بخشی از مقاله
چکیده
همانطور که به سمت جامعه ی فوق صنعتی حرکت میکنیم، با تضادهای جدید و منابع جدید در سازمانهای بزرگ روبرو خواهیم بود. هر ساله مقاالتی چاپ میشوند که درصد زیادی از نارضایتی کارمند، استرس، نگرانی،افسردگی و غیبت از کار را نشان میدهد. لذا، پژوهشگران این حوزه بر آنند تا شیوههایی جدیدی را در خصوص مقابله با این مشکالت ارائه دهند. در همین اثناء، مصرف کاال در غرب درحال رشد است و به رشد خود هم چنان ادامه میدهد. بر همین اساس، نظریات اجتماعی به دنبال راه حلهای جدید هستند تا بتوانند مشکالت مربوطه به زندگی کاری کارمندان را با کمک مسائل اجتماعی و روانشناسی محیط کار حل نمایند. جامعه شناسی جدیدجنبش اجتماعی با رویکرد تحلیل انتقادی جدید از روشهای سازمانی را تشکیل میدهد. این رویکرد نه تنها شکلهای جدید کنش انتقادی و نیروهای اجتماعی بلکه منابع ارزش آن کنش را کشف میکند. از این رو، عقالنیت که در قرون گذشته و به خصوص در دوران صنعتی بر روی مدرن مورد انتقاد شدید قرار گرفته است و بر همین اساس، طرفداران پسا پست مدرنیست میخواهند تا با کمک نظریات اجتماعی دیگر به طور عقالنی به مقوله ی کار و زندگی کاری کارمندان نگاه نکنند. جامعه شناسی انتقادی، ما را برآن داشته است تا فراتر از این موقعیتهای بهبودیافته حرکت کنیم. لذا، تصویر جدیدی را القا میکند و تحلیل تفسیری و موشکافانه ی جدیدی از روشهای معاصر در زندگی اجتماعی و سازمانی ایجاد میکند که ذره بینهای مدرن قراردادی و پست مدرن قادر به دیدن آن نیستند.
مقدمه
چنانچه که میبینیم در دوران صنعتی و پساصنعتی دیدگاهها به این سمت گرایش پیدا کرده بود که مذهب و امور روحانی نباید در محیط کار وجود داشته باشند و تنها نگاه عقالنی و سردی وجود داشت. لیکن، جامعه شناسی انتقادی نگاهی عکس این قضیه دارد و معتقد است برای اینکه کارمند بتواند در محیط کار بهتر عمل کند و به پیشرفت دست چشمگیری برسد، نیاز دارد تا معنویت و روحانیت را در خود پرورش دهد و اجازه دهد تا در محیط کار او تسری یابد. مقاالت جدید به مقوله ی تاثیرات شخصی تغییر سازمانی میپردازند. اما، با برخی استثنائات، این موضوع نوعاً از دیدگاه مدیریتی میباشد که به دنبال مدیریت تاثیرات این تغییرات سازمانی و هدایت مجدد ارزیابیهای مجدد کار سازمانی است که اکنون در حال انجام است. در ضمن، موضوع جدیدی در رابطه با مدیریت درحال شکل گیری است که به تاثیر معنویت در محیط کار میپردازد. پیدایش شکلهای رایج معنویت در کار احساس خوبی را میان تک تک کارمندان ایجاد کرده است و هم چنین بسیاری از شرکتها عمدا از این مقوله برای بهتر کردن اوضاع محیط کاری خود استفاده نموده اند. تحقیقات پیشین نشان میدهد که افراد درون سازمانها با توجه به قوم و نژاد و نوع فرهنگ خود به سمت اجرای امور مذهبی گرایش دارند و در بسیاری موارد این کار را انجام میدهند. علاوه بر آن، میتوان دید که بسیاری از کارمندان امور معنوی و