بخشی از مقاله
چکیده
نماهای شهری جزء مهمی از منظر شهری محسوب شده و نقش اساسی در کیفیت فضاهای عمومی شهری دارند. شرایط کلانشهر تهران طی دهه های اخیر نشان دهنده اغتشاش و نابسامانی بصری در طول جداره های شهری به دلیل فقدان نظام هدایت و کنترل معین بوده است. این موضوع در سالهای اخیر با ایجاد کمیته های نمای شهرداری تهران مبتنی بر رویکردی مشارکتی شکل تازه ای به خود گرفته است. این مقاله در صدد است تا با معرفی کمیته های نما و ضرورت شکل گیری آنها به معرفی مهمترین چالش های پیش روی آنها از دیدگاه اساتید عضو کمیته های نما بپردازد. بدین منظور با روشی تحلیل محتوا نقطه نظرات اساتید تحلیل شده و در دسته های موضوعی طبقه بندی گردیده است. نتایج مقاله نشان می دهد که ، عمده چالش های پیش رو کمیته نما در شهر تهران در سه دسته مدیریتی - حقوقی ، تعاملی و دانشی قابل تقسیم بندی می باشد. در انتهای مقاله برخی پیشنهادات کاربردی جهت تحقق هرچه بهتر کمیته های نما در کلانشهر تهران معرفی شده است.
واژه های کلیدی: کمیته نما ، شهرداری تهران ، نماهای شهری
.1 مقدمه
تحولات چند دهه اخیر چه در مصالح و چه در تنوع سبکها و چه به دلیل سرعت در ساخت و ساز موجب شد که ضرورت توجه به نما و نیز ساماندهی بدنه های شهری مورد توجه قرار گیرد. نماسازی و طراحی نما در فرآیند طراحی نما همواره از اهمیت بنیادین برخوردار بوده و این روال با کمترین نوسان تا دهه های اخیر در هنر معماری تداوم یافته است. نما یکی از مؤثرترین عناصر تأثیرگذار بر کیفیت بصری یک بنا می باشد و به دلیل دارا بودن نقش محوری در شکلدهی به مناظر شهری جزء نخستین تجربههای بصری شهروندان از شهر محسوب میگردد. "بحث نما به مفهوم خاص آن از جایی شروع میشود که سطوح یا سطحی مهم و اصلی که به دلیل قرار گرفتن در معرض دید، بیشترین اطلاعات را در مورد ساختمان ارائه می دهد، با آگاهی از خاصیت سطحی بودن و با فکر ارزش گذاری بر این خاصیت ایجاد می شود" - افشار نادری . - 1382 طراحی نما در گروی مسائلی چون طرح چیدمان مناسب، منظرآرایی مطلوب، مواد و مصالح مناسب است، نه جزئیات دقیق و پرزحمت خانه ها - پانتر و کارمونا . - 86 ,1390
صاحب نظران هر یک نسبت با نقش و وظایف نمای ساختمان مواردی از قبیل: حفاظت، ایجاد ارتباط - بین درون و برون، خلوت و شلوغ، خصوصی و عمومی، طبیعی و مصنوع - ، معرفی بنا، تعریف یک جهت مشخص و... مطرح نموده اند که وجه مشترک همه آنها ارتباط با شهر و فضای شهری میباشد. نمای هر ساختمان به واسطه نقشی که در ایجاد و تعریف نماهای شهری دارد واجد اهمیت بوده و این برحساسیت نقش معماران و طراحان نمای ساختمانها میافزاید. به عبارت دیگر" نمای شهریصرفاً حاصل کنار هم نهادن نماهای تک بناها در یک راستا نیست و در ترکیب خود مفهومی فراتر را در ابعاد زیباشناسی، نشانهشناسی، معناشناسی و حتی عملکردی و زیست محیطی عینیت میبخشد" - رضازاده، . - 1379 پاکزاد - 1382 - معتقد است نما حدفاصل بیرون و درون بناست و به عنوان عنصری سه بعدی محل تلاقی ویژگیها و جنبه های خصوصی ، معماری بنا و جنبه های عمومی معماری و شهری است. دراین حالت نما عضوی از بدنه و حتی منظر شهری تلقی شده و نقشی گسترده تر از نقش معمارانه می یابد - پاکزاد ، . - 54 :1382
