بخشی از مقاله
مکان یابی بیمارستان (نمونه موردی بیمارستان نمازی در شهر شیراز)
چکیده
مقاله حاضر بر آن است تا با نگاهی کوتاه اهم مواردی را که در مکانیابی و طراحی بیمارستان در سطوح شهری، منطقه ای وکشوری باید رعایت گردد بصورت نظری بیان کند و در خاتمه پیشنهادهایی در جهت مکانیابی بهینه بیمارستان ها برای هر چه بهتر شدن کارایی آنها ارائه می نماید. در این پژوهش محل استقرار بیمارستان با توجه به این معیارها (هزینه ساخت،قیمت زمین،سرانه،جمعیت،دسترسی) بر اساس روش تحلیل سلسه مراتب (AHP) صورت گرفته است. در آخر با در نظر گرفتن معیارها بهترین انتخاب را برای مکانی مناسب طراحی در نظر گرفته است.
واژه های کلیدی: بیمارستان، مکان یابی، شیراز، معیار انتخاب
-1 مقدمه
مکانیابی را جزء اصول پایه ای می دانیم که قبل از طراحی باید به آن توجه خاص و ویژه ای شود تا طرح مورد نظر از پایه بصورت اصولی به سمت یک طراحی خوب پیش رفت نماید در رابطه با کارکردهای متفاوت شهری مکانیابی مناسب با آن کارکرد را با توجه به معیارها و شرایط خاص آن مورد بررسی قرار می دهیم. استقرار بیمارستان نیز از مهمترین کارکردهایی است که ما را به خاطر شرایط خاص خود ملزم می نماید پژوهش ویژه ای برای انتخاب بهترین مکان آن نماییم.
برنامه ریزی و ساخت بیمارستان ها مسائل پیچیده را مطرح می کند. که برای یک طراحی خوب و کارآمد باید تمام این مسائل را در نظر گرفت. با آمدن تکنولوژی های جدید نحوه محاسبات ویژه ای برای رسیدن به یک طراحی خوب به وجود آمده است که با در نظر گرفتن این محاسبات در بخش های مختلف طراحی خویش از جمله مکانیابی می توان به طراحی پیشرفته ای رسید شناخت این روش های جدید میتواند ما را برای رسیدن به یک مکان شایسته برای طراحی خوب یاری نماید.
-2 تعاریف و مفاهیم بکار رفته
-1-2 موسسات درمانی :
به کلیه مراکز درمانی اعم از بیمارستان، زایشگاه، و آسایشگاه که مجهز به تخت درمانی باشند موسسه درمانی اطلاق می شود. این موسسات به سه گروه موسسات درمانی وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تقسیم می شوند.
-2-2 موسسات درمان خصوصی :
سایر موسسات درمانی، مانند موسسات درمانی وابسته به سازمان تامین اجتماعی، موسسات خیریه، بنیاد شهید، بانک ملی و غیره.
-3-2 بیمارستان :
واحدی است که حداقل دارای 15 تخت با تجهیزات، تهسیلات و خدمات عمومی پزشکی لازم و حداقل دارای دو بخش داخلی و جراحی همراه با گروه پزشکان متخصص می باشد.
-3 مبانی نظری
طراحی بیمارستان با توجه به پیشرفت سریع تکنولوژی و همزمان با آن گسترش و تنوع احتیاجات بیمارستان کار بسیار با اهمیت و مشکل و پیچیده ایی است که ما باید در درجه اول به طراحی اصولی و صحیح آن دقت داشته باشیم. جانمایی مناسب بیمارستانها و مراکز درمانی مقاوم در برابر حوادث و نیز نزدیک بودن محل زندگی پرسنل به محل کار از جمله عواملی می باشند که می تواند در کاهش این اثرات بعد از بحران نقش تعیین کننده ای داشته باشد. مدیریت مناسب ونحوه استفاده از امکانات موجود امدادی، درمانی و بیمارستانی می تواند تاثیر زیادی در کاهش تنگناهای ناشی ازکمبود امکانات بیمارستانی داشته باشد. بخاطر داشته باشید فضای حیاط بیمارستان ها بایستی به گونه ای طراحی شود که قابلیت برپایی بیمارستان صحرایی در آن وجود داشته باشد و فضای مناسب برای پد هلی کوپتر جهت انتقال سریع مصدومین درنظرگرفته شود.
-1-3 اصول طراحی بیمارستان
بررسی احتیاجات و خواسته های یک بیمارستان بر اساس سطح زیر بنا – تعداد تخت- بخش های مور نیاز دارای مراحل زیر است:
-1 انتخاب زمین بیمارستان
محل بیمارستان باید دور از سر وصدا و آلودگی هوا با دسترسی ترافیکی مناسب باشد.
