بخشی از مقاله
چکیده
لالایی هاي تاجیکی همچون لالایی هاي سایر نقاط جهان، خمیر مایه اي از فطرت و سرشت پاك مادران دارند که قرن هاست آنها را برسر زبان ها نگه داشته است تا آنجا که تا به امروز هیچ مادري براي آرامش دادن به فرزند خود و خواباندن او کلماتی را جز لالایی و یا اله برنگزیده و براي فرار از تنهایی ها و درد دل با فرزند خردسال خود سرودي جز لالایی را به کارنبرده است. پژوهشگران در این مقاله قصد دارند پس از بیان مقدمه اي کوتاه پیرامون لالایی در تاجیکستان، ساخت واژگانی لالایی هاي تاجیکی را از نظر معنایی مورد تحقیق و بررسی قراردهند .بررسی نکات دستوري لالایی ها همچون تصغیر واژگان، ترکیبات عطفی، واژگان شکسته و تتابع اضافات و عواملی که موجب برجسته سازي ادبی در لالاییها شده، از دیگر موضوعاتی است که در این پژوهش به آن پرداخته شده است .
مقدمه
اسناد در جایگاه یکی از مهم ترین منابع تحقیقات تاریخی، از اهمیت خاصی برخوردارند؛ زیرا یکی از ابزارهاي ارتباطی مطمئن حال با گذشته به شمار می آیند . با گسترش تحقیقات تاریخی، مورخان بر آن شده اند تا هر چه بیش تر ناشناخته هاي گذشته را از مندرجات اسناد و مدارك دست اول آشکار سازند و تحلیل هاي تازه اي از آنها ارائه دهند . فناوري هاي نو ، بر تولید ، جمع آوري و اطلاع رسانی اسناد بسیار تأثیر داشته است، تا آنجا که آرشیوهاي مجازي را نیز پدید آورده است.
در سالهاي اخیر ، بازخوانی، ویرایش و تصحیح متن اسناد وقف آغاز شده است ولیکن با وجود اهمیت فراوان این اسناد ، پژوهشهاي عمیقی خصوصال از منظر زبان شناسی بر روي اسناد وقف صورت نگرفته است . در ایران دست کم بیست و یک هزار وقفنامه وجود دارد که هر کدام به تنهایی یا در کنار اسناد همعصر یا هم منطقهي خود، میتواند منبعی منحصر به فرد و داراي ارزش هاي پژوهشی بسیار باشد.
هدف از مطالعه و پژوهش بر روي اسناد وقفی از منظر زبان شناسی بررسی و تحلیل اسناد از حیث زبان شناسی امروزه از اهمیت ویژه اي برخوردار است . از این دیدگاه علاوه بر پرداختن به جنبههاي تاریخی، ادبی، اقتصادي، جغرافیایی، باستان شناسی، معماري، نسب شناسی و غیره در هر سند، توجه به واژگان و محتواي سند نیز خود موضوعی مهم براي پژوهش است. رکن اساسی در بررسی و تحلیل اسناد از یک سو نگاه انتقادي به سند است به منظور کسب آگاهی از درستی ونادرستی آن ، ویژگی هاي سبکی ، دستوري ونحوه ي نگارش نسخه هاي خطی و از سوي دیگر نگاه تیزبینانه به صورت اسناد است براي شناخت بسیاري از نکات، آداب و روشهایی که در طول زمان و در تولید یک سند دخیل بوده اند و میتواند براي هر دوره و منطقه یک ویژگی شمرده شود .
وقف نامه ها یکی از بهترین منابع ادبی و زبانی و فرهنگی محسوب میشوند؛ زیرا حاوي نکات، واژگان و ادبیاتی هستند که سهمی بسیاري در غنیسازي زبان فارسی دارند حارزش ادبی این اسناد، بهقدري است که میتوان از آنها به عنوان منبعی براي درك و پیگیري تطورات زبان فارسی استفاده کرد. شناخت دغدغههاي جوامع پیشین و برنامههاي فرهنگی آنان، از دیگر فواید وقف نامه ها است که متأسفانه تاکنون توجه درخوري به آنها نشده است. وقفنامهها سرشار از اطلاعات ریز و درشت تاریخی، لغوي، مردمشناسی، زبانی و... است و براي محققان حوزه ي زبان شناسی، منبعی غنی و معتبر محسوب میشودح - - 44 : 12 بطور کلی هدف از انجام پژوهش بر روي اسناد وقفی متعلق به روزگار قاجاریه را می توان در موارد زیر خلاصه کرد :
-1شناخت دقیق ویژگی هاي صوري و سبکی دست نوشته هاي وقفی
-2تحلیل اصطلاحات به کاررفته در وقفنامه ها و آشنایی با فرهنگ واژگانی اسناد وقفی دوره ي قاجاریه
-3شناخت واژه هایی که در روزگار قاجاریه براي تعیین کمیت ، وزن ، طول و حجم استفاده می شده و تبدیل آنها به مقیاسهاي امروزي - اصطلاحال به آن مفاهیم اوزان و مقادیر گفته می شود - .
