بخشی از مقاله
.1 مقدمه
ادبیات ترکمن به دو گونه مکتوب و غیرمکتوب میباشد که گونه غیرمکتوب آن بسیار غنی و دارای ژانرهای قوی میباشد که سینه به سینه و از نسلی به نسل دیگر به صورت شفاهی منتقل شده است و هودیها نیز جزء دسته غیرمکتوب میباشد. هودیها توسط زنان ترکمن سروده شده است که همه اینها برگرفته از احساسات پاک و عواطف و آرزوهای درونی و عشق به فرزندان و خانواده و عشق به زندگی زنان ترکمن میباشد که در قالب هودی در مدح و ستایش و خواباندن فرزند از آن استفاده میکنند. در واقع هودی راهی برای پی بردن به زندگی پر رمز و راز ترکمنها است که طی سالیان دراز در ژانرهای مختلف از جمله هودی بیان کرده و از این طریق به فرزند خود انتقال داده و آنها را از گذشته و حال پر درد و رنج یا عشق به زندگی مطلع میکنند.
.2 ساختار هودیهای ترکمن
سادگی زبان و عامه فهم بودن از خصوصیات بارز هودی است که این زبان در طول اعصار توسط زنان ترکمن در نقاط مختلف ترکمن صحرا صیقل خورده و همچنان پر معنا و مفهوم به یادگار مانده است.
» مصراع آغازین هودیهای ترکمن معمولاً دارای یکی از گونههای زیر میباشد:
– 1 هودی، هودی، هودی، هو، تکرار سیلاب از هودی از دو هجای "هو + دی" که "هو" به معنای خدا و "دی" به معنای فعل امری بگو است: یعنی خدا بگو.
– 2 آللای آللای آللاسی که مخفف "یا االله" است که واژهای ی معنی هم دانستهاند.
– 3 بالیم بالیم، بال یالی، "بالی" به معنای "عسلین" و "م" به معنای من است. یعنی عسل من« (شادمهر، 1377 ؛ (2 گاهی واژههایی در هودی به کار میروند که دارای معنی و مفهوم خاصی نیستند و معمولاً جهت آهنگین کردن از آنها استفاده میشوند و همه بر گرفته از پیشینهی تاریخی و غنی ترکمن است. زنان ترکمن وزن و آهنگ هودیهای خود را بر اساس جنباندن و حرکت گهواره تنظیم میکنند. به گفته آقای قربان صحت بدخشان نویسنده ترکمن صحرا: "نحوه بیان هودی نیز در بین خواهران، مادران و مادربزرگان متفاوت است و هرکدام به نسبت سن خود از هودیهای گوناگون استفاده میکنند و همچنین هودیها از لحاظ مضمون بر اساس دختر و پسر بودن کودک نیز متفاوت است که در فرزند دختر برای سفید بخت شدن و هنرمند شدن و برای فرزند پسر جهت جوانمرد شدن و خانوادهدار شدن آرزو میشود."
مثال: هودیهای مادربزرگ
هودی بـــــــــالام هودسی کسگیر پالتاننگ چودسـی
بالام باغئینگ ایگــــده سی ســوغـات گلسین اوزومه
معنی: بگو هو دلبندم. تو مثل تبر تیز و برا هستی. تو همچون درخت سنجدی برای من سوغاتی بیاور.
تفسیر: چوده به معنای دسته تبر، کسگیر پالناننگ چوده سی کنایه از سخاوت و قدرت است. در این بند عشق به کودک نهفته است و او را به باغ سنجد که ترکمنها بسیار دوستش دارند تشبیه شد و اینکه به مادربزرگ سوغاتی بفرستد.
2
مثال: هودی مادر
بالام سنه ســـــــویه یین قیــــرمزی گوله بویــایین
قیرمز گولــــــنگ ایسندن ایسغاب ایسغاب دویـــایین
معنی: فرزندم تو را میستایم. تو را گلباران میکنم. بوی خوش همچون گل تو را آنقدر ببویم که لذت ببرم و سیراب شوم. تفسیر: اظهار عشق و محبت مادر به فرزند و تشبیه او به زیباترین گلهای سرخ ترکمن صحرا و بوئیدن مادرانه است. مثال: هودی خواهر
هودی هودی هــو قوش لار قوشــــــلار قایادن دوشلر
یارادانــــا یالــــوارســـام بار دیلـــه گیم باغشــــلار
معنی: بگو خداوند پرندگان که از عمق درهای برخواستهاند اگر از خدا خواهش کنم تمام گناهان مرا میبخشد.
