بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به اینکه دوران کودکی مهم ترین دوران زندگی هر انسانی می باشد وشخصیت هر انسانی در این دوران شکل میگیرد لذا باید به این دوره از زندگی توجه خاص و ویژهای کرد که بتوان بزرگسالانی بانشاط و خلاق داشت. پژوهش حاضر با تجزیه وتحلیل مفهوم دوستدار کودک در برخی از مجتمع های مسکونی با هدف بدست آوردن الگوهایی درمعماری است که بتواند به فضاهای دوستدار کودک دست یابد. در این مقاله با استفاده از روش توصیفی -تحلیلی ضمن آوردن مفاهیم مرتبط با موضوع وتحلیل آنها به روش استدلال قیاسی میتوان به لازمه و ضرورت وجود وساخت فضاهای دوستدار کودک در مجتمع های مسکونی پی بردونتایج بدست آمده با توجه به شاخصهای شهردوستدار کودک مشخص میکند که برای وجود ایمنی و امنیت درمجتمع های مسکونی میتوان با تفکیک وجداسازی دسترسی سواره و پیاده وجلوگیری ازورود اتومبیل به فضاهای انسانی وهمچنین وجود نظارت درفضاهای عمومی، فضاهای سبز وبازی کودک دانست،
وجود و دسترسی مناسب به فضاهای سبز ودسترسی به تسهیلات و خدمات اساسی بایدبه گونه ای باشد که نیازها وخواسته های کودکان رابرآورده کند و یک زمین بازی سبز ومناسب برای بازی وفعالیت کودک و وجود راهروهای پرنور و گردش سیال بین مراکز اجتماعی، مناطق مسکونی، باغ ها، حیاط ها و ... وجود داشته باشد،وجودفضاهای بازعمومی که دارای فعالیت های متنوع باشدو ارتقای روابط اجتماعی با درنظرگرفتن حیاط مرکزی و ایجاد "پارک آسمان" که بیش از چندین طبقه گسترش یافته است، وجود وسایل نقلیه مناسب درمجتمع برای ارتباط باسایر نقاط شهر، مشارکت و استفاده ازنظرات کودکان درطراحی محیط وایجادفرم های پویا وجذاب، وجود محیط سالم و عاری از زبالهها درمجتمعها با جمع آوری به موقع زبالهها وباقی نماندن زباله ها درمحیط و بهرهگیری تمام واحدها ازنورکافی خورشید، هوای تازه ودیدهای باز میباشد.
واژگان کلیدی:کودک،فضاهای دوستدارکودک،مجتمع های مسکونی
.1 مقدمه
دوره کودکی بدون تردید مهم ترین دوران زندگی انسان می باشد. شخصیت هر انسانی در هفت سال اول زندگی او شکل می گیرد که باید به این دوره از زندگی، توجه ویژه ای نمود. واقعیتی که متأسفانه در جامعه امروز با آن رو به رو هستیم، کم اهمیتی و یا به عبارتی ناچیز شمردن کودکان می باشد که عواقب آن در بزرگسالی گریبان گیر افراد می گردد. اگر خواهان بزرگسالی خلاق و با نشاط هستیم، باید برای دوران کودکی افراد برنامه ریزی کنیم. بسیاری از توانایی های انسان، در دوره کودکی بروز می یابند از جمله تخیل و خلاقیت. فضای معماری، تأثیر بسیار مهمی در پرورش خلاقیت کودکان دارد - کمپس،. - 1394کودکان به دلیل شرایط سنی ، جسمی و روانی ویژه ، تفاوت های آشکاری با دیگر شهروندان دارند و دارای نیاز های خاص خود هستند . علی رغم توجه جهانی به مسائل کودکان و حرکت های مفید بین المللی ، در کشور ماکمتر به مسائل خاص کودکان در عرصه ی شهر توجه شده است و کودکان در شهر ها با مشکلات بسیار زیادی ، از قبیل رعایت نشدن حقوق اولیه ، نبود امنیت و ایمنی ، انواع آلودگی های محیطی ، تراکم زیاد جمعیتی و ساختمانی ، نبود امکانات و فضا های کافی برای فعالیت و... رو به رو هستند .
با مشاهده شهر های خود در می یابیم که شهر های ما بیشتر برای بزرگسالان طراحی شده و تنها گوشه هایی از آنها به فضا های ویژه ی کودکان اختصاص یافته است .این فضا ها از نظر تعداد ، اندک هستند ، از تنوع لازم بر خوردار نیستند و هر یک به خودی خود کامل نیستند و اصولا نمی توان چنین نگرش محدودی را که فقط بخشی از فضا های شهر را از بقیه جدا کرده و آن را به کودکان تخصیص می دهد ، نگرشی راه گشا دانست ، به ویژه در این دوران که خانه ، عملکرد های گذشته ی خود را بر اثر ملاحظات اقتصادی از دست می دهد و کار آیی آن به حد اقل می رسد . از این رو توجه به شهر به عنوان منزلگاه دوم کودک ضروری می نمایدشهر دوستدار کودک ، شهری است که در آن خواسته های کودک در اولویت قرار می گیرد و شرایط اجتماعی ، فرهنگی و شهرسازی هسو با نیاز های آنان است . هم چنین حقوق کودکان در سیاست ها ،قوانین ، برنامه ها و بودجه ی مدیریت شهری نیز منعکس می شود.