روحی خود در محیط کارشان با نمادها و سمبلهایی مانند استفاده از گل و گیاه، عکسها شخصی و غیره نشان میدهند نیاز به تغذیه ی روح در کار به شیوههای مختلفی از بیرون کشیدن عالیق معنوی در کار بازگو شد. در برابر نتیجهی سودمند که یک تجدد ممتاز یک طرفه و تحریف شده است و در یک دنیای یکپارچه سرمایهداری بظاهر پیروز آیا میتواند به عنوان یک فشار اجتماعی بازگشت مشروط معنادار را تعریف کند؟ آیا عالئمی را که توسط مدعیان که مجددا فعال شده است «پس از شکست مجازی قالبهای متناقض سیاسی و صنعتی مدرن» دوباره در معرض تولید، عرضه، مذاکره و تفسیر در برابر جامعه قرار میگیرد؟ یا در حالت خاص آیا آنها یک ابراز ظهور آزادی فردی مبسوط در حالتهای وابسته به ترکیب هویت و طرز فکرشان برای مشتریهای آینده بوجود میآورند؟ آیا اینها هیجاناتی از سر بی-میلی است یا صرفاً یک رفتار شخصی و یا بازگو کردن آرامشگرایانهای است که به عنوان یک دفاع در برابر تعدی از عقالنیت، جاذبهی طوالنی مدتی دارد؟
بنابراین آیا آنها با نگاه خوشبینانه توسط تفسیر و توجیه منطقی، شرکتهای سازمان یافته و مراکز تجاری را به سهولت در برگرفته و از لحاظ سوقالجیشی آنها را مدیریت میکند؟ سئواالت بسیاری که از آموزههای معنوی که نیازمند واکنشی دقیق میباشد. بیانیهای که در تالش است تا تعبیرات منطبق، تفسیر معنوی، تهییجپذیری و معنیدار بودن را که در محلهای کار رخ میدهند را جستجو کرده و عالیمی از یک واکنش فرهنگی پهناورتر در مقابل تکمیل ایدئولوژی مدرن و بهرهوری صنعتی از خود نشان دهند. کاهش انسانها و تواناییهای آنها برای منابع سودمند به عنوان محصوالت سازمانی و مشتریها در این راههای جدید از داخل و ماورای دنیای سازمانی به چالش کشیده شده است. افسون مجدد زندگی شخصی در کار چیز جدیدی است و در اولین نمونهی غیرسیاسی - که در درک مدرن عمومی تعبیر سیاسی دارد - ضدّ عرف است. البته گفتن اینکه چنین عالقهمندیهایی به دگرگونیهای سازمانی منجر شود یا نه و در صورت مثبت بودن از چه مسیرهایی انجام شود بسیار زود است. برای یک لحظه این حامیان مشروط عالقهمند هستند و تالش میکنند تا خالفی در این شیوه به طور آشکار به عنوان کنشهای شخصی پدیدار گردد. اما این اشخاص به سهولت گروهها و اجتماعات اینترنتی را برای تضمین و اقامت موقتی شکل میدهند و قالبهای جدید اجتماع و سازمانهای سیاسی را جستجو میکنند. اگر چه در همان زمان، هویت سنتی تجدید نیرو شد و حرکات گرایشات اشتراکی همه جا فعال شد. آیا راههایی برای تجدید حیات جذبهی روحانی، افسون و روح هم برای تغییر اشخاص و جامعه باید در مسیر عقالنیت مدرن الهام شود؟ یا مبارزهای برای خدایان سنتی بازیافت شده به عنوان پیشبینی وبر در یک افق رو به زوال مبتنی بر گرایشهای اشتراکی غیراجتماعی وجود دارد؟ برای تلاش در جهت مسیریابی این سئواالت و قرار دادن تفسیری بر این قضایا امیدوارم نقطه نظراتی را برای مذهب فراخوانی کرده و تجدیدنظر نمایم.