مروری بر تجارب عملی حوزه نما در ایران حاکی از بی توجهی و فراموشی ابعاد و مولفه های مرتبط با نما در طی دهه های پیشین بوده است. اجرای نماهای با سلیقه های متنوع و مغشوش در کلانشهر تهران در سالیان اخیر خود شاهدی بر این مدعاست. مجموع این عوامل و نیاز به برقراری انسجام و یکپارچگی در نماها و به تبع آن منظر شهری بویژه در شهرهای بزرگ ایران از حمله تهران ، زمینه ساز ایجاد کمیته ها و گروه های نظارتی تحت عنوان کمیته نما شده و این کمیته ها بطور رسمی و با هماهنگی شورای اسلامی شهر تهران در سال 1393 پا به عرصه وجود گذاشتند. عمده وظایف این کمیته ها نظارت و هماهنگی بیشتر در نماهای مناطق شهر تهران به منظور ایجاد وحدت و انسجام بیشتر در مجموعه منظر شهری تهران بیان شده است. این مقاله در صدد است تا با هدف تشریح ساز و کار و نیز برخی اقدامات انجام شده دراین حوزه به معرفی مهمترین چالش های پیش روی کمیته نمای شهرداری تهران بپردازد. سوال اصلی این مقاله این است که " مهمترین اقدامات عملی انجام یافته و چالش های پیشروی کمیته نمای شهرداری تهران کدامند؟"
.2 روش تحقیق
این تحقیق از نوع کیفی بوده و از روشهای تحلیلی - ارزیابانه در دستیابی به نتایج تحقیق بهره می برد. بدین منظور و با روش تحلیل محتوا تعداد بیست پرسشنامه نظر سنجی بازپاسخ تهیه شده توسط اعضای کمیته نمای مناطق 22 گانه شهر تهران ، مورد بررسی قرار گرفته و نتایج آن در قالب چالش های پیش روی کمیته نمای شهرداری تهران ارائه گردیده است. بدین منظور پس از ذکر سیری از چرایی و چگونگی شکل گیری کمیته های نما در سطح شهر تهران ، یک سوال اصلی از پرسش شوندگان که همگی از اساتید عضو هیأت علمی دانشکده های معماری و شهرسازی دانشگاه های تهران بوده و در کمیته نمای مناطق تهران عضو بودند تحت عنوان "مهمترین چالش های عملی پیش رو در اجرای مصوبات و ضوابط کمیته نمای شهرداری تهران به نظر شما کدام است؟" طی آبان ماه 1395 پرسیده شد. پاسخ های ارائه شده توسط اساتید مورد تحلیل محتوای مضمونی قرار گرفته و مهمترین مضامین و نکات مورد اشاره در قالب نتایج اصلی مقاله اشاره شده است.
.2 چارچوب نظری
.1,2 پیشینه مطالعات انجام شده
تا کنون مطالعات و پژوهش مستقیمی که به موضوع ضرورت توجه به کمیته ها نظارتی و بازنگر در مبحث نما و الزامات و محتوای مورد نیاز برای آن پرداخته باشد، انتشار نیافته است. عمده انتشارات در این خصوص در حوزه عام نما و اصول و مبانی طراحی آن می باشد. - لنگ، 1386؛ گروتر، 1394؛ پاکزاد، - 1382 و تعدادی نیز به معرفی ضوابط و مقرارت نماهای شهری و همچنین به تاثیرگذاری و اجرایی بودن این ضوابط در نماهای شهری پرداختهاند - صالحی میلانی، 1380؛ عمرانی پور و دیگران، . - 1386 برخی نیز بخشهای مختلف نما را با بررسی هندسهی نما، مسائل زیبایی شناسانه و تاثیرات آن بر نما مورد بررسی قرار داده اند Erica Janine Maust - ، - 2013، - Gehl, . - Schwarze and Lauer 2013; Johansen Kaefer and Reigstad 2006 - برخی از پژوهشگران نیز به بررسی پوسته بناها در بستر شهری پرداختهاند - Lee, et al. 2002; Poirazis 2004 - بیگی. و همکاران در پژوهش تعدادی از صفات و شاخصه ها جهتِ سنجشِ نما را برشمرده اند - بیگی و همکاران، . - 1392 همچنین عوامل موثر بر طراحی بدنه های شهری با تاکید بر ابعاد زیبایی شناسی و زیست محیطی - نمونه موردی: قشم - در مقاله ای بررسی شده است - خاک زند، و دیگران؛ . - 1393
