بخشی از مقاله
چکیده:
در فرهنگ و سنت مردم ایران زمین، از دیرباز میل به مستوری و پوشیده بودن وجود داشته و یکی از باورهای آنها، مسئل هی محرمیت و حرمت زندگی شخصی بوده است .از طرفی، ما همواره شاهد انعکاس دیدگا هها و فرهنگهای دیرین هی مردم این سرزمین در معماری خویش بود هایم .از اینرو مسائل درونگرایی نیز به زیبایی در معماری سنتی ایران کالبد یافته و آثار و نتایج عمیقی در سازماندهی فضایی و نحو هی قرارگیری عملکردهای گوناگون داشته است، چنانکه ویژگی درونگرا بودن در آثار و ابنی های مانند خانه، مسجد، مدرسه، کاروانسرا، حمام و ...ریشه ای عمیق در مبانی و اصول اجتماعی -فلسفی این سرزمین دارد .
فرضی های که در این پژوهش مطرح می باشد؛ این ست که تأثیر این اصل درونگرایی - صرفا در زمینه معماری نیست؛ بلکه می تواند بر الگوهای رفتاری افراد حاضر در فضاهای شهری نیز تأثیرگذار باشد و موجب ایجاد حالات درونگرایانه در تفکرات ذهنی و الگوهای رفتاری آنها گردد؛ چنانچه عل یرغم عملکردی که فضاهای شهری در غرب مبنی بر محلی برای تجمع و دیدن و دیده شدن دارند؛ این فضاها در ایران همواره محلی برای دیدن و دیده نشدن بود هاند .
در نهایت نیز به بررسی عوامل تأثیرگذار بر درونگرایی بازارهای ایرانی در دو بعد انسانی و اجتماعی پرداخته م یشود؛ عواملی از قبیل محرمیت و حس نیاز به خلوت و حفظ حریم خصوصی برای افراد حاضر در بازار، منع حضور ب یهدف در فضاهای عمومی از طرف متون اسلامی و در نتیجه به حداقل رسیدن مدت زمان حضور در این فضاها، عدم ایجاد حس مالکیت حضور در فضاهای عمومی در نتیجه حضور حداقلی در این گونه فضاها، کم بودن عرض بازارها و عدم وجود فضای کافی برای نشستن در آنها، و همچنین ارزشی که اسلام برای خانواده و اهل آن قائل شده و خانه را به عنوان محلی برای آرامش و آسایش انسان معرفی کرده است .
روش تحقیق در این پژوهش روش کیفی و همچنین روش استنباطی مبتنی بر تحلیل محتوا م یباشد؛ لذا ابتدا در گام اول به مطالع متون اسلامی و بررسی اسناد و مدارک مرتبط با ادبیات موضوع پرداخته و به تدوین چارچوب نظری و فرآیند پژوهش و تحلیل شاخص هایی که میتوانند دلیل بر - درونگرایی بازارهای سنتی ایران باشند،مبادرت شده و تأثیر این اصول بر کارکرد بازارها مورد بررسی قرار داده شده است.
مقدمه
از آنجا که یکی از نمادهای هر تمدنی، وجود مدینه ی شکل گرفته بر مبنای اصول و ارز شهای منبعث از جها نبینی حاکم بر آن تمدن می باشد؛ یکی از نمادها و نشان ههای هوی تدهنده و تعری فکنند هی تمدن اسلامی؛ وجود شهر اسلامی به عنوان مکان زندگی شهرنشینان و ظرف فعالیت هایشان می باشد. کالبد و فضای شهری هر تمدنی باید با تجلی کالبدی ارز شها و معارف جهان-بینی حاکم، معرف هویت تمدن مورد نظر باشد و بتواند بین حاکم، معرف هویت تمدن مورد نظر باشد و بتواند23 - .و برای خلق آثار خود تمامی قواعد عملکردی را از دریچه ی اندیشه و جها نبینی معمار ، رساند
مسلمان ایرانی همواره سرلوح هی تمامی امور او قرار گرفته اصول اعتقادی خویش گذرانیده است .تجلی این اصول و اعتقادات در شک لگیری فضاهای شهری از جمله بازارها نشان از این واقعیت دارد که هرچه بنیادهای فرهنگی ملتی استوارتر و ریشه دارتر باشد؛ تجلیات آن فرهنگ از تکامل یکنواخت تری برخودار خواهد بود و از نوسانات و گسستها مصون خواهد ماند .بنابراین باید با شناخت دقیق مبانی هویت خویش، به حداقل تولیدات فکری و ذهنی بر اساس جها نبینی و باورهای خویش مجهز گردید.