جامعهشناسی مدرن این نقطه نظر را به طور برجسته میپذیرد. این موضوع به طور صریح توسط وبر گفته شد که پردازشهای تمدن مدرن اجتماعی مستلزم عقالنیت در سراسر طول زندگی میباشد. عقالنیت دامنههای سنتی روحانی و عمومی شیوهی اجتماعی مذاهب را در هم شکست. و یک موضوع آزاد پدیدار خواهد شد تا گزینههای شخصی وابسته به سازمانهای اجتماعی سنتی و الزام برای گرهای اجتماعی را ایجاد کند. برای وبر، مادیات غیرروحانی و مذهب پراکنده و منبع معنادار آن در درون یک قلمرو خاص فردی مورد نیاز میباشد. بعلاوه، پیشبینی وبر در کنفرانس مشهورش به نام «دانش به عنوان حرفه» اجماالً بیان شده است. تقدیر عصر ما با عقالنیت و تعمق شخصیتی آن و باالتر از همه رهایی از طلسمهای جهان، ارزشهای غایی و واالیی است که در زندگی عموم مردم انکار شده یا درون قلمرو متعالی زندگی عرفانی یا درون برادری بیواسطهی روابط شخصی بین افراد وجود دارد .]1[ برای وبر و دیگر تئوریسینهای مدرن شامل افراد مشاهیر آنها نیچه و فروید، جهان وعقلگرایی اجتنابناپذیر است. همانطور که علم، تعبیر استداللی را برای حل مسائل الینحل توسعه میدهد، مذهب توضیحاتی با درجه اعتبار پایینتری را ارائه مینماید. در میانهی قرن بیستم، ایدهی نوگرایی حداقل در چشماندازی که تئوریسینهای اجتماعی را معرفی کرد تقریباً تمام اصول دنیوی و پهنهی قابل قبولی از سازمانهای اجتماعی عقالنی را متوجه خود نمود. شرکتهای اقتصادی و تولیدی طالیهدار عقالنیت اجتماعی بودند. صنعت مدرن و دیوانساالری مدیریتی، تحقیقات نظری وبر، استدالل بهینه شده، علم، کارایی و نظم و ترتیب. ایده دیوانساالری سازمانهای عقالنی به عنوان تمایل مذاهب نامعقول یا سئواالت واال قرار نگرفتند. اما همیشه بین جامعهشناسی- بخصوص جامعهشناسی دورکیمی- چشماندازی وجود دارد که ادامه یک قاعده را حتی به عنوان توسعههای عقالنی برای مذهب تصدیق میکند. برای دورکیم که معتقد بود «در درون مذهب که عازم مقصد بقای ابدی است یک چیز فناناپذیر وجود دارد]2[ »، ایده نوگرایی بیشتر مستلزم یک استحاله قالبهای مذاهب و زندگی دسته جمعی است تا اینکه به ایدئولوژی دنیوی و فردی وابسته باشد. در چشمانداز دورکیم، پایداری روحانیت - چیزی است که هدف نهایی را از بی ارزشی جدا میکند - در آشکارسازیهای مذهبی و غیرمذهبی و در قالبهای جدیددر جامعه مدرن، یک ارتباط منطقی- جدلی بین ایدئولوژی مادی و ... نشان داده میشود.
