بخشی از مقاله
چکیده
لالاییها، یکی از قدیمیترین، مرسومترین و زیباترین ترانههای عامیانه هستند که برای خواباندن و گاهی نوازشکردن کودکان، به وسیله مادران و دایهگان خوانده میشود. هدف اصلی مقالهی حاضر بررسی مفاهیم مورد استفاده در لالایی مادران شیرازی با استفاده از تکنیک تحلیل محتواست. یافتههای تحقیق نشان میدهد با بررسی مفاهیم این لالاییها، مضمونهای مختلف اجتماعی، مذهبی، فرهنگی و... مشاهده شدند که نشان از تأثیر فرهنگ جامعه بر تراوشات ذهنی سرایندگان این لالاییها دارد. در واقع، این ترانهها انعکاس مسائلی بود که ذهن زنان با آنها درگیر بوده است. به عبارت دیگر لالاییها فرصتی برای زنان فراهم میکرد که به طور غیر مستقیم در حضور دیگران، خواستههای خود را آشکار کنند.
مقدمه
لالاییها، یکی از قدیمیترین، مرسومترین و زیباترین ترانههای عامیانه هستند که برای خواباندن و گاهی نوازشکردن کودکان، به وسیله مادران و دایهگان خوانده میشود و مانند سایر گونههای ادبیات عامه، سرشار از زندگی و واقعیت آن است
این لالاییها در شهرها و روستاهای مختلف ایران و با لهجههای مختلف، قرنهاست سینه به سینه و از نسلی به نسل دیگر منتقل شدهاند و به ادبیات مردمی و یا فولکلور تعلق دارند و به نوعیزیربنایِ ساختمان ذهنی شعرگرای جامعه را ایجاد کردهاند - سجادی،. - 156 : 1384 به همین دلیل یکی از منابع ارزشمند درباره ادبیات عامیانه هر قوم هستند و به عنوان ابتداییترین شکل ادبیات عامه پای در زندگی عملی دارند و نوعی ادبیات کاربردی هستند -
لالاییهایی که مادران برای کودکان خود زمزمه میکنند خود جزء اولین نغمههای زنانه هستند؛ نغمههایی که موسیقی مشترک تمامی زنان با زبان و لهجههای مختلف است و زنان، بنیانگذار آن بودهاند و در واقع، قسمتی از موسیقی پربار سرزمینمان را تشکیل میدهد و این موسیقیآواها را به جرأت میتوان »موسیقی زنان« نام نهاد
کم توجهی پژوهشگران به ادبیات عامیانه و از آن جمله لالاییها، این گونهی ادبی را در میدان تحقیقات به حاشیه رانده است و بیم آن میرود این آثار آرام آرام، رو به فراموشی بروند. بنابراین در این مقاله تلاش میشود تا با معرفی برخی از لالاییهای متداول شهر شیراز به لحاظ ساختار معنایی، عناصر اصلی به کار رفته در لالایی و مضامین لالاییها همراه با مثالهایی از لالاییهای شهر شیراز مورد بررسی قرار گیرد.
مبانی نظری
این پژوهش بر مبنای دیدگاه نظری فرهنگ و شخصیت بنا شده است. هر جامعهای به دلیل نیاز به انسجام درونی ناچار است که اهداف مشخصی برای خود تعیین کند و این اهداف طبعاً نیاز به نمونه شخصیتی خاصی را در آن جامعه به وجود میآورد. جامعه این نیاز خود را از طریق دستگاه آموزشی به افراد منتقل میکند و شخصیت لازم را در آنها میسازد. بنابراین نمونه شخصیتی در هر جامعه را باید بازتاب و تبلوری از فرهنگ غالب در آن جامعه دانست
در پژوهش حاضر مادران لالاییهایی را بر زبان میآورند که بازتابی از مسائل خانوادگی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی است که در آن زندگی میکنند و با آن خو گرفتهاند. همین لالاییها و زمزمههای مادران نشاندهندهی بخشی از فرهنگ و آداب و رسوم جامعهای است که در آن زندگی میکنند و الگویی خاص برای فرزندان ایجاد میکند. در واقع مادران در هر شهر و کشوری، نقش سرنوشتسازی در ایجاد و تغییر شخصیت کودک دلبندشان دارند، کودکانی که نشاندهنده و معرفیکنندهی الگوهای مختلف فرهنگی و شخصیتی به کار رفته در آن جامعه به دیگران هستند.
