بخشی از مقاله
چکیده
شاگردان نباید فقط محتوای درس را فرا گیرند. آنها باید دربارهی خود و نحوهی قبول احساسات خویش بیاموزند. معلمان میتوانند محیطی گرم و پذیرا فراهم آورند که در آن بیان احساسات میسر باشد. قبول دانشآموزان به معنای قبول احساسات ایشان نیز هست - راجرز، - 1983 هرچند که آن احساسات منفی و یا حتی خصمانه باشند. یادگیری در مدرسه، توجه کردن، مشاهده کردن، یادسپاری، فهمیدن، تنظیمهدفها و فرض مسئولیت، توانمند شدن دانشآموز را میطلبد. چنین فعالیتهای شناختی، بدون مشارکت و درگیری فعال یادگیرنده امکانپذیر نیست. - آقا زاده محرم - روش های نوین در تدریس - معلمان باید بنا به اشتیاق طبیعی دانشآموزان به اکتشافات و فهمیدن چیزهای جدید و تسلط بر آنها، به آنان کمک کنند که فعال و هدفگرا باشند. یک برنامهی طرحریزی شده و صحیح توسط معلم نهتنها با موضوعات غیر مترقبهای که در کلاس اتفاق میافتد مخالف نیست، بلکه از آنها به عنوان مواردی اضافی که آموزش مؤثری در کلاس فراهم میآورند. استفاده میکند و وقتی مؤثر خواهد افتاد که با توجه به علایق کودکان و در جهت گرایشهای آنها فراهم آمده باشد و ازعلایق آنها برای تحرک در امر فراگیری استفاده کند.
کلمات کلیدی: تدریس مشارکتی - یادگیری فعال - هم یاری - گروه های آموزشی.
مقدمه
جوامع انسانی در شکل کنونی خود دارای سازمانهای متنوع ، اجتماعی ، فرهنگی و آموزشی هستند که هر کدام بطور مستقل و در ارتباط با یکدیگراقدام به برآوردن نیازهای این جوامع می نمایند.بی شک یکی از گسترده ترین و مهمترین این سازمانها ، آموزش وپرورش است . آموزش وپرورش نقش برجسته و حساس در تربیت نسل جدید به عهده دارد.مدرسه به عنوان جایگاه اصلی و مرکز فرآیندهای یاد دهی - یادگیری و معلم و دانش آموز به عنوان محور اصلی آموزش از جایگاهی ویژه بر خوردارند ؛ بطوری که دقت وتعمق در مورد هر یک از عناصر مذکور و پرداختن به زوایای کمتر شناخته شده و مبهم نظام آموزشی می تواند کمکی هرجند ناچیز ، در جهت بهبود تعلیم و تربیت باشد ، عمده ترین فعالیتهای آموزشی در کلاس درس و توسط معلم صورت می پذیرد. شکل دادن به هر عمل و فرایندی در کلاس درس ، مستلزم وجود روشهای ویژه آن عمل است که استفاده از آن روشها راه را برای رسیدن به اهداف مورد نظر هموار می سازد . عمل آموزشی و یاد دهی معلم در کلاس درس نیز که از اصلی ترین راهها برای آموزش به دانش آموزان است ، دارای شرایط و روشهای مخصوص به خود می باشد که انتقال تجارب و دانش به فراگیران و ترتیب دادن فرصتهای یادگیری برای آن ها می تواند بر پایه آن قرار گیرد.
بهرهمندی از روشهای تدریس مشارکتی:
تجزیه و تحلیل بیش از 50 مطالعه نشان داده است که یادگیری هنگامی به اوج میرسد که معلمان و یادگیرندگان درباره عملکرد یکدیگر به اظهارنظر بپردازند و رویکرد اظهارنظرها به سمت یادگیری و کشف علایق یادگیرندگان باشد. - رشد اموزش ابتدائی - - 1387 در تدریس به شیوهی سنتی، یک یا چند دانشآموز میتوانند در کلاس اظهارنظر کنند و به شرح و بسط مطالب یادگیری بپردازند وزمانی که یادگیرندگان در گروههای کوچک به فعالیت یادگیری دست میزنند، همهی اعضای گروه فرصت اقدام به یادگیری اثرگذار را پیدا میکنند. علمانی که به روش یادگیری به طریق همیاری یا مشارکتی در کلاس درس اهمیت میدهند و از آن استفاده میکنند، به بهبود یادگیری یاری میرسانند. زیرا همیاری سبب میشود یادگیرندگان به صورت متقابل به پردازش اطلاعات بپردازند، همچنین همیاری زمینه را برای کسب نگرش مثبت به یادگیری، یادداری طولانی مطالب در حافظه و بهبود و روابط بین فردی هموار میسازد. - راهنمای تدریس بخوانیم اول ابتدائی -
ویژگیهای کودکان در فعالیتهای مشارکتی:
با آگاهی و درک آنچه علم روانشناسی دربارهی کودکی میگوید تعلیم و تعلم در کلاس به صورت یک تجربه با ارزش و مفید برای آموزگاران و کودکان درخواهد آمد. کودکان، بسیار پر تحرک میباشند، آنها برای مدت زمان طولانی نمیتوانند آرام بنشینند، آنها بیشتر دوست دارند عمل کننده باشند تا شنونده و حتی موقع گوش دادن بدن خود را تکان میدهند. . - کولب ، کلاوس - 1386 کودکان اجتماعیاند، آنها دوست دارند در بین همسنوسالان خودشان باشند و از طرف آنها مورد پذیرش قرار بگیرند، آنها دوست دارند که در طرح و اجرای فعالیتشان بطور دستهجمعی کار کنند و در صورت داشتن موقعیت مناسب، تشویق و راهنمایی به موقع و درست، بسیار خوب با یکدیگر کار میکنند و تمام مراحل یک کار دستهجمعی را رعایت مینمایند.