در مقابل تأکید بیش از حد محکم وبر بر روی عقالنیت سودمند و مادیت مفروض به عنوان شخصیت اجتماعگرای مدرن، جامعهشناسان مبحث سنتی دورکیم مدرن را ترسیم کردند که با مذهب سنتی در فرهنگ مدرن معاندت دارد و تعدد فراگفتاری معنایی و گزینههای هویتی در فرهنگ پست مدرن ترجیحاً جنبه عامیانهای از روحانیت را ارائه میدهد تا اینکه روحانیت را ریشهکن کند .]3[ یک عالقهمندی تجدید حیات یافته در کار وابسته به انسان شناختی و اجتماعی دو نماهای دورکیمی را به سادگی بیان میکند. البته وبر همچنین پدیده جذبه روحانی و قانون مهمی در عناصر ناآگاهانه به عنوان ضدقدرت برای عقالنیت و منابع دیگری از مفهوم و ارزش در جامعه مدرن را شناسایی کرد .]6[ ]5[ ]4[ اظهار عقیده نزدیک موقعیتهای معاصر در جوامع غربی در پایینترین حد تخمین میزند که فرا گفتاری عقالنیت پیشرو و رهایی از قالبهای سنتی و مذهبی نمیتواند در دراز مدت بهعنوان یک خط سیر تنها تلقی شود حتی اگر به راستی حقیقت داشته باشد. مؤسسات مدرن عموماً تالش بیاندازهای برای تنوع منابعی شامل چالشهای مطرح شده توسط فلسفههای مهم و مرتجع بخوبی ادعاهای متفاوت کونیستی و اصول فردگرایی بازاری تالش بیاندازهای میکنند. علاوه بر این اثرات اجتماعی بسیاری از محصوالت تکنولوژیکی سرمایهداری مدرن و چشمگیرترین آنها «اینترنت» همجواری غیر منتظرهای با خود همراه میآورد. توسعه اینترنت و راههای استفاده از آن در بسیاری از قراردادهای تئوری علمی و اجتماعی مدرن رخنه کرده است. یک نوع یکپارچگی و جمعبندی سیستمهای معنادار وفعال شده توسط فردگرایی با تکنولوژی باال در میان دیگر چیزها یک عامی گرایی که بخوبی معنوی شده است و از اصول دنیاپرستی متمایز شده است. تکنولوژیهای توسعه صنعتی برای ساختن مجدد دنیای شخصی و اشتراکی که اجزای اصول عقالنیت و پست مدرنیسم آن را از بین برده بودند، مورد استفاده قرار میگیرند. قلمرو متنوع معنویت و عملکرد مفهومدار که برای فقدان یک موقعیت برتر به عنوان عملکردهای عصر جدید پذیرفته شده است در زندگی فرهنگ معاصر اکثر مناطق شاهدی بر این مدعا است. متخصصین با وجود تنوعشان، مانند هیالس 1996 عصر جدید را به عنوان «قالب درونی سازی شده از مذهب... تماماً خود معنوی شده در قلب... درباره توسعه یک هشیاری جدید به عنوان یک پروژه از «بازگشت پیروزمندانه تجربه سازمان یافته، مخلوق جسمانی ]6[ و بهعنوان «جستجوی معنوی ... خارج از مؤسسات تأسیس شده مذهبی]7[ » و به عنوان جستجوی دوگانه برای عملکرد اجتماعی فوق صنعتی ترجمه کردند. تکانهای ضد مادی گرایی شامل موارد استفاده غیرروحانی معنویتی که در تنوع و طرز فکر ویژه اظهارات روحانیت یا معنویت دیده میشود .]9[ ]8[