روش
هدف پژوهش حاضر بررسی و تجزیه و تحلیل مفاهیم به کار رفته در لالاییهای مادران شیرازی است. از این رو در این پژوهش، از روش توصیفی و تکنیک تحلیل محتوا جهت دستیابی به اهداف تحقیق استفاده شده است. تحلیل محتوا شامل هر گونه فن نظاممند و عینی برای استخراج ویژگیهای پیام است
به منظور تحلیل محتوای لالاییهای مادران، تعدادی از لالاییهای شیراز انتخاب شد که توسط مادران شیرازی خوانده میشد. پس از انتخاب واحدهای تحلیل - کلمات، اصطلاحات و جملات به کار رفته در این لالاییها - ، به استخراج مفاهیم به کار رفته در متن لالاییها پرداخته شد؛ لذا، با استخراج مفاهیم مورد نظر، مقولههایی کلی بر اساس مفاهیم به دست آمده انتخاب شد، به گونهای که هر کدام از این مقولات کلی، دربرگیرندهی مفاهیم مختص به خود است. فرآیند دستهبندی مفاهیم در زیر مجموعهی مقولات با توافق کارشناسان علوم اجتماعی انجام گرفت و در نهایت به گونهای بود که هر کدام از مفاهیم در زیر مجموعهی مقولات کلی جای داده شد
نتایج
محبت مادر
اولین و برجستهترین مضمون لالاییها، عشق و محبت مادری است که باعث شده زنان بر اساس غریزهی مادری و مهر و علاقهی وصفناپذیر به فرزند، لالاییها را از جان و دل برای فرزندشان بخوانند.
مادران معمولاً فرزند خود را به زیباترین مظاهر طبیعت که میشناسند تشبیه میکنند و برای او شیرینترین رویاها و آرزوها را در سر میپرورانند. از میان گلهایی که مادران شیرازی فرزند خود را بدان تشبیه نمودهاند،
میتوان گل خشخاش، گل زیره، گل آویشن، گل پسته، گل نعنا، گلنازی، گل سوسن، گل فیروزه، گل آلو، گل زرد، گل پونه، گل آفتابپرست، گل گردو، گل نسرین، گل پنبه، گل چای، گل لاله و... را نام برد.
ﻻﻻ لالا گل خشخاش/بُوآت رفته خدا همراش
ﻻﻻ لالا گل خشاش/ کاکام رفته خدا همراش
ﻻﻻ لالا گل زیره، بچهم آروم نمیگیره
ﻻﻻ لالا گل زیره/ چرا خوابت نمیگیره
ﻻﻻ لا گل زیره/ بُوآت رفته زنی گیره
ﻻﻻ لالا گل پسته/ بُوآت اومد کمر بسته
ﻻﻻ لالا گل پسته/ بُوآت اومد قطار بسته
ﻻﻻ لالا گل ننا/بُوآت3 رفته به کوه تنا4
ﻻﻻ لالا گل نازی/ بُوآت رفته به سربازی
ﻻﻻ لالا گل سوسن/ سَرِت بذار لَبِت بوسم/ لبت بوسم که بو داره/ که با گل گفتگو داره
ﻻﻻ لالا گل آلو/ درخت سیب و زردآلو
ﻻﻻ لالا گل زردُم5 لالایی/ به قربون تو میگردُم لالایی
ﻻﻻ لالا گل پونه لالایی/ گدا اومد در خونه لالایی
ﻻﻻ لالا گل اَفتوپرستم/ تو میباشی حنای هر دو دستم
ﻻﻻ لالا گل گردو/ باباش رفته جنگ اردو