ویژگیهای کلاسهایی که به صورت یادگیری از طریق همیاری اداره میشود:
در کلاسهایی که همکاری و همیاری وجود دارد، یادگیرندگان با استفاده از فعالیتهایی نظیر مذاکره، ابتکار برنامهریزی و ارزشیابی، برای تحقق یادگیری تلاش میکنند. - ناعمی علی محمد - روانشناسی آموزش خواندن - در این کلاسها یادگیرندگان مسئولیت ایجاد یک هسته یادگیری را به عهده می گیرند، بهطوری که شرکتکنندگان در هستهیادگیری به طرز معناداری کسب مطالب یادگیری را دنبال میکنند. کلاسهای همیار کلاس هایی است که یادگیرندگان به صورت توأمان به انجام دادن تکالیف معنادار میپردازند، برای اهداف سطح بالا میکوشند، به دنبال دوستیهای میانفرهنگی و میانقومی هستند، اعتماد به نفس را تجربه میکنند و نگرش مثبتی به مدرسه و محیط آموزشگاه نشان میدهند.
نقش معلمان در کلاسهای همیار:
نقش معلمان در کلاسهای درسی همیار، سازماندهی تکالیف، ارائه تکالیف معنادار، مشارکت فعال در گروههای آموزشی و کمک به دانشآموزان برای دستیابی به اهدافشان است. - رشد مدیریت مدرسه - - 1381 در طول فعالیت گروهی، معلم کلاس همیار برای ایجاد و حفظ محیط ترغیبکنندی همکاری اثر بخش، کوشش میکند. کوشش اوبرای ایجاد محیط همکاری بیشتر معطوف به ایجاد فضای فیزیکی، تسهیل مثبت پیشرفت کار گروهی و تصمیمات گروه، پاسخگویی به سؤالات و پرسشهای فعالیت برانگیز و انگیزه زاست. روی هم رفته، معلم کارگروه را به اعضای آن واگذار میکند و به طور طبیعی، زمینه را برای یادگیری بیشتر فراهم میآورد. در کار گروهی، یادگیرندگان باید بحث کنند، موقعیتها را شرح دهند و توصیف کنند، دیدگاههای جایگزین را بررسی کنند تا با یکدیگر به توافق برسند. - پارسا محمد - روانشناسی درتدریس - به هر حال، از مزایای یادگیری از طریق همیاری، این است که یادگیرندگان برای مدیریت روابط بین فردی فعال میشوند. آنان از طریق همیاری میآموزند که چگونه به صورت بهرهور عمل کنند. در نهایت همیاری یادگیرندگان را برای مدیریت زمان و بهرهگیری از منابع انسانی در گروه کوچک توانا میسازد.
چالشها و مشکلات روشهای تدریس مشارکتی - بخوانیم و بنویسیم - :
هر معلمی، دربارهی این که بچهها چگونه فکر میکنند و چگونه کار میکنند عقیدهی خاصی دارد. فلسفهی شخصی هر معلم دربارهی آموزش و تدریس، بر این که کدامیک از رویکردها را قبول و کدام قسمت را رد کند، تأثیر میگذارد. - . - پارسا محمد - روانشناسی درتدریس - بزرگترین مشکلی که با آن روبرو هستیم، امتحان کردن روشهای گوناگون است. زیرا تا زمانی که روشهای گوناگون را تجربه نکنیم، نخواهیم توانست در خصوص محسنات یا محدودیتهای آنها اظهارنظر کنیم. به کارگیری فنون گوناگون و فهمیدن این که چه وقت و چگونه باید آنها را به کار گرفت، توانایی تدریس ما را قوت میبخشد. بدین ترتیب، دانشآموزان به صورتهای گوناگون، با رویکردهای متفاوت روبرو میشوند و وقتی در معرض شیوههای گوناگون از تجربیات خود در مدرسه قرار بگیرند. چیزهای بیشتری میآموزند. - کولب ، کلاوس - 1386
با وجود این مشکل اصلی رویکرد جدید این است که معلم در ابتدای امر نمیتواند کاملاً مطمئن باشد که بچهها به یادگیری قطعی می رسند یا خیر؟ - بعلاوه، در این روش، دانستههای قبلی دانشآموزان نباید نادیده گرفته شود - اگر معلم نتواند موقعیتی بوجود آورد که دانشآموزان آنچه را که از قبل می دانند به یاد آورده و تکرار نمایند، ممکن است آموزشی تکراری و طوطیوار باشد که این امر سبب شکست معلم و جلب توجه و تمرکز دانشآموزان خواهد شد. از آنجایی که رویکردهای جدید دارای محاسن بسیار بالا و برخوردار از اهداف عالی است، باید برای تحقق این اهداف نهایت سعی را نمود و با بررسی لحظه به لحظه رشد آن تلاش در رفع چالشهای اجتماعی داشت. محیطهای یادگیری چالشبرانگیز که دانش آموزان را برای مشارکت فعال ترغیب نمیکند، چالشی برای معلمان نیز میباشد. این موارد را در طی شش ماه اول سال تحصیلی بررسی نموده و راهکارهای پیشنهادی را به صورت جداگانه ارائه مینمایم.