آنها به عوامل قابل تشخیص از یک تجدید حیات فرهنگ سنتی، قومی و کونیسم مدهبی که به سادگی بهعنوان یک نفوذ بر روی جستجوی معنویت و دیگر رقابتهای عقالنیت در زندگی سازمانی بکار برده میشود به طور متفقالقول اعتقاد مشترک دارند. جستجوی تجدید شده بر روی کمونیسم فرهنگی سنتی بدون شک یک وجه نمایان از عملکردهای ضد مدرت معاصر با مفاهیم ممتاز میباشد. اما توجه من به این جستجو به نفوذ «روحانیت غیرکلیسایی]7[ »، تعبیر مذهب عامیانه - شامل جادو - و اظهارات شخصی در سازمانهای معاصر منحصر شده است. سنت احیا شده و قالبهای دیگر کمونیسم فرهنگی و انجمنهای کمونیستی در آیندهی نه چندان دور باطل خواهد شد. پس از پست مدرنیسم یک تحلیل اجتماعی انتقادی از سازمانها به گستردهای در میان دانشها و حوادث در تاریخ اجتماعی و مبانی فرهنگی انبوه متنوع مردم که اکنون در دسترس هست، به کاوش پرداخت. این ممکن است دوباره از نو کشیده شود، همانطور که برخی از نظریه پردازان پیش از این مانند تورن - 1995 - و وکسلر - 1996 - بر عناصر یک بخش جامعه شناختی کالسیک فراتر از چارچوبهای مفروض علوم اجتماعی مدرن حرکت کردند. همانطور که فوکو در زندگی جدیدتر خود دوران یونان باستان برای منابع اصول اخالقی خارج از بخش یهودی–مسیحی را در نظر گرفت، نظریه انتقادی در حال حاضر دوباره طیف گستردهای از منابع ممکن برای آنالیز و عمل را میبیند و تجدید نظر میکند. ترسیم مجدد تفسیر جامعه شناختی دورکیم از مذهب دوباره یک تفسیر عقالنی سکوالر از جادوی دوباره و عرفان و نقطه نظراتی از این دیدگاه را مورد تجدیدنظر قرار میدهد. دورکیم مانند وبر از آغاز تا انتهای قرن 19 مسلک سکوالریزاسیون و عقالنیتی که ضمیمه اش است و جزء اصلی استقرار جامعه صنعتی مدرن میباشد، را مطرح نمود. همانطور که سکوالریزاسیون، اگرچه غیر منصفانه به شکل هنجاری شده، تقدس سازی و تضمین اجتماعی بیان شده معنا گرفت. از نظر وبر سکوالریزاسیون مدرن تقدس را از بین نبرده است، نسبتاً آن را باهم جایگزین کرده و تقدس را مانند عقالنیت، علم، تکنولوژی و تولید ترکیب نموده است. شئ گون شدگی علم و تکنولوژی با جسمیت دادن به دولت – ملت به عنوان خدایان جدید آسمان، و همچنین رقابت با دینداری وابسته به روح به طورسنتی بسیار رقابت میکند.
از نظر وبر مانند مارکس ترجیح عقالنیت قائم به ذات– مانند تقدس عقالنی از تقدس سنتی- داللت بر یک پیشرفت تاریخی دارد. از نظر دورکیم اگرچه مقدس سازی در عقالنیت یافت نمی شود. دورکیم مانند فروید - و همچنین وبر - ، به دنبال درک ناخوداگاه زندگی اجتماعی بوده است. به خاطر تاکید واضح دورکیم بر علوم اجتماعی مثبت، تحقیق او بر پایه نیروهای اجتماعی و ایجاد معنا او را خارج از علوم عقالنی قرار میدهد. از نظر دورکیم نیروی جمعی از مکتب مذهبی هسته اصلی زندگی اجتماعی است. عقالنی کردن همه حوزهای زندگی، آن عناصر اصلی، در هردوی نهادهای سکوالر و نهادهای مذهبی بسته، تحجر ماشینی را به وجود میآورد که توسط وبر به دقت تشریح شده است. مذهب یک جریان متقابل از قدرت بین زندگی فرد ی و اجتماعی را میسر میسازد. در مذهب خود این یک نیروی اجتماعی خالق است. مکتب ادغام و الهام که جوهر مذهب بدوی، منبعی برای تجدید جامعه است .]3[
مطابق با ادعای دورکیم که پیشگویی کرد:
