بخشی از مقاله
چکیده
معنای تحت الفظی یک پاره گفتار همیشه با معنای مورد نظر گوینده یا نویسنده یکسان نیست. به بیان دیگر معنای حقیقی هر گفته یا نوشته به نقش گفتاری آن بستگی دارد که معمولاً در یک بافت مناسب آشکار میشود. این موضوع دربارهی قرآن کریم نیز به عنوان مادّهای زبانی مصداق دارد. این پژوهش به تجزیه و تحلیل متنی جزء 24 قرآن کریم در حوزه نقشهای زبانی، تعیین نقشهای زبانی این جزء و قرار دادن نقشهای به دست آمده در قالب الگوی کنش گفتاری سرل و تأثیر متقابل متن جزء بیست و چهارم قرآن بر بافت موقعیّتیاش میپردازد. انجام کار توصیفی- تحلیلی و به شیوهی کتابخانهای میباشد. هر کدام از آیات به عنوان یک واحد تحلیلی، مورد تجزیه و تحلیل واقع شده و نقشهای هر کدام مشخّص گردیده است. در این میان 27 نقش متفاوت به دست آمد که در میان آنها توصیف، نتیجهگیری و تهدید به ترتیب دارای بیشترین، و اعتراض، تهنیت و سلام، حسرت و نفرین دارای کمترین میزان فراوانی هستند. برای تعیین کنشهای گفتاری، نقشهای به دست آمده طبق الگوی پنجگانهی کنشهای گفتاری سرل تقسیمبندی شدهاند. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که آیات این جزء،480 کنش گفتاری مختلف ایفا میکنند که از میان کنشها، کنش اظهاری با 256 مورد دارای بیشترین کارکرد و کنش اعلامی بدون هیچ موردی کم بسامدترین کنشها میباشد. نتیجهی دیگر این تحقیق نشان میدهد که ارتباط مستقیمی بین متن و بافت موقعیّتی سورههای این جزء وجود دارد و اینکه در تأثیر متقابل با هم قرار دارند.
مقدمه
قرآن که آخرین کتاب آسمانی و معجزهی گویای خاتم پیامبران است، جهت هدایت انسان به راهی راست از جانب آفریدگار هستی بر بهترین و کاملترین بندگان خدا، و اسوه و الگوی بشریّت نازل شده است که حاوی تمام نیازمندیهای انسان و جوامع بشری است در هر عصری و مصری. قرآن کریم قطع نظر از جنبهی آسمانی آن دائره المعارف بزرگی از مطالب اخلاقی و دستورهای اجتماعی است که با فصیحترین عبارات و شیواترین تعبیرات به عرصهی ظهور درآمده است. این کتاب بزرگ با این مطالب عالیه برای غیرعرب آن طور که باید مفهوم نیست. تعابیر و استعارات علمی و ادبی و اصطلاحات خاص سبب میشود که خوانندگان غیرعرب در فهم مطالب و درک مفاهیم و استنباط نکات اساسی آن حیران بمانند. اقیانوس وجود قرآن کریم آنچنان بیکران و عظیم است که به هر محققی اجازه میدهد از نگاه خود و بر پایهی داشتههای علمی و مبانی تخصّصی خود بدان بنگرد و دیگر انسانها را با درک خود نسبت به مفاهیم آن شریک سازد. زبانشناسان نیز در این عرصه استثنا نیستند و میتوانند با استفاده از نظریههای جدید مطرح شده در این رشته از علم، نگاه خاص خود را به آیات قرآن کریم داشته باشند. نظر به اینکه مبانی نظری »کنشهای گفتاری«1 به عنوان نظریهای عام باید در همهی زبانها صدق کند، در مطالعه و بررسی زبان، »گفتار کنشاز« اهمیّت ویژهای برخوردار است. کار انسانها در بیان مقصود خود تنها تولید لغات و جملات نیست، بلکه آنها با سخن یا جملهی خود کنشهایی صورت میدهند که بسته به موقعیّتهای متفاوت نمایانگر نقشهای گوناگونی میباشدیک. گفته و نوشته در موقعیّتی خاص نقشی را بر عهده دارد که این نقش بخش عمدهای از معنای آن گفته و نوشته را در بر دارد و نشان میدهد. معنی آیات قرآن کریم نیز باتوجّه به نقشها و کنشهای گوناگونی که در آنها موجود است بیان میشود. در نتیجه با بررسی نقشها و کنشهای موجود در آیات میتوان به معانی آنها پی برد. هدف اصلی این تحقیق تجزیه و تحلیل متنی جزء 24 قرآن کریم در حوزهی نقشهای زبانی، تعیین نقشهای زبانی این جزء و قرار دادن نقشهای به دست آمده در قالب الگوی کنش گفتاری سرل و تأثیر متقابل متن جزء بیست و چهارم قرآن بر بافت موقعیّتیاش میباشد.
تعریف زبان
بنا بر گواهی تاریخ، بشر از دیرباز به صورت اجتماعی میزیسته و یکی از مهمترین نیازهای آدمی در زندگی اجتماعی برقراری ارتباط با همنوعان بوده است. بشر همواره برای یرقراری ارتباط در جوامع خود از وسایل و ابزارهای مختلفی سود میجسته که در این میان »زبان« مهمترین ابزار و وسیلهی او به شمار میآید. بنابراین، زبان یک »نهاد اجتماعیاست.« بدین معنی که افراد یک اجتماع به منظور آگاهی از مقاصد و نیّات یکدیگر و برای برقراری ارتباط با همدیگر عناصر آن را برقرار کردهاند. زبان نه تنها مهمترین وسیله ارتباطی بشر بلکه پایه اغلب نهادهای دیگر اجتماعی نیز می باشد و به دلیل سرشت اجتماعی خود هماهنگ با اختلافات اجتماعات، مختلف است. به سخن دیگر، با اینکه این »نهاد« در همه اجتماعات بشری وجود دارد و وظیفه و نقش آن در همه جا یکسان است. شکل آن الزاماً در همه جوامع یکسان نیست ونحوه عمل آن درهر اجتماع با اجتماع دیگر
آشکارا تفاوت دارد. - باقری، . - 11: 1378
کاربرد شناسی
کاربردشناسی شاخهای از علم زبانشناسی است که به »معنای تلویحی گفتاری« میپردازد. به این معنا که به درک غیرمستقیم کلام در تعامل سخنگویان زبان و نیز تفسیر گفتار از منظور کلام اشاره دارد.