کاربری ها و فضاهایی که در شهر دوستدار کودک در نظر گرفته می شوند ، به طور عمده به منظور رفاه هرچه بیشتر کودکان ، شکل دادن به شخصیت آنها،افزایش آگاهی در کودکان ، افزایش خلاقیت و در نهایت اعطای حق شهروندی به آنان است . طیف وسیعی از کاربری ها در شهر دوستدار کودک نقش مهمی در بالنده سازی کودکان دارد.این کاربری ها به 4 دسته اصلی فرهنگی ، تفریحی و فضای سبز ، اموزشی و بهداشتی و درمانی تقسیم می شوند.برخی از این کاربری ها در کشور ما نیز وجود دارد که جای کار برای بهبود و اعتلای آنها بسیار است . برخی دیگر نیز در سطح بسیار محدودی ایجاد شده اندو ازنظر کمی نیز پاسخ گو نیستند. و بعضی دیگر، در حال حاضر وجود ندارند.
به نظر می رسد ایجاد و توسعه ی این کاربری های از اولویت های جامعه شهری و حتی روستایی است و نبود یا کمبود آن ها می تواند مانعی بر سر راه تحقق اهداف جامعه به شمار آید - سعیدی رضوانی و امیر احمدی و فتاحی،. - 1394 تحقیق درحوزه ی شهرهای دوستدار کودک،به ویژه دراروپا،ازسال های1980 به بعد مورد توجه قرارگرفت.عمده این تحقیقات در راستای تخصیص حق شهروندی به بچه ها ورسیدگی به خواسته ها ونیازهای آنها بود.امروزه شهر دوستدار کودک - - CFC موردتوجه برنامه ریزان ودست اندر کاران امورشهری قرارگرفته است،چراکه تعداد جمعیت کودکان مناطق شهری جهان - شهرهای کشورهای در حال توسعه - درحال افزیش هستند.پروژه های شهردوستدار کودک به طور عمده ایجاد فرصتی برای کودکان در راستای شکل دادن ویا تغییرمحیط پیرامونشان است .اولین باردرسال2007 میلادی»شهربندیگو« دراسترالیا از طرف یونیسف به عنوان»شهردوستدارکودک« واولین شهری که تمام جنبه ها وویژگی های یک شهردوستدارکودک را ازنظر یونیسف به خود اختصاص داده بود،معرفی وبه رسمیت شناخته شد.»شهر اوز«دراستان فارس برای اولین بار در ایران،به عنوان»شهردوستدارکودک« درسال1389 انتخاب شده است - کیانی واسماعیل زاده کواکی،. - 1391این مقاله درصدد آن است که به این سوال پاسخ دهد که چگونه میتوان به الگوهایی درطراحی فضاهای دوستدار کودک در مجتمع های مسکونی دست یافت.
.2 پیشینه تحقیق
علی غفاری ،محمود قلعه نویی وخشایار اعتمادی درمقاله خود تحت عنوان "شهر دوستدار کودک،ارزیابی ومقایسه چگونگی پاسخگویی به اصول شهر دوستدار کودک در بافت های جدید وسنتی ایران"چارچوبی از شاخص های شهر دوستدار کودک راتدوین کردند وبه شناسایی نقاط ضعف وقوت شهرهای جدید وسنتی در راستای اصول وشاخص های شهر دوستدار کودک پرداختند .دومحله جوباره وسپاهان شهراصفهان به روش فوق بایکدیگر مقایسه شدندونتیجه پژوهش نشان داده است که محله جوباره به عنوان محله ای قدیمی تر کودکمدارتر است - غفاری و قلعه نویی و عمادی، . - 1393شکوفه بهاروند درمقاله خود با عنوان "بررسی و باز بینی مفهوم شهر دوستدار کودک از مشارکت سازی کودکان تا استانداردهای طراحی با ارائه راهکارهای اجرایی و راهبردی"بعد ازاشاره به مفهوم شهرهای دوستدار کودک،به مفهوم مشارکت کودکان درطراحی ومدیریت شهری اشاره شده واستانداردهای خاص طراحی فضاهای شهری درابعاد کلی تبیین گردیده است - بهاروند،. - 1393
حامد کامل نیا وسعید حقیر درمقاله خود با عنوان"الگوهای طراحی فضای سبزدر"شهر دوستدارکودک" - نمونه موردی: شهر دوستدارکودک بم - "با استفاده ازمتدولوژی گروه-بحث وروش های مشارکتی همچون قصه گویی،جداول وپازل ها،مدل سازی،نقاشی و...نظرات بچه ها درارتباط با فضاهای سبز جمع آوری وتحلیل شد. با وجود این که بیشتر تصورات بچه ها مربوط به موضوعاتی بود که درگذشته تجربه کرده بودند،شاخصه هایی چند در راستای دست یافتن به الگوهایی برای انتخاب مصالح،نحوه ی جانمایی فضاها،برخی ازفضاهای مورد نیاز،نحوه محصور کردن فضاهای سبز،مسیرهای دوچرخه،محل گل ها ودرختان و... وجود دارد.فضای سبز درتلفیق با فضاهای بازی،قلمروهای جداگانه برای بچه ها وبزرگسالان، فضاهایی برای خاطره نویسی،مجسمه ها،مصالحی مانند چوب وزمین های چمن ازجمله خواسته های کودکان درراستای توصیف الگوهای فضای سبز بود - کامل نیا و حقیر،. - 1388
