بخشی از مقاله
چکیده :
زیبایی طرح ، نقوش هند سی و ذهنی که ملهم از اعتقادات، طبیعت و محیط پیرامون زنان ترکمن ا ست، مهم ترین عامل به کاربردن نمادها در ایجاد نقوشفرش ترکمنی است . نقش قوچک پرکاربرد ترین و موثرترین نقشی است که در زندگی ترکمن ماندگار بوده است از این رو در صدد پاسخ به این مسئله است که اصول محتوایی انواع مختلف نقشمایه قوچک در قالی ترکمن کدامند؟
هدف در این جستار دستهبندي محتواي - اعتقادات، آداب و رسوم - مؤثر در پیدایش نقشمایه قوچک در قوم ترکمن ا ست. محتواي - اعتقادات، آداب و ر سوم - موثر در نقشمایه قوچک در قالی ترکمن کدامند؟ روشهاي تحقیق در مطالعات هنرهاي دیداري را می توان روش تو صیفی – تحلیلی برگزید و نیز مقاله متمرکز به بررسی 5 تخته فرش در ابعاد 6 و 12 مترياست که داراي 8 نقش قوچک می باشد .
ازنظر روش نیز جزء پژوهشهاي کیفی محسوب میشود که در این بخش گردآوري یافتهها از تحلیل فرمی و محتوایی نقشمایه قوچک در قالی طایفه یموت قوم ترکمن به بهرهگیري از روش کتابخانهاي و تحقیقات میدانی از محل تحقیق بدست آمده است .در نتیجه گیري مقاله این نکته را در می یابیم که نقش قوچک - شاخ قوچ - برگرفته از ذهنیت ترکمانان که تعابیر زیادي همچون - سمبل شجاعت، قدرت، باروري و مردانگی - است . قوچ در زندگی ترکمن ها یک نماد آیینی – مذهبی است که نه تنها در فرش ترکمن بلکه در دیگر صنایعدستی نیز استفاده شده است.
مقاله پیش رو برگرفته از پایان نامه - مطالعه ساختاري و محتوایی نقشمایه قوچک درفرش ترکمن - شراره جلالی کارشناسی ارشد پژوهش هنر می باشد
مقدمه :
کشور ایران سرزمین پهناوري با گروهاي مختلف نژادي و قومی است که هرکدام از هویت فرهنگی، تاریخی و جغرافیایی خاص برخوردارند ، هویت فرهنگی ایرانی الگوي پیچیدهاي شامل گروهاي مختلف قومی است که باوجود این اختلاف فرهنگی ، هویت فرهنگ ایرانی را شکل بخشیدهاند. دوام هویت فرهنگی ایران را مدیون گروههاي قومی نظیر کردها، ترك ها، لرها، بلوچ ها و ترکمن ها بوده ایم . کاستیها و مؤلفههاي مثبت و منفی نیز تنها متأثر از یک قوم نبوده، بلکه در تعامل همه گروهاي قومی با شدت و ضعفهاي مختلف شکل پذیرفته است
ترکمن ها شاخه اي از ترکان آسیاي میانه معروفبه اغُوز یاغُز هستند که از عهد قدیم در صحراهاي وسیع بخش سفلاي رود سیحون و بین دریاي آرال به زندگی کوچ نشینی روزگارمیگذراندند .شغل مردان دامداري بوده و زنان به امور خانه و بچه داري ، فرش بافی میپرداختند و در حال حاضر یکجانشین شده آنها در خراسان شمالی و نیزدرحاشیه جنوب شرق دریاي خزر در شهرهاي بندر ترکمن ، آق قلعه ، کلاله ، گنبد کاووس ، مراوه تپه و جرگلان و نیز سایر شهرها به صورت دست جمعی زندگی میکنندکه از سه طایفه بزرگ یموت ، تکه ، گوکلان ت شکیل شده اند . یموتها در استان گل ستان ساکن هستند و به قالی بافی میپردازند یکی از مهمترین وجه اشتراك هنر ملی و بومی این اقوام، در عین تنوع و کاربردي بودن، بافت قالی است که بافندگان هر قومی با تمام مصائب و مشکلات، آداب، رسوم و ذهنیات خود را در قالب نقشمایههاي متفاوت بر پهنه این هنر جاري مینمایند.
