بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف تبیین تغییرات فرسودگی شغلی بر اساس ویژگیهاي شخصیتی - درونگرایی و برونگرایی - کارکنان دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن انجام گرفت. 64 کارمند رسمی و 87 کارمند قراردادي دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن شرکت داشتهاند. نمونه مورد پژوهش از نمونه در دسترس انتخاب شده است. روش پژوهش از حیث هدف کاربردي و از نظر نوع تحقیق شبه آزمایشی و از نوع علی مقایسه اي میباشد. ابزار جمع آوري اطلاعات مطالعات اسنادي و تحقیقات میدانی میباشد. و ابزار سنجش دو پرسشنامه فرسودگی شغلی مازلاك - MBI - و پرسشنامه شخصیت آیزنک - EPI - بوده است . براي تجزیه و تحلیل داده هاي این تحقیق از روش آماري t گروههاي مستقل استفاده شده است.
نتایج نشان داد که بین فرسودگی شغلی و ویژگی شخصیتی - درونگرایی و برونگرایی - کارکنان دانشگاه آزاد اسلمی واحد رودهن تفاوت معنی داري وجود ندارد.
مقدمه
عظمت و سرعت پیشرفتهاي علمی و فنون متأثر از آن، دگرگونیهاي اجتماعی و تحولات اقتصادي فراوان را به همراه داشته است . بر این مبناء در چنین شرایطی تغییر و تحولات عمیقی در زندگی و اشتغال انسان بوجود آمده است. توجه به انسان به عنوان یک موجود پیچیده، سازگاري وي با محیطش، تلاش در برآورد نیازهایش، تجهیزات و تغییراتش در محیط شغلی و در سازمان ، متفاوت از گذشته گردیده است. زیرا انسان عصر حاضر ناچار است در جریان سازگاري با محیط اجتماعی و شغلی ، محدودیتها و فشارهایی را متحمل شود . لذا یک شغل رضایت آمیز و سازگاري شغلی ، در طی زمان ممکن است منبع نارضایتی و عدم سازگاري شده و همین امر سبب شود که فرد از روال طبیعی و عادي خود خارج گردیده و دستخوش فرسودگی شود .
انسان همواره براي تأمین نیازهاي خود به کار و تلاش پرداخته است. بدیهی است نقش کار در زندگی انسان فراتر از هدف و مقصود ظاهري آن یعنی تأمین مایحتاج ضروري زندگی روزانه می باشد . کار نه تنها منبع درآمد فرد محسوب شده بلکه موجب می شود تا بسیاري از نیازهاي روحی و روانی انسان مرتفع گردد . در صورت وجود عدم تناسب میان خصوصیات فردي و شرایط و ویژگیهاي شغلی ، کار می تواند موجب نارضایتی ، تحلیل قواي جسمی و روانی و در پایان بیماري شود. اتین مارتین1 می گوید : بیماریهاي شغلی در نتیجه اشتغال به کار معین و تحت تأثیر شرایط کار عارض می شوند
یکی از عمده ترین مسائل شغلی که معمولاً به شکل واکنش در برابر فشارهاي شغلی و سازمانی در میان کارکنان دیده می شود، پدیده فرسودگی شغلی2 است . براي نخستین بار فرودنبرگر - 1975 - 3 به این پدیده اشاره نمود و آن را واکنشی در برابر استرس شغلی بیش از حد دانست. بعدها سایر دانشمندان تحقیقات بیشتري را در این زمینه انجام دادند بطوریکه معلوم شد این پدیده می تواند علل مختلفی داشته باشد . صرفنظر از علت ، فردي که دچار فرسودگی شغلی می شود ، نمی تواند پاسخ هاي مناسبی از خود در برابر استرس نشان دهد و از آنجا که استرس بیش از حد می تواند موجب بروز مشکلات جسمی ، روانی ، اجتماعی یا روحی شود . لذا می توان نتیجه گرفت فرسودگی شغلی یکی از معضلات جدي بهداشتی در محیط کار به شمار می آید .
در سالهاي اخیر ، روان شناسان نسبت به مطالعه و تحقیق در باب پدیده فرسودگی شغلی علاقه نشان داده و پژوهشهاي متعددي را در این زمینه انجام داده اند. در واقع ، فرسودگی شغلی آن نوع از فرسودگی روانی است که با فشارهاي روانی یا استرس هاي مربوط به شغل و محیط کار توأم گشته است . به عبارت دیگر ، فرسودگی شغلی پاسخی تأخیري به عوامل استرس زاي مزمن هیجانی و بین فردي در حیطه مشاغل است . بر اساس نظر مازلاك - 1981 - فرسودگی شغلی سندرمی است که در پاسخ به فشار روانی مزمن به وجود می آید و شامل سه جزء خستگی یا تحلیل عاطفی5 ، از خود بیگانگی یا مسخ شخصیت6 ، فقدان موفقیت فردي یا پیشرفت شخصی7 است.
