بخشی از مقاله
چکیده
در گذر زمان عوامل گوناگونی بر طراحی مجموعه های مسکونی تاثیر گذار بوده است که در طراحی کاخ های صفوی نیز به شکل مشخص خودنمایی می نماید. طراحی بر پایه تاثیر پذیری نهفته در کاخ های صفوی می تواند هم خوانی این بناها را با محیط های پیرامون خود در طی قرون حفظ کرده و به معماری معاصر انتقال دهد و از بین رفتن این ارزش ها جلوگیری کند. طراحی مجموعه های مسکونی از تناسبات، فرم و ابعاد فضاهای کاخ های صفوی می تواند در بهینه شدن فضاهای آن تاثیرگذار باشد. سایر پژوهشگران طراحی های مجتمع مسکونی بیشتر بر همخوانی با فضاهای سبز پیرامونی یا فاکتورهایی هم چون دستورات کارفرما را مدنظر قرار داده اند.
این پژوهش برای نخستین بار تلاش دارد تا تاثیر ابعاد، فرم و تناسبات ویژه کاخ های صفوی را در طراحی مجموعه مسکونی مورد تحلیل قرار دهد. این مقاله بر پایه داده های کتابخانه ای از یک سو و داده های میدانی از سوی دیگر بنا نهاده شده است
. با تحلیل پلان، نما و ویژگی های کالبدی کاخ های صفوی به مفاهیمی آشکار خواهدشد که در طراحی مجتمع مسکونی می تواند به کار آید. نوشتهی پیش روی بر آن است تا تاثیر ویژگی های نهفته کاخ های صفوی را در طراحی مجموعه مسکونی مورد تحلیل قرار دهد. در این مقاله در ابتدا کاخ های صفوی معرفی و ابعاد و ویژگی های کالبدی آشکار و سپس مفاهیم نهفته مشترک در آن ها کنکاش و در طراحی مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
-1 مقدمه
یکی از ویژگی های پرکاربرد در طراحی معماری داشتن نگاه ویژه به جنبه های معماری در دوره های مشخص است. نگاه به گذشته می تواند بخشی از هویت نهفته در معماری را آشکار سازد.کاخ ها به دلیل استفاده از توان اقتصادی بالای کارفرماهایشان می توانند از خدمات برترین معماران و آخرین تکنولوژی های موجود در زمان بهره گرفته اند و در واقع به گونه ای طراحی می شده که نیازهای عمومی و خصوصی دربار را برآورده سازد.
ابتداییترین و در عین حال حیاتیترین نیازمندی هر موجود زنده ابی در طبیعت مسکن به معنا و مفهوم سرپناه است زندگی روزمره و بالا رفتن ارزش اقتصادی زمین به خصوص در محدوده مرکزی شهر عدم وجود فضاهای سبز در نزدیکی ساختمان ها و تمایل مردم به استفاده از ساختمان های از پیش برنامه ریزی شده نیاز به طراحی جدیدی را ایجاد می کند که افزون بر در نظر گرفتن ویژگی های هم خوان با طبیعت ، پاسخگوی نیازهای عالی افراد نیز باشد.
از عوامل تاثیر گذار در معماری گذشته ایران بر اساس تناسبات و توانمندی های معماران گذشته بوده است. معماران فضای زندگی را به گونه ای طراحی کرده اند که تا بیشترین شرایط آسایش و امنیت انسان را فراهم سازد. از طرفی استفاده از عناصری چون آب، طبیعت به زیبایی و طراوت این بنا به اوج خود می رساند. با بهرهگیری از الگوهای پایداری معماری گذشته می تواند فضای آسایش انسان مدرن امروزی را فراهم کند و همچنین به سبزتر شدن محیط زندگی کمک رساند.
-2هدف
هدف اصلی این پژوهش، تحلیل اثر مفاهیم نهفته در کاخ های صفوی اصفهان بر طراحی مجموعه مسکونی می باشد. این پژوهش با تحلیل کاخ های صفوی درصدد پاسخگویی به پرسش های فوق است.
-3فرضیه ها
-1آیا تناسبات هندسی عاملی تاثیر گذار در آرایش فضاها و ابعاد و اندازه کاخ ها بوده است؟
-2چگونه بررسی هندسه و تناسبات کاخ های کهن می تواند بر طراحی مسکونی تاثیر گذار باشد؟
این پژوهش با تحلیل کاخ های صفوی درصدد پاسخگویی به پرسش های فوق است.
-3 روش تحقیق
روش تحقیق برای انجام این پژوهش به صورت توصیفی تحلیلی می باشد نگارنده با بررسی کاخ های صفوی در شهرهای مختلف ایران، اصفهان را به علت اینکه نمونه های به جای مانده شیوه معماری کاخ سازی دوره صفویان در این شهر می باشد انتخاب کرده، سپس سه نمونه مطالعاتی عمارت هشت بهشت، عالی قاپو و چهلستون، برداشت انجام شد، عکس ها گرفته شده و در نرم افزار ترسیم شده اند.