نقوش انتزاعی آن از دید مفسران اندیشمندان سنتگرایی شرقی صرفاً نقش و نگاري رنگین در پر کردن فضاي خالی نیست، بلکه هر خط و رنگ آن در هر پیچ و چرخشی نمادي از معانی و مفاهیم مکنون جهانبینی انسان شرقی و بهویژهایرانی و قومیتی است
در طول تاریخ، فرش بافی یکی از مهمترین و کاربردي ترین هنر قوم ترکمن بوده است در بین هنر اقوام ایرانی قالی ترکمن معرف فرهنگ و اصالت ناگسستنی این قوم است. جایگاه ظهور و محتواي نقشمایههاي هند سی و انتزاعی در قالی ترکمن ا ست که بافکر و ذهن زن ترکمنی گرهخورده ا ست، نقوش ذهنی و رمزي او بخش اعظم از فلسفه نقش فرش و فرهنگ آن قوم را به خود اختصاص داده است.
با مطالعه و بررسی تبیین مؤلفههاي محتوایی موثردر پیدایش نقشمایه قوچک در قالی ترکمن براساس اعتقادات و آداب و رسوم قوم یموت پرداخته است. از این رو در صدد پاسخ به این مسئله است که اصول محتوایی انواع مختلف نقشمایه قوچک در قالی ترکمن کدامند؟ هدف در این ج ستار د ستهبندي محتواي - اعتقادات، آداب و ر سوم - مؤثر در پیدایش نقشمایه قوچک در قوم ترکمن است.
تاکنون تحقیقات محتوایی در حیطه تنوع و دلایل گوناگونی نقشمایه قوچک در قوم ترکمن انجام نگرفته است. با کهنسالی و در قید حیات نبودن بافندگان پرتجربه امکان دستیابی به انواع و مفهوم نقشمایه قوچک از بین رفته یا خواهد رفت.. بهعبارتدیگر نقشمایه قوچک چه وظیفه و تعریفی در زندگی روزمره بومیان منطقه ترکمن دارد؟
روش پژوهش : این مقاله ازلحاظ هدف جزء تحقیقات تو سعهاي بهح ساب میآید و ق صد دارد معناهاي نهفته در پس نقشمایه قوچک در قالی ترکمن را واکاوي و توسعه دهد. ازنظر روش نیز جزء پژوهشهاي کیفی محسوب میشود . گردآوري یافته ها از تحلیل محتوایی نقشمایه قوچک از قالی طایفه یموت قوم ترکمن به روش کتابخانهاي و تحقیقات میدانی از محل تحقیق حاصل میشود. ازنظر بهرهگیري روشهاي تحقیق به روش توصیفی – تحلیلی انجام میشود .
فرش ترکمن:
از نوع ع شایري و ذهنی باف ه ست. فرش در میان چادرن شینان یک وسیله تجمل و تفننی نبود بلکه یک ضرورت براي زندگی ع شایري مح سوب می شد که فقیر و غنی به آن نیاز دا شتند و می بافتند . هنر د ست ترکمن سینه به سینه ن سل به ن سل در جریان است.
بدون داشتن نقشه راه چیزي که در ذهن خود و مادران و ن سلهاي قبل از آن بوده و گفته شده را میبافند، زندگی ترکمن را می شود از فرشهایش دید و خواند. قالی ترکمن یکی از ن شانههاي اصلی فرهنگ ترکمن است و بهعنوان رکن اصلی اصالت خود را حفظ کرده است. نقش و تأثیر تراکم در به وجود آمدن فرش آشکار میشود و عشایر ترکمن بنا به طبیعت زندگی و نیازهاي خود، نقش هایی را میآفرین ند، که ریشه در تاروپود زندگی آنان دارد. نقشهایی که با اندك تأمل بر روي آن میتواند بهعنوان گنجینهاي گرانبها قسمتی از هنر و صنعت قالیبافی دنیا را به تسخیر خود درآورد
در پس هر نقشی داستانی نهفته است که بر گرفته از زندگی و اصالت ترکمنی است داستانی و نقشی که شاید هر آدمی نتواند درك کند یا بفهمد بر گرفته از اعتقادات و آداب و رسوم ترکمن هاست