در این پژوهش با هدف بررسی و تعیین عوامل مؤثر در درونگرایی بازارهای ایرانی، در ابتدا به بررسی جایگاه انسان و اجتماع در تفکر اسلامی و همچنین ریشه های توجه به درون در اسلام پرداخته شده و سپس نشانه های ویژگی درونگرایی در محیط انسا نساخت بررسی شده است و در نهایت با توجه به مطالعات صورت گرفته، ابعاد انسانی و اجتماعی درونگرایی در بازارهای ایرانی متجلی شده است.
روش تحقیق به کارگرفت هشده در این پژوهش روش کیفی می باشد که با بررسی متون اسلامی، و مطالع هی اسناد و مدارک مرتبط با بازارهای ایرانی و فضاهای شهری انجام شده و در نهایت به یک مدل مفهومی رسیده و مورد تحلیل و جمع بندی قرار گرفته است.
2 .روش تحقیق
در استخراج مفاهیم مرتبط با فضای شهری اسلامی، توجه به منظوم هی معرفتی درباره جهان توسط هر یک از رو شهای معتبر وحیانی و شهودی - حیات فلسفی - و رو شهای عقلی - حیات تعقلی - ، کمک زیادی در فهم و تحلیل مفاهیم، خواهد نمود .حصول مبتنی بر حضور در جهت بیان معنا، کمک میکند .بر این اساس و براساس روش تحقیق، معنا در فضای شهری اسلامی، تحقق نمی یابد؛ مگر آن که، هم حضور عوامل وجودی در آن ادراک شدن پیدا نماید .
بنابراین در فرآیند رخداد معنا تحقق یافته و هم صورت و ماهیت داشته باشد؛ تا قابلیت در فضای شهری اسلامی مبتنی بر رویکرد مذکور، هم بایستی به سطوح فراتجربی - هستی شناسانه - فضا در قالب حضور وجودی ذهن و اجتماع در فضا توجه نمود و هم ابعاد بررسی ماهیتی فضای میدان در قالب نمایانگرهای فضایی، ساختاری، ادراکی، اجتماعی، زمانی و زمین های، به عنوان یک فرآیند غیرقابل ا جتناب، مورد تحلیل و سنجش واقع شود.
بر این اساس، روش تحقیق در این مطالعه روشی استنباطی تحلیلی -توصیفی بوده که با بهره گیری از استدلال ومنطقی و تحلیل محتوی به استنباط و تفسیر مفاهیم با مراجعه به متون اسلامی و منابع معرفتی در حوزه مطالعات اسلامی می پردازد و در این میان تفاسیر مطرح شده از متن بازار را هم با استدلالات عقلی و هم با منابع معرفتی شامل احادیث و روایات و هم با مقایسه دیدگا ههای مختلف بیان م ینماید؛ به طوری که با هدف بررسی و تعیین عوامل مؤثر در درونگرایی بازارهای ایرانی، در ابتدا به مطالعه ی جایگاه انسان و اجتماع در تفکر اسلامی و همچنین ریشه های توجه به درون در اسلام پرداخته و سپس نشان ههای ویژگی درونگرایی در محیط انسا نساخت بررسی شده است و با توجه به مطالعات صورت گرفته، تجلی ابعاد انسانی و اجتماعی درونگرایی در بازارهای ایرانی ادراک شده است.
