بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به پیشرفتهای فنی و تکنولوژیکی در کلان شهر تهران و پیرو آن گسترش مسائل و معضلات محیط زیستی در شهر تهران وجود یک استراتژی راهبردی آموزش محیط زیست و توسعه پایدار در شهرداری تهران از ضروریات می باشد . وظیفه اصلی تهیه و تدوین این مهم در شهرداری تهران بر عهده ستاد محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران می باشد که با توجه به نتایج حاصل از تحقیق مشخص گردید ، به علت تفاوتهای زیاد فرهنگی ، اجتماعی ، اقتصادی ، صنعتی سیاسی و حتی مذهبی هر منطقه شهرداری با مناطق دیگر امکان تدوین استراتژی یکپارچه جهت همه مناطق شهرداری وجود ندارد و تدوین استراتژی می بایست به تفکیک هر منطقه انجام گردد.
منطقه 18 شهرداری تهران به عنوان منطقه پایلوت جهت تدوین استراتژی آموزش محیط زیست و توسعه پایدار انتخاب شد . نوع تحقیق کاربردی بوده و روش تحقیق توصیفی - تحلیلی با رویکرد پیمایشی است . روش جمع آوری اطلاعات از طریق پرسشنامه محقق ساخته می باشد که مدل تحقیق با استفاده از ماتریس SWOT و رویکرد تحلیل سلسله مراتبی - AHP - بر پایه نرم افزار SPSS طراحی گردید . روایی تحقیق با اعلام نظر 31 نفر از خبرگان و متخصصان امر انجام پذیرفت و پایایی پرسشنامه با استفاده از روش آلفای کرونباخ مقدار 0/93درصد بود که نشان از همبستگی و پایایی خیلی خوب تحقیق می باشد .
نتایج حاصله از تحقیق بیانگر این بود که وضعیت محیط زیست منطقه در سطح متوسط و معمولی قرار دارد لذا بهترین استراتژی و راهبرد جهت تدوین استراتژی راهبرد ترکیبی می باشد.استراتژیهای زیر با توجه به نتایج حاصل از تحقیق پیشنهاد گردید :
- طرح ریزی یک برنامه کارآمد برای تدوین استراتژی - تدوین برنامه جامع به منظور ارتقائ سطح سواد زیست محیطی شهروندان - استفاده از دانش و تخصص شرکتهای دانش بنیان و ngo به منظور ارتقائ راندمان موارد محیط زیستی - طراحی برنامه زمانبندی منظم و مستمر جهت برگزاری کلاسهای آموزش محیط زیست بر اساس نیاز سنجی های صورت گرفته و ....
مهمترین پیشنهاد با توجه به نتایج تحقیق، در وهله اول، طراحی و استقرار ستاد آموزش محیط زیست و توسعه پایدار در هر منطقه شهرداری با تخصیص کد و ردیف بودجه مستقل و چارت سازمانی مشخص متناسب با ساختار و اقلیم و بافت هر منطقه است و سپس در مرحله دوم الزام و تعهد مدیریت جهت ساماندهی معضلات زیست محیطی مهمترین اقدام می باشد .
-1 مقدمه و بیان مسئله :
چالشهای اصلی مدیران شهرداری تهران در شرایط کنونی چالشهای محیط زیستی است. عمدهترین چالشهایی که پیش روی مدیران شهرداری می باشد بحران آلودگی هوا، مدیریت پسماند ، فاضلاب های شهری ، تخریب جنگلها و زمین های کشاورزی ،پدیده ریزگردها، از بین رفتن فضای سبز و منابع طبیعی و همینطور آلودگیهایی است که در منابع آب و خاک شهر وارد می شود ؛ می باشد که همه اینها باعث شده است که کلان شهر بزرگ تهران دچار معضلات اساسی در حوزه محیط زیست باشد.
