بخشی از مقاله
بررسی تأثیر بودجه ریزی مشارکتی بر عملکرد مدیریتی(مطالعه موردی مناطق 22 گانه شهرداری تهران بزرگ)
چکیده
هدف این مطالعه بررسی تاثیر بودجه ریزی مشارکتی (با نقش میانجی عدالت رویه ای بودجه و تعهد سازمانی) بر عملکرد مدیریتی در مناطق 22 گانه شهرداری تهران بزرگ می باشد. پژوهش حاضر از نوع توصیفی است و به لحاظ هدف کاربردی است. ازنظر جمع آوری داده ها نیز میدانی تلقی می شود. ابزار گردآوری داده ها در این پژوهش پرسشنامه می باشد که شامل 32 سوال برای سنجش کل متغیرهای تحقیق است. برای سنجش متغیرها نیز از طیف 5 تایی لیکرت استفاده می شود. روایی پرسشنامه توسط نظر اساتید و کارشناسان و پایایی آن با استفاده از آلفای کرونباخ بررسی و تایید شد. جامعه آماری تحقیق حاضر کلیه مدیران درگیر در بودجه در مناطق 22 گانه شهرداری تهران بزرگ می باشند. با استفاده از فرمول کوکران تعداد 110 نفر به عنوان نمونه نهایی تحقیق مورد بررسی قرار گرفتند. به منظور آزمون فرضیات از روش مدل سازی معادلات ساختاری استفاده شد. نتایج نشان داد که بودجه ریزی مشارکتی، عدالت رویه ای بودجه و تعهد سازمانی بر عملکرد مدیران به ترتیب به میزان 0,29، 0,70 و 0,60 تاثیرگذار می باشد. همچنین مقدار 0,406 نشان از میزان تاثیر غیر مستقیم بودجه بندی مشارکتی بر عملکرد مدیریتی از طریق متغیر میانجی عدالت رویه ای می باشد. میزان تاثیر غیر مستقیم بودجه بندی مشارکتی بر عملکرد مدیریتی از طریق متغیر میانجی تعهد سازمانی به مقدار 0,27 می باشد که می توان نتیجه گرفت تعهد سازمانی نیز نقش میانجی دارد.
واژگان کلیدی: بودجه ریزی مشارکتی، عدالت رویه بودجه ای، تعهد سازمانی، عملکرد مدیریتی
مقدمه
امروزه معرفی بودجه بعنوان وسیله ایی جهت حداکثر کردن استفاده از منابع در دسترس(طرح ریزی و بهبود مدیریت) نقش ممتاز و تعیین کننده ای به بودجه ریزی نوین داده است. علاوه بر این شفاف سازی، افزایش کارایی و اثربخشی و ارائه مبنایی صحیح برای تصمیم گیری در خصوص تخصیص منابع و در نهایت ایجاد ارتباط بین بودجه
و نتایج عملکرد برنامه از اهم مواردی است که در روش جدید بودجه ریزی مورد توجه قرار گرفته است(مهدوی، .(1386
مشارکت در بودجه بندی، به مدیریت فرصتی برای تحت تأثیر قرار دادن بودجه قبل از نهایی شدن آن فراهم می کند، لذا مدیرالزاماً نقش فعالی دارد و می تواند مشارکت بیش تری در بررسی و ارزیابی گزینه های مختلف برای تعیین اهداف بودجه داشته باشد . بنابراین، مشارکت در بودجه بندی تلاش های مدیریت را برای فرموله کردن دقیق پیش بینی ها با توجه به حالات محیطی افزایش می دهد و می تواند منجر به تمرکز توجه مدیریت بر تصمیمات و رفتار مورد نیاز در دوره های آتی شود. همچنین ممکن است منجر به افزایش تفکر در مورد اهداف بودجه و گزینه های مختلف گردد(توکلی و اعتمادی،.(1386 مشارکت انگیزش را نیرومند می سازد، زیرا کارکنان احساس می کنند مورد پذیرش بیشتر هستند و در کارهای آن درگیرند. از این راه احساس احترام به خود، رضایت شغلی و همکاری با مدیریت می تواند بهبود یابد. پیامدهای مشارکت اغلب در قالب کاهش تعارض و فشار عصبی در کار، تعهد و دلبستگی بیشتر به هدف ها و پذیرش بهتر از دگرگونی ها پدیدار می شود(رجبی و همکاران،.(1393بنابراین در سازمانی مثل شهرداری ها که در نظام بودجه ریزی آن، هم از نظرات بخش های اداری استفاده میشودهم از اعضای شورای شهر، می توانیم اثرات بودجه برمبنای مشارکت که بر عملکرد مدیران تاثیر دارد را موردبررسی قرار دهیم.