این پژوهش بر اساس مطالعات کتابخانه ای، میدانی و برخورد مستقیم با سوژه صورت گرفته است. در این مقاله ابتدا به تعریفی جامع از کاخ و مجموعه مسکونی پرداخته می شود . سپس سه نمونه مطالعاتی از کاخ های صفوی اصفهان، شناسایی و با بررسی نحوه عملکرد آن ها الگوی موثری برای مجموعه مسکونی ارائه می شود .
-4 پیشینه تحقیق
از تاثیرگذارترین عوامل بر شکلگیری مجموعه مسکونی، می توان از شرایط آب وهوایی یاد کرد. مقوله مسکن، گسترده و پیچیده است و ابعاد متنوعی دارد از این روی نمی توان تعریف جامع و واحدی از آن ارائه نمود. مسکن به عنوان یک مکان فیزیکی و به عنوان سرپناه نیاز اولیه و اساسی خانوار به حساب می آید. در این سر پناه برخی از نیازهای اولیه خانواری فرد مانند خواب، خوراک، استراحت ، محافظت در برابر شرایط زیست در مقابل طبیعت تامین می شود.
واژه سکونت مفهوم گسترده تری از مسکن دارد و منظور از آن، مجموعه ای از فعالیت های زیستی خانوار است فعالیت های زیستی خانوار در اینجا فعالیت های فردی ، خانوادگی از یک سو و فعالیت های اجتماعی ، اقتصادی را از سوی دیگر است. مفهوم سکونتگاه در برابر مسکن، محلی است که تمامی خدمات و تسهیلات ضروری برای همزیستی خانواده را مانند بهداشت، آموزش، فرهنگ، روابط اجتماعی، بدون توجه به اهمیت و میزان انجام این خدمات فراهم می سازد
از صدر اسلام تا عصر صفوی در ایران تقریباً اثری از کاخها برجای نمانده است. از عصر صفوی ساخت کاخها در شهرهای تبریز، قزوین و اصفهان که هرکدام دورهای را بهعنوان پایتخت سپری کردند، وارد مرحله تازهای گشت. ویژگی کاخهای این دوره را میتوان، کاربرد انبوه تزئینات کاشیکاری، گچبری و آینهکاری دانست
در یک مفهوم کلی کاخ یک بنای واحد نبود بلکه به فرم مجموعه ای که نیازهای عمومی و خصوصی دربار را برآورده می ساخت. فضاهای خصوصی برای سلطان، خانواده و درباریانش باید با تسهیلاتی جهت نیروی محافظ، مشتمل بر سربازخانه، اسلحهخانه مجهز گردد. همچنین باید دارای دیوانالعام و دیوانالخاص باشد. این ساختمانهای مختلف را باغها و آبنماها دربر میگرفت
کاخهای سلطنتی را میتوان به دو گروه کاخهایی که محل امور مربوط به زندگی اجتماعی شاهان بود و کاخهایی که محل سکونت شخصی شاه، خانواده و اطرافیان وی بوده و حریمی محفوظ و بسته داشت. کاخهای گروه اولعموماً خصلتی برون گرا دارند. مانند عمارت هشت بهشت و کاخ های گروه دوم که عمدتا محل زندگی خصوصی شاه و درباریان هستند خصلتی درون گرا دارند و به شیوه مسکن رایج با حیاط درونی ساخته شده اند
تحقیقات در این زمینه بیشتر به جنبه ی تاریخی، کاربری ، زیباشناسی و مطالعات موردی پرداخته است از بررسی فن آوری ساخت تا ویژگی های اجتماعی و اقتصادی همه را در برمی گیرد. مطالعات آشکار ساخت می توان تحلیل مشخصی از فرایند طراحی مجموعه مسکونی را بر پایه مفاهیم نهفته در کاخ ها به عنوان مسئله ای نوین مطرح ساخت.
-5 تحلیل هندسی کاخ ها
برای دستیابی به شناخت مناسب از کاخ های مورد نظر، ویژگی های نقشهای آن ها هم چون نسبتهای مشخص به کار رفته در پلان، نما، چگونگی قرارگیری عناصر فرعی بر روی پلان مانندایوان،حوض، نورپذیری فضاها، موقعیت قرار گیری بنا و سیرکولاسیون مورد تحلیل قرار گرفت. بخشی از روابط تکرار شونده، نظام هندسی در کاخ ها بیانگر آن است که این روابط می تواند بازگو کننده ویژگی های کلی باشد که در بناهای کاخ های گذشته به دفعات مورد استفاده قرار گرفته است.
-1-5 موقعیت ایوان و حوض
در فرایند طراحی پلان کاخ های صفوی اصفهان طراحی به گونه ای بوده است که محورهای طولی و عرضی حوض از محورهای گسترش طولی و عرضی پلان ساختمان تبعیت میکند، حوض و ایوان در کاخ های صفوی به صورت مستطیل کشیده می باشند.