علیرغم شعارها و هیاهوهای رسانه ای متاسفانه هنوز هم مشکلات و معضلات زیست محیطی از اولویت اصلی برنامهریزان و تصمیمگیران شهرداری نبوده است و جایگاه لازم را در سیاست گذاری کلان شهر نداشته است. اصل 50 قانون اساسی بر این صراحت دارد که باید جلوی هر کار عمرانی و اقتصادی که مخرب محیط زیست است، گرفته شود. و بیش از 200 قانون و آیین نامه و بخشنامه جهت حفظ محیط زیست در شورای اسلامی شهر و شهرداری تهران تصویب شده است و همه اینها حاکی از این است که محیط زیست جز لاینفک زندگی ما است.
رکن اصلی توسعه باید محیط زیست باشد تا توسعه پایدار باشد در غیر این صورت این توسعه یک توسعه پایدار نخواهد بود. متاسفانه تا به حال در مجموعه شهرداری تهران ، برنامهریزیهای فنی و فرهنگی و اجتماعی صورت گرفته ، توسعهمحور بوده است و ملاحظات زیست محیطی در فرآیند توسعه چندان مورد توجه واقع نشده است. بحران آلودگی هوا، بحران مدیریت پسماند ، بحران از بین رفتن فضای سبز و منابع طبیعی و ...
بایستی توسط مسئولین و برنامه ریزان شهرداری مدیریت و کنترل شوند، مثلا به شهروندان آموزش داده بشود تا در مسیر صحیح به گونهای گام بردارند که به مبانی اصلی توسعه خدشهای وارد نشود. در حال حاضر وضعیت نامناسب محیط زیست به حدی رسیده است که مقام معظم رهبری در 17 اسفند سال 1393 به همه مسئولین متذکر شدند که محیط زیست باید اولویت اول کشور و اولویت اول نظام باشد.
علت آن هم پیامدهای ناشی از عدم توجه به محیط زیست در فرآیند توسعه کشور بوده است.به گفته مدیران شهرداری تهران ، اولین اولویت شهرداری آموزش شهروندی با هدف مشارکت دادن شهروندان در اداره محیط زیست شهری است و دومین اولویت تدوین برنامه راهبردی استراتژی آموزش محیط زیست و توسعه پایدار است؛ با این اعتقاد که تا وقتی رفتار مردم در زمینه محیط زیست تغییر پیدا نکند، ما محیط زیست شهری را نمیتوانیم حفظ کنیم
بسیاری از تهدیدهای محیط زیست شهری، تخریب منابع و آلوده سازی محیط نتیجه فعالیتهای انسانی هستند . از این رو آگاه سازی عمومی و آموزش جامعه شهری در رابطه با ارزش و اهمیت محیط زیست برای ادامه حیات شهر امری ضروری است . آموزش خود یک هدف نیست بلکه ابزاری کلیدی برای فراهم آوردن تغییر در دانش ها، ارزش ها، رفتار و به طور کلی شیوه زندگی است تا بر اساس آن جوامع بتوانند به پایداری در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، اکولوژیکی و سیاسی دست یابند
محیط زیست شهری و شهرداری به نوعی به هم گره خورده اند و متولی اصلی برنامه های خدماتی ، عمران و آبادانی شهر شهرداری می باشد و می تواند بیشترین نقش را در ترویج آموزش محیط زیست و توسعه پایدار را در شهر بر عهده داشته باشد. شهرداری برای ایجاد فرهنگ آموزش محیط زیست و توسعه پایدار نیازمند تدوین استراتژی راهبردی آموزش محیط زیست و توسعه پایدار می باشد
استراتژی عبارت است از مجموعه تصمیم هایی که با توجه به شرایط به رویدادهایی که ممکن است در آینده به وقوع بپیوندند گرفته می شوند