مرور ادبیات تحقیق
بودجه بندی مشارکتی پدیده ی جدیدی است که برای اولین بار در سال 1989 در شهر پروتو آلگره برزیل به کار گرفته شد. در آن زمان، این شهر با مشکلاتی همچون؛ توزیع ناعادلانه درآمد، سطح پایین مشارکت عمومی، مدیریت ناکارآمد منابع شهری و عدم شفافیت در اقدامات دولت مواجه بود(علی بیگی و همکاران،.(1391 برانل((1982 مشارکت بودجه را به عنوان میزان نفوذ زیردستان و دخالت آنها در تنظیم بودجه تعریف می کند. افزایش مشارکت در بودجه در سازمان برای به دست آوردن میزان پذیرفته شده بودجه کمک می کند. مشارکت بودجه نیز به افزایش انگیزه ونگرش کاری کارکنان، رسیدن به تعهد به هدف سطوح بالاتر از مدیران سطح پایین تر و بهبود تقارن اطلاعات بین مدیریت ارشد و مدیریت سطح پایین کمک میکند .(Minai & mun,2013) مشارکت در بودجه بندی تلاش های مدیریت را برای فرموله کردن دقیق پیش بینی ها با توجه به حالات محیطی افزایش می دهد و می تواند منجر به تمرکز توجه مدیریت بر تصمیمات و رفتار مورد نیاز در دوره های آتی شود و همچنین ممکن است منجر به افزایش تفکر در مورد اهداف بودجه و گزینه های مختلف گردد (توکلی و همکاران،.(1386 بودجه بندی مشارکتی می تواند موجب افزایش توانمندی ها، مشارکت گروه های حاشیه، تخصیص بهتر و کاراتر بودجه ها، استفاده مناسب تر از منابع، اثر بخشی سیاست های مالی و.... شود. به عبارتی دیگر این روش برای ذینفعان این فرصت را فراهم می آورد که در فرآیند تصمیم گیری و در زمینه ی هزینه ها و بودجه ها مشارکت داشته باشند. این روش هم چنین دارای پتانسیل بسیار بالایی برای بخش تحقیق و ترویج در سازمان است(.(Sintomer,2008 مشارکت در بودجه بندی منجر به افزایش اطلاعات در دسترس کارمندان شده، این عامل منجر به افزایش کارایی مدیران می شود. همچنین با افزایش ناپایداری و نوسان در محیط سازمان، آثارمثبت عملکردی مشارکت در بودجه بندی افزایش می یابد(توکلی و همکاران،.(1386 مشارکت در بودجه بندی در مورد مدیرانی که نگرش یا انگیزه مطلوبتر دارند، با بهبود عملکرد همراه است، درحالی که مشارکت مدیرانی که نگرش یا انگیزه نامطلوبی داشتند، با عملکرد مختل شده همراه بوده است(.(Mia,1988بودجه مشارکتی درگیری مدیران یا مرئوسان در فرایندهای بودجهبندی است. برای سنجش بودجه مشارکتها، ابزارهایی بهکار گرفته شده که توسط میلان(1975) 1 توسعه یافت. مشارکت در تنظیم و تدوین بودجه از اشتیاق مدیران ناشی میشود. سپس آنان قصد دارند که انرژی ورودی بیشتر و زمان بیشتری را درکار صرف کنند تا به اهداف بودجهها نائل شوند. مطابق نظر سیگل و مارکونی(1989) 2 مشارکت در بودجهبندی مزایا و معایبی دارد. مزایای آن وضعیتی است که عملکرد سازمانی را افزایش میدهد. ضعف مشارکت هم، این است که دقت زیادی را در بر میگیرد که میتواند موجب اختلال رفتاری، مانند اینکه افراد اختلاف بودجهبندی را ایجاد میکنند. ,2014) .