خدایان قدیمی در قدیم رشد کردهاند یا در حال حاضر مرده اند... یک روز خواهد آمد زمانی که جوامع ما مجددا خواهند شناخت آن ساعتهایی از طراوت خلاق را، در این دوره است که ایدههای جدید به وجود میآیند و قاعده جدید پیدا شده که بکار گرفته میشود... که همانند یک راهنما برای بشریت است .]10[ از نظر دورکیم مکتب مذهبی بر آگاهی فردی خرد شده که مدرنیته تولید کرده است برتری دارد و الهام بخش یک آگاهی اجتماعی خواهد بود و برای «عدالت باالتر» که قاعده موجود راضی کننده نیست، اشتیاق دارد. بشریت از طریق کنش اجتماعی قادر به ابداع « انجیل - مذهب - جدید» و «دستوراتی از مسائل اجتماعی خواهد بود.» ترسیم یک دیدگاه دورکیمی برای تجلیهای فعلی در عالقه به نیت مذهبی، مکتب عرفانی و جستجوی ارزش باالتر که نوعاً از اعمال اجتماعی عقالنی مدرن و مفاهیم اساسی کنار گذاشته شده است، به یک تفسیر جایگزین از سکوالریزاسیون اشاره دارد. تغییر جهت نئو مذهبی حاکی از چرخش دیالکتیکال از تقدس سازی مجدد و تخصیصات جدید از تقدس در جامعه سکوالر معاصر است. فعالیتهای جویندگان معنویت غیر کلیسایی نشان دهنده یک محرک برای خلق دوباره ی یک حوزه ی اجتماعی از هرم و نیروی خلاق در محل سرد، «تمدنی که دچار خفقان است» میباشد .]11[
تجدید معاصر از غیر مذهبی کردن تقدس و تجلی مذهبی - خداپرستی - - در هردوی سنتهای خداباور رسمی و نئو مذهب منکر خدا- جایگزین- نشان دهنده رهایی افراد از هر دوی تحجر ماشینی و سنتها و جوامع سرکوبگر است. غیر نهادینه شدن تنوع، عرصههای متنوعی برای اظهار و تجلی به وجود میآورد. شرایطی که تحت آرمانهای مدرن رسمی کامالً منطقی، سکوالر - و دلسرد کننده - بود، در حال حاضر عرصه دیگری از مفهوم تقدس دوباره همانند تجلی هویت فردی را مشاهده میکند. قدرت، تقدس سازی و شیوههای جایگزین ایجاد معنای جدید مشهود در فرهنگ غربی را به شرایط کنونی متجلی میسازد، طبق نظر دورکیم تقدس سازی مجدد فرهنگی را به ارمغان میآورد. کارکنان در سازمانها منابع جدید، عناصر و اشکال هویتی، معنا و ارزش خارج از آنهایی که در مدرن مرسوم است، کاوش میکنند، ممکن است این منابع را برای قدرت به جریان درآمده نسبت به خود و شیوههای اجتماعی خلاق از نظر اجتماعی به کار برند. تجدید حوزههای تقدس به صورت یک حوزه خاص و غیر قابل بحث به وسیله ی کامل کردن، عقالنیتهای تکنوکرات به طور بالقوه یک حوزه است و نه فقط از سحر دوباره و بازسازی اما مقاومت، آزادی و سیاستهای فرهنگی. روابط اجتماعی شکل گرفته در زندگی روزمره، اگر این جوشش، چرخش کاریزماتیکی به صورت درخواستهای کاریزماتیک خودنمایی میکند، میتواند از طریق یک تجدید فرهنگ مذهبی تغییر شکل یابد. سازمانهای شرکتی اهداف متداولشان را دنبال میکنند و اشکال بوروکراتیک استراتژیک را حفظ کرده و تمایل و توجهاتشان را به سمت تسلط و حکومت را هم نگه میدارند. اما کلیت این شیوهها به هیچ وجه کامل نیستند و در برابر نیروهای متنوع کنونی از رقابت از جمله معنویت به خوبی عمل نمی کنند .]11[ ضعف عمیقتر تولید صنعتی و فراصنعتی به وسیله ی منتقدان چپ سنتی