تهران، به عنوان یک کلانشهر در حال حاضر با یکسری مشکلات زیستمحیطی که برای عامه شهروندان، مسافران و حتی گردشگران قابل مشاهده است، مواجه میباشد. یکی از عمده ترین مشکلات شهر تهران زیرساختهای شهری ناکافی است که با توجه به توسعه شتابان در سه دهه گذشته دچار نابسامانی نیز شدهاست. بنابراین در کلانشهر تهران برای دستیابی به محیط زیست پایدار شهری، به منظور حل مشکلات ساختاری و توسعه زیر ساختها و خدمات و مدیریت کنترل آلودگی و اکوسیستمهای شهری ، تدوین استراتژی راهبردی آموزش محیط زیست و توسعه پایدار ضروری به نظر میرسد. در این پژوهش ضمن تشریح نقش حیاتی آموزش محیط زیست و توسعه پایدار در کلان شهر تهران به ضرورت تدوین استراتژی راهبردی آموزش محیط زیست و توسعه پایدار در شهرداری تهران تاکید می شود
برای اجرای این پژوهش اطلاعات مورد نیاز با انجام بازدیدهای میدانی و مطالعه گزارش ها و اسناد موجود و تکمیل پرسشنامه ها توسط مسوؤلان و کارشناسان مرتبط در شهرداری منطقه 18 و شهروندان گردآوری و نسبت به شناسایی عوامل درونی و بیرونی تأثیر گذار بر تدوین استراتژی راهبردی آموزش محیط زیست و توسعه پایدار اقدام و برای رتبه بندی عوامل شناسایی شده و وزن دهی آنها از روش AHP استفاده و در مرحله بعد بر اساس ماتریس SWOT به تدوین راهبردها و در نهایت به اولویت بندی آنها پرداخته خواهد شد.
-1-1 اهمیت و ضرورت تحقیق
تدوین استراتژی آموزش محیط زیست و توسعه پایدار یکی از دغدغه های اساسی و اصلی مدیران ارشد شهرداری تهران می باشد که روز به روز و با تشدید معضلات زیست محیطی این امر بیشتر نمایان گردیده و ضروری به نظر می رسد . اقدامات زیادی در ارتباط با موضوع تدوین استراتژی راهبردی آموزش محیط زیست و توسعه پایدار انجام شده و کارهای تحقیقاتی زیادی نیز صورت گرفته ولی با توجه به بررسی های به عمل آمده تاکنون این استراتژی ها جنبه عملیاتی و اجرایی به خود نگرفته است .
به جرات می توان گفت در حال حاضر در تمامی مناطق 22 گانه شهرداری تهران خط مشی زیست محیطی تهیه گردیده و دستورالعمل ها و رویه های اجرایی تهیه گردیده است و حتی شهرداری منطقه 18 تهران علاوه بر دریافت گواهینامه استاندارد ISO 14000 نسبت به اخذ گواهینامه های OHSAS 18000 و ISO 9001 و سیستم مدیریت آموزش - ایزو - 15000 اقدام نموده است ولی معضلات و مشکلات زیست محیطی در منطقه کاهش چشمگیری نداشته اند شاید مهمترین عامل نبود واحد مستقل محیط زیست و توسعه پایدار در شهرداری منطقه 18 تهران و همچنین سایر مناطق می باشد .
تاکنون در شهرداری های تبریز و خوزستان و ... اقدامات و برنامه هایی در ارتباط با تدوین استراتژی راهبردی محیط زیست انجام شده است. ولی در حد تئوری بوده و از هیچ مدل و روش کاربردی استفاده نگردیده است . وضعیت محیط زیست شهر تهران علیرغم تاکید مدیران عالی کشور و تصویب قوانین و مقررات سخت و بازدارنده ، متاسفانه به علت عدم الزام به رعایت قوانین در وضعیت خوبی نیست . آلودگی هوا و خاک و آب و از بین رفتن جنگلهای حاشیه ای و تبدیل باغ ها و مزارع کشاورزی اطراف تهران به برج و منطقه مسکونی و ...از معضلات اصلی محیط زیست می باشد .
ستاد محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران با هدف تدوین استراتژی های راهبردی محیط زیست و توسعه پایدار تشکیل گردید و قرار بود که تمامی قوانین و دستورالعملها و استراتژی های زیست محیطی توسط این ستاد تهیه و به مناطق اعلام گردد ولی به نظر می رسد در حال حاضر ستاد محیط زیست و توسعه پایدار تبدیل به یک واحد فرمایشی گشته که فقط به تهیه گزارش از اقدامات زیست محیطی انجام شده در شهر تهران می پردازد