(Syahputraبر اساس نظریه عدالت رویه ای، مشارکت زیردستان را قادر می سازد تا هم رأی و هم حق بیان داشته باشند، لذا آنها احساس می کنند که این روش عادلانه است هنگامی که آنهاهم حق بیان و هم حق رای دارند، درجه بالایی ازکنترل فرایند را در بودجه خود احساس می کنند(.(Zainuddin & Isa,2011 فلاهرتی و پاپاس((2000 از داده ایی که از فروشندگان11 نمایندگی اتومبیل در آمریکا جمع آوری کردند، دریافتند که نوعی همبستگی مثبت قوی بین عدالت رویه ای و اعتماد کارکنان به مدیرانشان وجود دارد. (رضائیان و همکاران، .(1387 تعهد سازمانی، نقش مداخله گری را در رابطه بین مشارکت بودجه و عملکرد ایفا می کند. نوری وپارکر((1998 استدلال کردند که کارکنان تعهد بیشتری به سازمان خواهند داشت اگر به آنها اجازه داده شودکه در فرآیند بودجه مشارکت کنند(.(Minai & mun,2013 طبق گفته فارمر و همکاران( 2003 )3 چنانچه کارکنان رویه ها را منصفانه ببینند، آنهااحتمالاً به سازمان نیز از دید مثبت می نگرند و به آن متعهد می شوند، حتی اگر هم زمان از ستاده های خود ناراضی باشند (دهقانیان و همکاران،.(1392 مشارکت بودجه، اشاره به دخالت مدیران در ایجاد بودجه و نفوذ آنها بر نتایج یک فرایند تصمیم گیری دارد. تقاضا برای بودجه بندی مشارکتی، به طور کامل توسط نیاز به داشتن بودجه کافی، ترویج تعهد سازمانی بهتر و تشویق به اشتراک گذاشتن اطلاعات و دانش حمایت می شود(.( Zainuddin & Isa2011 مطالعات قبلی در رابطه با تعهد سازمانی، بیان کردند که تعهد سازمانی به طور مثبت به عملکرد مرتبط می باشد. مقالات رفتاری نیز شواهدی را ارائه می دهند که مدیران با تعهد سازمانی بالاتر، انگیزه بیشتری برای دنبال کردن منافع سازمانی دارند و مایل به کارسختتر برای رسیدن به اهداف سازمانی باشند .(Minai & mun,2013) از طریق مشارکت و از طریق توافق همه کارکنان، اهداف معقول تعیین می شوند. اگر کارکنان معتقد باشند که آنچه قرار است دریافت شود را دریافت می کنند، ادراک انها از عدالت ممکن است افزایش یابد. در غیر این صورت، کارکنان ممکن است واکنش منفی نشان دهند علاوه بر این، درک راهی که از طریق آن بودجه، توزیع می شود بوسیله مشارکت در فرایند، بهبود می یابد. هنگامی که کارکنان در این فرایند شرکت می کنند، کنترل بر فرآیندها ایجاد می شود، که پس از آن درک آنها از عدالت رویه ای افزایش خواهد یافت. مقالات
موجود شواهد تجربی را از تاثیر مثبت مشارکت در عدالت رویه ای ارائه کرده 2011)