.2,2 اهمیت نماهای شهری
نما یکی از موثرترین عناصر تأثیرگذار بر کیفیت فضاهای شهری است که اصلاح آن می تواند به بالارفتن کیفیت منظر عینی شهر منجر شود. نما و منظر شهری، سطح تماس انسان و پدیده شهر است؛ از این رو بخش قابل توجهی از دانش و عواطف محیطی شهروندان تحت تاثیر آن شکل می گیرد. منظر وسیله ای است که شهر را پدیدار می کند - گلکار، . - 1385 منظر عینی نامناسب شهرهای امروزی نتیجه بی توجهی کلیه بخش های مالکان وسازندگان ، معماران و طراحان و مدیریت شهری به ضوابط و مقررات هماهنگ کننده طی دهه های اخیر است. در شهرهای امروز، ذهن بیننده با انبوهی از اطلاعات که برای جلب توجه وی با هم رقابت می کنند خسته و آزرده شده است - بحرینی، . - 1378
جداره های شهری عمدتا دو بعدی هستند که به ندرت با ساختار فضایی اطراف خود ارتباط برقرار نموده و بیشتر مانند لفافی نازک و جامه ای فاخر بر پیکره شهر پوشانده می شود. جداره های مزبور شهر را تزئین نموده، زشتی هایش را می پوشاند و به نوعی زیبایی و هنر را بر پیکره شهر الحاق می نماید - گلکار، . - 1385 سیمای شهر نه تنها در روح و روان انسان بلکه در ساختار اقتصادی، روابط و مناسبات اجتماعی، وضعیت بهداشت و سلامت جسمی و بالاخره کیفیت و بهره مندی از زندگی نیز تاثیر فراوانی دارد - بهزاد فر و ایلکا، . - 1391 آلودگی بصری که در سطح شهرها دیده میشود، در دراز مدت انسان را دچار پریشانی ذهنی و بیماری روحی میکند. پارکر - Parker, 2003 - در مطالعه خود تاکید می کند که نماهای نازیبا و ناهمگون در طراحی شهر و ساختمان ها آثار مخربی بر کیفیت زندگی شهروندان می گذارد. افزایش جرم، خشونت، کاهش فعالیت های فیزیکی و اجتماعی، کاهش امنیت و کاهش کیفیت زندگی را می توان از پیامدهای مخرب نماهای شهری دانست.
ساختمان های ناهمگون با بافت مجاور، افزایش حجم تبلیغات محیطی و بی توجهی به شیوه هماهنگ آذین بندی و زیبا سازی شهر طی سال های گذشته بافت شهرها را به چشم اندازی آشفته و ملال آور تبدیل کرده است. کیفیت زندگی انسان بستگی به انواع پیامهایی دارد که از محیط زندگی و اطراف خود دریافت می کند - پیرموره، . - 1373 در طراحی و فرایند بهبود کیفیت محیط، ارتقاءِ کیفیت بصری عرصه های عمومی شهر به منظور ارتقاءِ کیفیتِ حضور مردم، از جایگاه والایی برخوردار است، چراکه شکل و منظر شهرها در معرض دید مستمر مردم قرار دارد و بیش از هر چیز دیگر از طریق دید بر روحیه مردم تاثیر می گذارد. بنابراین در اینجا مسئله اصلی، پرداختن به محتوای نماهای شهری است.
.3,2 ضرورت نظارت بر نماهای شهری
گسترش سریع شهرها و ساخت و سازهایی که به جای قوانین مناسب شهرسازی، سلیقه طراح و سازنده بنا بر آن حاکم است، چیزی جز آشفتگی و نابسامانی برای سیما و بافت شهری ما در بر نداشته است. به عبارتی دیگر فقدان هویت ، نابسامانی و اعتشاش بصری از