مشکلات معلمان:
عدم آشنایی معلمان با شیوهها و روشهای مشارکتی را - که معمولاً در کلاسهای ضمن خدمت به صورت مختصر توجیه شدهاند - میتوان از عوامل مهم ضعف طرح همیاری در روشهای تدریس میتوان مطرح نمود.معلمان ما نمیدانند و یا به طور کامل به دانستههایشان عمل نمیکنند که با توجه به شرایط و موقعیتهای فیزیکی و نیز محیطهای اجتماعی متفاوتی که تدریس مینمایند شیوههای ارائهی فعالیتهای مشارکتی میتواند متفاوت باشد و به صورت سمبلیک دقیقاً طرحهای ارئه شده در کلاسهای ضمن خدمت را پیاده می کنند. - رشد آموزش ابتدائی - - 1389 این امر سبب شده است که تکرار روشها، بیحوصلگی دانشآموزان و برگشتن به روشهای سنتی قدیم را به مرور جایگزین نمایند. البته باید اذعان داشت درصد اندکی از معلمان به دلیل روحیهی ابداع، نوآوری، تحقیق و مطالعه از این روش به نحو بسیار خوبی بهره میبرند. معلمان ما تا مدتی از سال به شیوه مشورت در گروه آشنا نبودند چون عملاً کار نکرده و تجربه شخصی بدست نیاورده بودند.
راهکارها و پیشنهادها
-برای بهرهگیری از روشهای مشارکتی لازم با این مضمون کلاسهای خاص ضمن خدمت دایر گردد.
-در صورت امکان برای محقق شدن طرح، مطالعات موردی برای معلمان به صورت غیرحضوری برنامهریزی شود.
-معلمان در جلسات ماهانه مشکلات موردی خود را به راحتی برای صاحبان نظر مؤلفان مطرح نمایند و راهکار لازم را دریافت کنند.
-مسئولان و مؤلفان محترم راهکارهایی مناسب برای فضاهای متفاوت فیزیکی، جغرافیایی مناطق کشور و در شرایط اجتماعی متفاوت مناطق آموزشی ارائه نمایند. -موضوعات جلسات گروههای آموزشی مدارس را بر اساس مفاهیم رویکرد جدید تدوین و از پیش اعلام نمایند.
- کارورزی در طی دورهی ضمن خدمت در تقویت طرح مؤثر است.
نتیجهگیری
هر برنامههای جدید از نظر مطالب علمی و روند کار غنی میباشند و فعالیتهای آموزشی زیادی را شامل میشوند.این فعالیتهای آموزشی مخصوصاً به شکلی طرح شدهاند که کودکان فرصت تحقیق و کشف داشته باشند چه فقط در این صورت است که آموزش مؤثر علمی صورت خواهد گرفت، نتایج مطلوبش آشکار میشود و برای هر نوع نوآموز از قبیل دیرآموز، تندآموز و عادی، پیشبینیهای لازم به عمل آمده است. دانشآموزان به دلیل ناآگاهی از روشهای جدید و کلیشیهای بودن آموزش در سنوات گذشته زمان زیادی را برای هماهنگی با طرح لازم دارند. ویژگیهای دوران کودکی بعضاً تأثیرات منفی در دقیق پیاده شدن طرح همیاری خواهد گذاشت - صفوی ، امان ا..... - 1387تفاوتهای اجتماعی که در مناطق مختلف کشور حتی در یک ناحیه مشاهده میشود، میتواند بر تأثیرات منفی آن بیفزاید. تعداد زیاد دانشآموزان خصوصاً پایهی اول و دوم برای استفاده از طرح همیاری مشکلات فراوانی را به دنبال میآورد. چرا که گروهبندی و چینش میزها با مشکلات عدیدهای مواجه میشود. ازدحام جمعیت مانع از رسیدگی دقیق معلم و بعضاً طبق روشهای سنتی گذشته دانشآموز ضعیف، ضعیفتر باقی میماند.