.(Zainuddin & Isa, ماینر( 1995) 4 معتقد بود که مشارکت بودجه ای بر اعتماد زیر دستان نسبت به کارفرما اثر گذاشته و منجر به ایجاد اعتماد به سازمان و تعهد سازمانی قویتر می شود. به عبارت دیگر، تحت این شرایط، مدیران در فرآیند بودجه بندی مشارکت می کنند. عدالت رویه ای منجر به ایجاد یک حس تعهد قوی نسبت به سازمان و عملکرد بالاتر آن می شود .(Minai & mun,2013) بررسیهای پژوهشگر حاکی است که علیرغم اهمیت موضوع پژوهش جامعی در خصوص تاثیر مشارکت بودجه ای، بر عملکرد مدیریتی از طریق عدالت رویه ای، تعهد سازمانی انجام نشده است. لذا. این تحقیق به دنبال پاسخ به این سوال اصلی است که آیا بودجه ریزی مشارکتی از طریق عدالت رویه ای و تعهد سازمانی بر عملکرد مدیران در شهرداری تهران بزرگ تاثیر دارد؟
مدل مورد بررسی در پژوهش حاضر از مطالعه مینای((2013، اقتباس شده است. در این مدل بودجه بندی مشارکتی به عنوان متغیر مستقل تحقیق در نظر گرفته شده است. همچنین متغیرهای عدالت رویه ای در بودجه و تعهد سازمانی به عنوان متغیر میانجی تحقیق در نظر گرفته شده است و متغیر عملکرد مدیریت نیز به عنوان متغیر وابسته تحقیق مورد بررسی قرار می گیرد. بر این اساس مدل مفهومی تحقیق به صورت زیر می باشد:
شکل :1 مدل مفهومی تحقیق (Minai & mun,2013)
فرضیات تحقیق
با توجه به مباحثی که در بخش قبل مورد بررسی قرار گرفت و مدل مفهومی تحقیق، فرضیات تجقیق حاضر به صورت زیر تدوین گردیده ست:
فرضیه :1 بودجه ریزی مشارکتی تاثیر معناداری بر عملکرد مدیران در بودجه بندی دارد. فرضیه :2 عدالت رویه ای بودجه ای تاثیر معناداری بر عملکرد مدیران دارد.
فرضیه :3 تعهد سازمانی تاثیر معناداری بر عملکرد مدیریتی دارد.
فرضیه :4 عدالت رویه ای بودجه نقش میانجی در رابطه با مشارکت بودجه ای و عملکرد مدریتی دارد. فرضیه :5 تعهد سازمانی نقش میانجی در رابطه با مشارکت بودجه ای و عملکرد مدریتی دارد.
روش شناسی تحقیق
روش تحقیقی که در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفته روش توصیفی- تحلیلی می باشد. جامعه آماری تحقیق حاضر شامل کلیه مدیران درگیر در تنظیم بودجه است که در مناطق 22 گانه شهرداری تهران بزرگ مشغول به فعالیت می باشند و تعداد آنها 176 نفر می باشد. نمونه گیری در پژوهش حاضر به روش نمونه گیری طبقه ای-تصادفی انجام شد و با استفاده از فرمول نمونه- گیری کوکران حجم نمونه 110 نفر تخمین زده شد. برای انتخاب نمونه بر اساس تقسیم بندی مناطق شهرداری ها عمل نموده و با توجه به اینکه در هر منطقه 8 مدیر درگیر در فعالیتهای تنظیم بودجه حضور دارند، به ازای هر منطقه 5 مدیر به صورت تصادفی ساده انتخاب شدند.پرسشنامه پژوهش در دو بخش تنظیم شده است که بخش اول شامل اطلاعات عمومی مربوط به پاسخ دهندگان است و بخش دوم مشتمل بر 32 سوال می باشد که متغیرهای تحقیق را مورد سنجش قرار می دهند. روایی پرسشنامه با استفاده از روایی محتوا و سازه و پایایی آن با استفاده از آلفای کرونباخ مورد بررسی و تایید قرار گرفت. نتایج پایایی متغیرها در جدول شماره 1 نشان داده شده است:
جدول شماره :1 نتایج پایایی متغیرها
یافته های تحقیق آمار توصیفی