سطح زمین بیمارستان (با در نظر گرفتن محوطه سازی) باید مساوی یا بزرگتر از 75متر مربع – برای بیماری های واگیر دار بیش از 200-150 متر مربع برای هر تخت میرسد.
-2 سطوح بیمارستان ها و اندازه های آن
مساحت هر بیمارستان با توجه به تعداد تخت مورد نیاز و با توجه به خصوصیات جمعیت و اقلیم های مختلف و نوع بهداشت آنها متفاوت میباشد مثلا در انگلستان برای هر 1000 نفر 3 تخت منظور میشود.
حجم کلی و مساحت مورد لزوم برای هر تخت 120 تا 125 متر مکعب فضا در نظر گرفته میشود.
از لحاظ معماری بیمارستان ها و مراکز درمانی به گونه ای طراحی شوند که قابلیت گسترش به فضایی چند برابر حالت عادی را داشته باشندضمناً. معماری بیمارستان به نحوی باشد که فضای مناسب برای تفکیک مصدومین در بدو ورود وجود داشته باشد تا از انباشته شدن بیمارستان با بیماران سرپایی بعد از حوادث ممانعت به عمل آید. مخازن آب اضطراری با ظرفیت کافی برای استفاده به مدت حداقل 3 روز، ژنراتور تولید برق و سیستم ارتباطات اضطراری مستقل درطراحی بیمارستان پیش بینی شود. اتاقهای عمل ترجیحاً در طبقه اول وحداکثر در طبقه دوم وسالن های اصلی (کنفرانس، جلسات و...) بیمارستان در طبقه همکف یا حداکثر اول
واقع باشند. سالن ها حتی المقدور نباید شیب دار باشند تا بتوان در مواقع اضطراری از آنها جهت بستری نمودن مصدومین استفاده کرد. علاوه برسازه ساختمان، تاسیسات وتجهیزات این مراکز نیز بایستی از مقاومت لازم در برابر تهدیدات طبیعی مانند زلزله وتهدیدات نظامی احتمالی درحد متعارف برخوردار باشند تا امکان سرویس دهی مناسب در زمان بحران وجود داشته باشد. همچنین اتصال این مراکز به شریانهای حیاتی بصورتی باشد که دسترسی به آنها از مسیرهای مختلف میسر باشد. وجود ایستگاههای تریاژ و خدمات پزشکی اضطراری نیز نقش مهمی در ارائه سریعتر و منظم تر خدمات درمانی اولیه به مصدومین و انتقال آنها به بیمارستانها و یا مراکز درمانی دیگر دارد. در این راستا بایستی قبل از وقوع بحران های طبیعی و انسان ساخت، نسبت به پیش بینی مکانهای لازم برای قرارگیری این ایستگاهها اقدامات لازم صورت پذیرد.
-2-3 انواع بیمارستان ها بر اساس عملکرد و تعداد تخت ها
- 1 بیمارستان های عمومی کوچک حد اکثر 500 تخت با قسمت های جراحی -2 بیمارستان های عمومی ناحیه ایی حد اکثر 1200-600 تخت با کلیه ی فضاهای مورد لزوم بیمارستان های کوچک
-3 بیمارستان های تدریسی علاوه بر خصوصیات موارد فوق دارای بخش آموزشی و تحقیق دانشجویان دانشگاه ها نیز باشد. -4 بیمارستان های تخصصی
تقسیم بندی بخش ها
بخش های مختلف یک بیمارستان با توجه به چهار مشخصه اساسی تقسیم بندی میشوند: -1 جنسیت -2 سن
-3نوع(عمومی-خصوصی)
-4نوع بیماری
-3-3 معماری بیمارستان -1-3-3 قسمت بندی و تعین محدوده
یک بیمارستان عمومی به بخشهای مراقبت، معاینه و درمان، انبار و محل نگهداری موقت زباله، اداری و فن آوری تقسیم میشود. قسمتهای اقامتی و احتمالا بخشهای آموزشی و پژوهشی و همچنین بخشهای حمایتی برای عملیاتهای خدماتی نیز در یک بیمارستان عمومی وجود دارند.
-2-3-3 موقعیت
محل پروژه باید دارای فضای کافی برای بخشهای اقامتی مستقل و دپارتمانهای مختلف بیمارستان باشد. بایستی در منطقه آرام باشد و در آینده نیز احتمال ساخت و ساز در اطراف آن وجود نداشته باشد مگر اینکه توسط محلهای مجاور تفکیک و مستثنی شده باشد. تجهیزات نبایستی بر اثر مه گرفتگی، باد شدید، گرد و غبار، دود، بو و حشرات آسیب ببیند. زمین نباید آلوده باشد و برای گسترش فضا، زمینهای آزاد اطراف نیز در نظر گرفته شوند.