اکبر کیانی وعلی اسماعیل زاده کواکی درپژوهش خود باعنوان" تحلیل وبرنامه ریزی »شهر دوستدار کودک - CFC - « از دیدگاه کودکان - مطالعه موردی:قوچان - "با هدف مشارکت کودکان در ایجاد محیط ساخته شده اطرافشان ودرنتیجه تحلیل نظراتشان است.بااستفاده ازمتدولوژی گروه -بحث وروش مشارکتی،نظرات ونقاشی های کودکان درارتباط با وضعیت شهرقوچان ومحیط زندگی شان جمع آوری وتحلیل شد.همچنین از یک گروه هدف به منظور استخراج نظرات دقیق تر درارتباط با ویژگی های موردنظرشهردوستدار کودک جهت برنامه ریزی شهری استفاده شد.نتایج نشان می دهد،اولین بار درسال2007 میلادی»شهر بندیگو« دراسترالیا ازطرف یونیسف به عنوان» شهردوستدار کودک« و اولین شهری که تمام جنبه هاو ویژگی های یک شهردوستدار کودک راازنظر یونیسف به خود اختصاص داده بود،معرفی وبه رسمیت شناخته شد.»شهر اوز« دراستان فارس برای اولین بار درایران،به عنوان» شهردوستدار کودک« درسال 1389 انتخاب شده است.مطالعه موردی شهر قوچان نشان می دهد، قوچان گام های نخستین راجهت تحقق شهردوستدار کودک طی می کنند؛64درصد کودکان معتقد بودند تعداد زیادی درخت وفضای سبز ووسایل بازی مخصوص کودکان درمحله خود ایجادشود وبا ارایه نظرات مختلف ضرورت توجه به مشارکت کودکان درارتباط با موضوع طراحی وبرنامه ریزی محیط های دوستدار کودک رادرشهرقوچان مطرح کرده اند - کیانی و اسماعیل زاده کواکی،. - 1391
.3 مبانی نظری
.1.3 شناخت کودک: کودکان از اصلی ترین لایه های اجتماعی شهر ها محسوب می شوند که غالبا نا دیده انگاشته می شوند . کودکان امروز ، نسل های آینده ی جامعه ی ما هستند که این امر ضرورت شناخت کلی و همه جانبه کودک را بیان می کند. آنها نیاز های خاص ، دیدگاه های ذهنی خاص و دنیای خاص خود را دارند . نسبت به محیط پیرامون خود حساس و کنجکاو هستند . هنگام گردش و رفت و آمد در شهر ، می بینند، می شنوند و لمس می کنند و حس بویایی آنها تحریک می شود . اگر با دقت علمی و آگاهانه با کودکان برخورد کنیم کنجکاوی های آنها را جهت خواهیم داد و برنامه هایی متناسب با علاقه و انگیزه های آنها خواهیم داشت . آنها از دریچه ای دیگر به محیط اطراف و شهر خود می نگرند و برداشت ها و باورهایی بسیار متفاوت نسبت به بزرگسالان و والدینشان از محیط پیرامون خود دارند - رضویان ، . - 73 :1387
.2.3 نیازشناسی کودک : نیازهای کودک به منظور اجتماعی بار آمدن وی ، در سه فضا قابلیت برآورده شدن دارد. این سه فضا شامل فضای خانوادگی ، فضای آموزشی و فضای عمومی است.فضای عمومی شهر برای کودک در برگیرنده ی فضای عمومی محله و شهر، فضا هم باری ها و هم شاگردی ها، مراکز جمعی مربوط به امور فرهنگی و پرورش کودک مانند کتابخانه ها، مراکز مذهبی، تالارهای اجتماعات، موزه ها، فرهنگسراها، سینما و تئاترها، تالارهای ورزشی ، خیابان ها و معابر عمومی است که علاوه بر خانه و مدرسه به تماس بکودک می پردازند. اگر نیازهای اجتماعی کودکان در شرایط کودکی آنان به خوبی برنامه ریزی شود و نقش مراکز جمعی خدمت رسان برای رفع این نیازمندیها به خوبی معین شود، دستیابی به جامعه ی سالم و بدون عارضه های اجتماعی خاص، دو از ذهن نخواهد بود. - شیعه