تفسیر: این بند با تصویری بسیار زیبا از کوه و کمر ترکمن صحرا که پرندگان در آن لانه میکنند شروع میشود و با نگرانی از زندگی آنها که در سطح دریا مستقر است، گوینده به خدایش پناه میبرد که اگر درخواست بخشش کند بخشوده خواهد شد.
به گفته آقای قربان صحت بدخشان نویسنده ترکمن صحرا هودیها از لحاظ بیانی به دو دسته تقسیم میشوند: – 1 هودیهایی که کنار گهواره خوانده میشوند و صرفاً برای خواباندن فرزند میباشد.
مثال:
آلــــلای آلـــلای آللایی االله دیســم مــــن سانگا
آللای بالام یاتـــیپ دیــر داغــلار باریگ باغیپ دیر
معنی: لالایی لالایی لالایی من خدا را صدا میکنم خدایا فرزندم خوابیده است و کوهها به این سو خیره شده است. تفسیر: فقط ابیاتی است که برای خوابانیدن فرزند در کنار گهواره استفاده میشده است.
– 2 هودیهایی که در مدح و ستایش فرزند و فقط جهت سرگرم کردن است نه برای خوابانیدن.
مثال:
إیـــمان ایـــچمان ایدیرم شاهیــر قویمان سویه دریم
قیرمزی دولار گیــــداردیم آلالاســــین کـــــعبه می
معنی: نخوردم و ننوشیدم تا تو بخوری فرزندم. از هر شاعری خواستم برایت شعر بسراید و برایت عباهای سرخ پوشاندم. خدا تو را حفظ کند کعبه من.
تفسیر: علاقه مادر به فرزندش است که مادر حاضر است خود گرسنه بماند ولی فرزندش در رفاه کامل باشد.
1 - 2 تقسیم بندیهای هودی
هودیها بخاطر فراوانی مضامین و معانی از ابعاد گستردهای برخوردار هستند که هر کدام در زمینه مدح و تمجید آرزوها و دعاها میباشند که مهمترین آنها به شرح زیر میباشند.
3
(1 آرزوهای درونی مادر برای فرزند (2 دعای مادر برای فرزند (3 عشق مادر به فرزند
(4 تعالیم تربیتی مادر به فرزند (5 تعالیم اسلامی و دینی مادر به فرزند
به دلیل اینکه هودی در گذشتهی بسیار دور و بر اساس زندگی روزمره آنان و علاقه مادران، مادربزرگان و خواهران به فرزندان و نوههای خود و تشبیه آنها به رویاهای دست نیافته شان که در طبیعت و موجودات و اجسام اطراف خویش میدیدند، گفته شده است. بنابراین امکان معنی دقیق آن به دلیل از بین رفتن معنی و مفهوم وجود ندارد و در این مقاله کوشش شده است که بر اساس طبقه بندی انجام شده تعداد محدودی از هودیها را انتخاب و معنی متناسب نوشته و تفسیری از آنها نیز داشته باشیم.
– 1 آرزوهای درونی مادر در این بخش از هودیها، مادر آرزوها و رویاهایی را که در سر داشته و به آنها دست نیافته است را برای فرزندش آرزو
میکند و بهترینها را برای کودک دلبندش میخواهد.
آللای بــالام االله یـــــار یاغیپ دیـــر داغلاره قار
داغنینگ قاری اریســین مـــنینگ بالام یوریسـن
معنی: لالایی فرزندم خدا یارت باشد، بر فراز کوه برف باریده است خدا کند وقتی برفهای کوه آب شد فرزندم به راه رفتن کند.
معنی: تصویر بسیار زیبا از برف و کوه است به دلیل سردی هوا در آن زمانها و دیر آب شدن برفها، بزرگ شدن و راه رفتن فرزند خود را با آب شدن برفها همگام میکند و بیصبرانه در انتظار به کمال رسیدن دلبندشان هستند.
توی توتغون ایل یغنانسین آتانگ سانگا قوانسین
غریب انه نــگ داشینگدان یدی یولاب آیلانسین