-3-3-3 جهت
بهترین جهت برای اتاق درمان و جراحی بین شمال غربی و شمال شرقی است. نمای بخش پرستاری در جهت جنوب به جنوب شرقی مناسب است آفتاب صبحگاهی دلپذیر، گرمای کم، مزاحمت کم نور آفتاب (احتیاج به تاریک کردن اتاق نیست)، هوای ملایم در عصرها، اتاقهایی که رو به شرق و غرب هستند به نسبت دارای آفتاب گیری بیشتر هستند اگر چه از آفتاب زمستانی بهره کمتری میبرند. جهت بخشهای بیمارستان که دارای اقامت متوسط کوتاهی هستند مهم نیست برخی مقررات انضباطی تخصصی حکم میکنند که بیماران در معرض نور مستقیم خورشید قرار نگیرند که اتاقهای رو به شمال برای آنها مناسب است.
-4 تاریخچه بیمارستان
با تأسیس مدرسه جندی شاپور و ترجمه آثار مهم نویسندگان یونانی، بکمک دانشمندان ایرانی طب به فراموشی نهاده شد. پس از تصرف جندی شاپور توسط مسلمانان این شهر کماکان از گزند و آسیب در امان ماند و همچنان در سراسر ممالک اسلام بعنوان بزرگترین مرکز تعلیم پزشکی باقی بود. پس از اسلام نیز با ترجمه بیش از پیش کتب طبی یونان، دانشمندان مسلمان بزرگی از جمله محمدبن زکریای رازی و ابن سینا پای به عرصه ظهور نهادند. پیشرفت علمی مسلمانان در مدت کوتاهی موجب شگفتی جهانیان گردید. بطوریکه در آن زمان هرجوینده علمی گمشده خود را در بلاد مسلمین جستجو میکرد. در حالیکه در اروپا در اغلب نقاط بیمارستانی وجود نداشت و شیوه درمانی اطباء به جادو و طلسم و... ختم می شد، در قلمرو حکومت اسلام بیمارستانهایی وجود داشت که دارای بخشهای مختلف با تخصصهای مختلف بود. گفته می شود بعضی از این بیمارستانها دارای لوله کشی های آب گرم نظیر سیستم شوفاژ برای گرم نگهداشتن اتاق بیماران بود .
همچنین گفته شده که بیمارستانها دارای کتابخانه، سالن تدریس و داروخانه بطور مجزا بوده است. علاوه بر این، سیستم تأسیس بیمارستانها بسیار پیشرفته بوده است بگونه ای که می توان آنرا از سیستم کنونی تأسیس بیمارستان برتر دانست .چرا که اولاً بیمارستانی تأسیس نمی شده مگر آنکه مخارج بیماران و بیمارستان و دستمزد اطباء احتمالاً از محل وقف های مردم و امور خیریه تأمین می شده است نه از جیب بیماران. ثانیاً برای ساخت ساختمان بیمارستان هم اصولی داشته اند، بطور مثال وقتی زکریای رازی می خواسته بیمارستانی تأسیس کند به شاگردانش دستور می داده در چندین نقطه شهر یک تکه گوشت آویزان کنند. بعد در آن
نقطه ای که گوشت دیرتر از همه می گندیده ( معلوم می شده که از لحاظ آب وهوا ومکان مناسبترین محل است ) بیمارستان را تأسیس می کرده است. بهرحال کتابهای فراوانی درباره عصر طلائی علوم و فنون مسلمانان وجود دارد ولی مهم این است که ما بدانیم که چه شد در ظرف چند سال وضع برعکس شد.
-1 -4 تاریخچه بیمارستان نمازی
بیمارستان نمازی بیمارستانی است در شهر شیراز واقع در استان فارس، بیمارستان نمازی یک بیمارستان عمومی، آموزشی، تخصصی و فوق تخصصی است. این بیمارستان یکی از مراکز آموزشی درمانی دانشگاه علوم پزشکی شیراز و موقوفه شادروان محمد نمازی است. پس از تاسیس آن در سال 1334، نیروهای متخصص از آمریکا جهت تربیت این مرکز روانه شیراز شدند. ساخت بنای بیمارستان نمازی به همت شادروان محمد نمازی، در سال 1331 آغاز شد و در سال 1334 به بهره برداری رسید. این بیمارستان در باغی به مساحت 25 هکتار و زیربنای 7500 مترمربع و 300 تخت احداث شد در آن زمان، بیمارستان نمازی، مجهزترین بیمارستان خاورمیانه محسوب می شد. در سال 1351 شادروان نمازی تصمیم به توسعه بیمارستان گرفت اما در بیستم اردیبهشت ماه آن سال، به دیار باقی شتافت. توسعه بیمارستان در سال های بعد ادامه یافت و در سال 1367 تعداد تخت های بیمارستان به بیش از 600 رسید.