-4 شناخت روابط معنایی میان واژگان به کار رفته در وقف نامه ها . مفاهیمی از قبیل هممعنایی، چندمعنایی و تناقض معنایی، شمول معنایی و تضاد معنایی ، ترکیبات عطفی و باهم آیی هاي واژگانی و ... .
-5 آشنایی با شاخص هاي شخصی و اجتماعی و القاب و عناوین مورد استفاده براي واقفان و وابستگان و خویشان آنها ، متولیان ، ناظرین موقوفات و سایر اشخاصی که بنا بر دلایلی نام آنها در وقفنامه ها ذکر می شود .
-6 شناسایی عواملی که موجب به وجود آمدن موسیقی کلام و آهنگ و وزن در وقفنامه ها شده است . -7پی بردن به اندیشه ها و افکار مردمان آن روزگار و همچنین آگاهی یافتن از نیازهاي مردم آن دوره از طریق مطالعه بر روي مصارفی که واقفین براي موقوفات خود تعیین می نمودند . -8آشنایی با لغات ، جملات و ترکیبات عربی که در وقف نامه ها به کار رفته است . -9 آگاهی یافتن ازشیوه ي نگارش وقف نامه ها در روزگار قاجاریه در ادامه ي این پژوهش ابتدا اصل وقفنامه حاجیه طوطی خانم بازخوانی و بازنویسی می شود و سپس از منظر علم زبانشناسی مورد بررسی و تحلیل قرار خواهد گرفت .
خلاصه وقفنامه حاجیه طوطی خانم :
حاجیه طوطی خانم همسر حاج ذوالفقار خان بیات – از رجال دوره قاجاریه - می باشد که همچون همسرش مقداري از دارایی و املاك خود را در روستاهاي شهوه و مشکآباد فراهان از توابع شهرستان اراك در استان مرکزي وقف نموده است تا درآمد آن صرف کمک به طلاب ساکن در مدارس علمیه و بیمارستان و امور خیریه و روضهخوانی حضرت اباعبداالله الحسین - ع - در ایام محرم خصوصا عاشورا و پرداخت مستمري به طلاب علوم دینی گردد .
زبان وقف نامه : فارسی با کاربرد زبان عربی
نوع سند : وقف نامه
محل نگهداري سند : آرشیو سازمان اوقاف و امور خیریه
اشخاص : محمد حسن خان سرتیپ فراهانی - آقاي آقا نور الدین - آقاي حاج میرزا محمد علیخان -
مکان ها : شهوه – فراهان - مزارع آب خوش و سیاه خشت - مزرعه دستجرد - سلطان آباد -
تاریخ انجام وقف : سال 1325 هجري قمري مطابق با 1904 میلادي
متن وقف نامه :
بسم االله الرحمن الرحیم . الحمد الله الواقف علی النیات و الضمائر و المطلع علی الحقیقات و السرائر و الصلوه و السلام علی النبی محمد واهل بیت الطاهرین و بعد الحمد و الصلواة ، چون خلود و بقاء در این دار فناء محال و عدم ارتحال بسراي جاوید و بقاء ، ممتنع و هر ذي روحی و جنبنده را لابد در رسد و شربت ناگوار را ناچار چشد و در عالم عقبی انیس الصالحین و حلیه المتقین و مقتاح الفلاح و مصباح النجاة بجز حسنات و خیرات جاریه وکسب ملکات حسنه و اعمال صالحه نمیتواند بود و از جمله آنها بلکه معظم آنها طریق اوقاف و صدقات است و حسنش در شریعت طاهره و نزد عقل نیز مسلم و واضح است و فاعلش بمدح ، موصوف و فائده اش ، بداوام و ابد مقرون و از شوائب انقطاع مصون است . لهذا در ساعت سعد ومیمون و فرمانی فرخنده و همایون توفیق رفیق و تأیید شامل احوال علیا حضرت ، مریم فطرت ، نواب علیه عالیه حاجیه طوطی خانم دامت عزتها بنت مرحوم جنت مکان محمد حسن خان سرتیپ فراهانی طاب ثراه گردید .
