بخشی از مقاله
چکیده
در این پژوهش به بررسی آیات مربوط به قیامت در سه جزء اول قرآن مجید از منظر تحلیل گفتمان پرداخته شده است. در تحلیلگفتمان معمولاً سعی می شود به تحلیل ناگفته های یک متن پرداخته شود. این ناگفته ها از راه های مختلفی مانند بررسی واژگان یک متن و معانی آنها، دلالتهای ضمنی واژگان و عبارات، پیش انگاری های موجود در متون و ساختار جملات و مؤلفه های نحوی مختلف می توانند آشکار شوند.
هدف پژوهش این بود که مشخص شود ساختارهای گفتمان مدار به کار رفته هنگام سخن گفتن از قیامت کدامند و این ساختارها چه مفاهیم و محتوایی را درباره قیامت به مخاطب منتقل می کنند. ساختارهای گفتمان مدار به کار رفته در این آیات عبارت بودند از تعدی، وجهیت، کنش تعهدی و جملات پرسشی با کارکرد غیرمستقیم. از این ساختارها، یافته های زیرقابل استنباط است: قاطعیت خداوند هنگام سخن گفتن از روز قیامت، هشدار و سعی در بیداری غافلان، تأکید خداوند بر سهمگین و وحشتناک بودن روز قیامت برای اخطار و هشدار به انسانها، قطعی و حتمی بودن وقوع قیامت.
.1 مقدمه
قیامت که پایان جهان است، آغاز حیات جاوید است که مرگ را در آستانه سرای خود ذبح کرده و جاودانگی و خلود را به ارمغان می آورد و نیاز فطری هر موجود حیاتمندی را پاسخ مثبت گفته و مرگ را به حریم خود راه نمی دهد. تأمل درباره چنین حقیقتی از منظر عقل و نقل، از اهمیت و ضرورت فراوانی برخورداراست - خرمی وبابایی،. - 47 بدون شک نگرش و دیدگاهی که انسان به پدیده مرگ و زندگی پس از مرگ، آخرت و قیامت دارد تأثیر عمده و بسیار مهمی در شیوه زندگانی آدمی در جوانی و بزرگسالی دارد، بنابراین در این پژوهش به بررسی آیات مربوط به قیامت در سه جزء اول قرآن مجید از منظر تحلیل گفتمان پرداخته شده است. در تحلیل گفتمان معمولاً سعی می شود به تحلیل ناگفته های یک متن پرداخته شود. این ناگفته ها از راه های مختلفی مانند بررسی واژگان یک متن و معانی آنها، دلالتهای ضمنی واژگان و عبارات، پیش انگاری های موجود در متون و ساختار جملات و مؤلفه های نحوی مختلف می توانند آشکار شوند.
سؤالهای اصلی این پژوهش عبارتند از:
- 1 ساختارهای گفتمان مدار به کار رفته هنگام سخن گفتن از قیامت کدامند؟
- 2 این ساختارها چه مفاهیم و محتوایی را درباره قیامت به مخاطب منتقل می کنند؟
لازم به ذکر است که ساختارهای گفتمان مدار،" ساختارهایی هستند که به کارگیری یا عدم به کارگیری آنها و یا تغییر و تبدیل آنها به صورت دیگر در گفته یا متن باعث شود که از گفته برداشتهای متفاتی شود، مطلبی پوشیده و مبهم شود و یا صراحت بیشتری پیدا کند و یا بخشی از گفته را برجسته نماید و بخشی دیگر را در حاشیه قرار دهد"
.2 پیشینه تحقیق مفاهیم نظری پژوهش 2-1 گفتمان
میشل فوکو معنای بسیار گسترده ای برای گفتمان قائل است. او در دیرینه شناسی و تبارشناسی علوم اجتماعی و انسانی، از گفتمان به عنوان " مجموعه قواعد، اصول وصورت بندیهایی که به طور ناآگاهانه، علوم اجتماعی و انسانی را احاطه کرده است" یاد می کند. در میان تعاریف فراوان و مختلف و گاه متضادی که در مورد گفتمان توسط صاحب نظران حوزه های مختلف بیان شده، باربارا جانستون یک تقسیم بندی دوگانه در مورد معنای واژه گفتمان ارائه داده است که با مفهوم گفتمان مدنظر دراین پژوهش نیز سازگاری دارد.او می گوید می توان گفتمان را یک اسم غیر قابل شمارش ویا یک اسم قابل شمارش در نظرگرفت.
در این صورت گفتمان به عنوان یک اسم غیر قابل شمارش، یعنی نمودهای عینی و واقعی کنش ارتباطی با به کارگیری ابزار زبان به حساب می آید، اگر گفتمان یک اسمقابلِ شمارش به کار برود، دراین صورت می توان آن را به صورت جمع هم به کار برد. روش های خاص سخن گفتن که منعکس کننده طرز فکرهای خاص هستند » گفتمان یعنی و همچنین خود نیز آن طرز فکرها را شکل می دهند.
این روش های به هم پیوسته طرز تفکر و سخن گفتن، ایدئولوژیها را می سازند و کارشان این است که قدرت را در جامعه به جریان درآورند. برخی از تحلیل گران این دو معنای گفتمان را در نوشتار به صورتی مجزا از هم نشان می دهند؛ بدین صورت که گفتمان در کاربرد اول را با حرف بزرگ آغاز می کنند، و گفتمان در کاربرد دوم را با حرف کوچک - جانستون، - 2 فرکلاف می گوید گفتمان مفهومی است که هم توسط نظریه پردازان و تحلیل گران اجتماعی و هم توسط زبانشناسان به کار می رود.
