رنگ و تأثیر آن در درک فضای بیمارستان کودکان
قوانین مشاهده و درک در ارتباط با طراحی داخلی و معماری به شرح زیر می باشد:
· برای آماده کردن افرادی که می خواهند وارد اتاقی با رنگ خاص شوند ورودی اتاق باید به رنگ مکمل آن رنگ شود.
· رنگ می تواند فرم های معماری را تغییر دهد و یا تعدیل کندمثلاً. می تواند بزرگ، کوچک، عریض، طولانی کند و یا به نظر بیاید سقف کوتاه یا بلند است رنگ می تواند شکل ظاهری محیط را تغییر دهد، به طوری که حالت افراد در یک محیط با رنگهای مختلف با یکدیگر فرق دارد.
· رنگهای روشن سبک تر به نظر می رسند. از سنگین به سبک به ترتیب زیر هستند: قرمز، آبی، بنفش، نارنجی، سبز، زرد.
· اشیاء روشن بزرگتر به نظر می رسند. زرد بزرگترین به نظر می رسد و پس از آن به ترتیب سفید، قرمز، سبز، آبی، و سیاه است.
· یک شیء روشن در مقابل یک زمینه تیره بزرگتر به نظر می رسد و به عکس یک جسم تیره در زمینه روشن کوچکتر به نظر می آید.
· دیوار و قاب پنجره باید روشن باشد وگرنه بیشتر نور پنجره را جذب می کند.
· دیوار و قاب پنجره باید روشن بوده و تضاد زیادی با نور روز نداشته باشند. تضاد زیاد باعث سردرد و ریزش اشک از چشم می گردد