تصویر :1 بیمارستان نمازی
- 2-4 موقعیت قرارگیری بیمارستان نمازی
تصویر: 2 بیمارستان نمازی
-3-4 تعداد و سرانه موسسات خدمات پزشکی و درمانی شهر شیراز به تقکیک نوع مراکز خدمات پزشکی
- 4-4 تعداد مراکز خدمات درمانی شهر شیراز به تفکیک مناطق شهرداری
-5-4 نمودار مقایسه ای خدمات درمانی شهر شیراز به تفکیک شهرداری
-5 تعیین معیارهای انتخاب سایت
گسترش فعالیت های اقتصادی و اجتماعی وابستگی به یک مکان را افزایش می دهد و این مکان تبدیل به بخشی جدا ناپذیر از یک سیستم می شود.مهمترین مکان اقتصادی، اجتماعی و موقعیت جغرافیایی شروع به تعامل با مکان های که ممکن است هنوز مهمتر یا مرکزی از خدمات و عملکردها باشند، می کنند. حتی ممکن است این مرکز دارای سطوح بالای خدمات و عملکردها، کوچکتر از انتظارباشد به طوریکه به نزدیکترین شهر وابسته باشد.
این به این معنی است که درون یک منطقه، همه محل ها نمی توانند تمام هزینه های فعالیت ها و خدمات را پرداخت کنند و پروسه های انتخابی را سرویس دهی کند.
-1-5 دلایل انتخاب معیارسایت :
-1 قیمت زمین
مکانی که قرار است بیمارستان خویش را در آن طراحی کنیم اگر در جایی قرار گیرد که قیمت زمین آن برای ما به صرفه باشد می توانیم زمینی با وسعت بزرگتری را خریداری نماییم تا بتوانیم طراحی را با در نظر گرفتن همه فضاهای مورد نیاز یک بیمارستان و لحاظ کردن آن ها انجام دهیم.
-2 جمعیت
وسعت و میزان تجهیزات هر بیمارستانی به میزان جمعیتی که در اطراف آن بیمارستان زندگی می کنند بستگی دارد چون اکثر خدمات بیمارستان بصورت بحرانی می باشد معمولاً مکان قرارگیری آن در جایی ارزیابی می شود که امکان دسترسی جمعیت بیشتری به آن وجود داشته باشد تا بتوان خدمات بهتری را به مراجعین ارائه دهد.
-3 وسعت
هر اندازه مکانی را که بیمارستان خود را در آن تأسیس می نماییم وسعت بیشتری از لحاظ مساحت داشته باشد، دست طراح را برای طراحی بهتر با ارائه خدمات و تجهیزات بیشتر باز می گذارد. از جمله تجهیزاتی که می توان به آن بصورت اجمالی اشاره نمود: طراحی مکان مناسب برای اسکان موقت خانواده بیمارانی که از شهرستان های اطراف به بیمارستان آمده اند، قرار دادن ایستگاههای خدمات شهری چون تاکسی، اتوبوس و مترو در قسمتی از فضای بیمارستان که ایجاد مزاحمت ننماید در نظر گرفتن شعبه ای از هلال احمر در بیمارستان، ایجاد داروخانه مجهز و ساخت مسجد، همچنین استفاده بهینه از فضای سبز برای بالا بردن کیفیت فضا.
-2-5 فاصله بیمارستان به نزدیکترین فضای باز شهری
با توجه به مقاله کلاسی که توسط این گروه در طول ترم ارائه گردید که در رابطه با مکانیابی بیمارستان در نجو اسرائیل بود می توان گفت از مهمترین تدابیر قرارگیری بیمارستان در نزدیکی یک فضای باز شهری انتقال بیماران در مواقع خطر چون زلزله، جنگ و غیره به آن مکان به صورت موقت می باشد، و استفاده ار هلیکوپتر برای جابجایی راحتر بیماران و همچنین از دیگر مزایای آن می توان به این نکته اشاره نمود که از آنجایی که همیشه همراه بیمار افرادی هستند که باید ساعاتی را بیرون از فضای بیمارستان انتظار بکشند تا وضعیت بیمارشان مشخص شود مکانی مناسب تر از یک فضای باز شهری برای قرار گیری آنان نیست.