از دیدگاه مازلاك و جکسون - 1984 - 8 سندرم فرسودگی شغلی به صورت حالتی از احساس ضعف عاطفی است که فرد را به سوي فقدان علاقه به دیگران و احتمالاً احساس بی کفایتی و شکست می کشاند و ناشی از تنیدگی و فقدان شرایط و موقعیتهاي مثبت شغلی در محیط کار است
فرسودگی شغلی با فشار، گمگشتگی نقش و ضعف عملکرد شغلی همراه است و مانند سایر اختلالات روان شناختی ، علت بروز آن باید در دو جنبه وراثت و محیط مورد بررسی قرار گیرد . به همین منظور برخی از محققان در پی یافتن رابطه بین ویژگیهاي شخصیتی و بروز سندرم فرسودگی شغلی بوده اند . مطالعات این گروه نشان می دهد افرادي که از لحاظ عاطفی دچار فرسودگی شغلی می شوند ، اغلب کمال گرا و به طور افراطی درگیر کار و شغلشان هستند و براي خود اهداف غیر واقع بینانه ترسیم می کنند
نتیجه مروري بر تحقیقات گوناگون این محققان در زمینه ویژگیهاي شخصیتی و موفقیت شغلی حاکی از این است که ویژگیهاي شخصیتی با عملکرد شغلی همبستگی دارد
از آنجا که ایران کشوري در حال توسعه بوده و اکثریت افراد جامعه را جوانان تشکیل می دهند، اشتغال و مشکلات آن از جایگاه و اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و همانطور که پیش تر گفته شد، فرسودگی شغلی نیز یکی از مشکلات حال حاضر جوامع می باشد، که باعث افت شدید بهرهوري سازمان ها و عدم بهره برداري و استفاده کامل از توانایی کارکنان در جهت رشد و ارتقاء سطح کیفی و کمی این سازمان ها است . از این رو در این رساله پژوهشگر بر آن شد که به بررسی علل فردي و محیطی بروز سندرم فرسودگی شغلی بپردازد.
با توجه به تحقیقات متعددي که در زمینه فرسودگی شغلی انجام شده به نظر میرسد عامل اصلی اختلال فرسودگی شغلی، تحمل فشار روانی ناشی از کار زیاد و طولانی مدت باشد. اما اکنون مشخص شده است که متغیر هاي دیگري نیز در این زمینه نقش دارند. براي مثال، با شناخت اوضاع و احوال و شرایط متعدد درون سازمانی و نیز ویژگیهاي شخصیتی فرد، می توان فرسودگی شغلی را در او تشخیص داد. همچنین با شناخت این عوامل می توان میزان یا شدت این اختلال را نیز تعیین کرد
فرسودگی ابعاد گوناگونی مانند خستگی عاطفی، مسخ شخصیت و عدم موفقیت فردي را شامل می شود که میتوانند تأثیرات متفاوتی بر رفتار و عملکرد افراد داشته باشند. سندرم فرسودگی شغلی داراي علائمی چون علائم جسمانی، هیجانی و نگرشی میباشد. نشانه هاي جسمانی شامل ضعف جسمانی ، خستگی مزمن ، سر درد ، مشکلات خواب - بی خوابی، وحشت شبانه، خواب زیاد و ... - ، زخم معده، اختلالات گوارشی و روده اي، کاهش یا افزایش سریع وزن، آسم، فشار خون بالا و ...؛
همچنین نشانه هاي هیجانی شامل احساس افسردگی ، شکست ، درماندگی ، نا امیدي ، سرخوردگی ، فقدان معناي عاطفی کار ، خشم ، ناکامی و... ، و نشانه هاي نگرشی به طور کلی شامل وضعیت منفی و ناخوشایندي است که سبب می شود افراد احساس انزوا کنند
از علائم فرسودگی شغلی در محیط کاري نیز می توان به روحیه پایین کارکنان، غیبت از کار، دیر آمدن، تعویض شغل، کاهش عملکرد و بی تفاوتی نسبت به مقررات اشاره نمود. این عوارض در افراد و مشاغل، می تواند جامعه را دچار معضلات بسیاري نموده و مانع فعالیت هاي سازنده نیروي انسانی شود.
فرسودگی شغلی نیز جزء آن دسته از عوامل و شرایطی است که می تواند کارایی و اثر بخشی کارکنان و سازمانها را زیر سوال ببرد و مشکلات جدي و عمده اي بوجود آورد
اغلب مطالعات طولی که اخیراً درباره فرسودگی شغلی انجام شده اند از تحلیلهاي بسیار پیچیده اي براي تشخیص اینکه چگونه تغییرات عوامل فشارزاي محیط کار می توانند تغییرات در فرسودگی شغلی را پیش بینی کنند ، استفاده نمودند .
چندین مورد از نظرات عمومی نیز در طی مصاحبه هاي انجام شده با مردم در مورد چگونگی ایجاد فرسودگی شغلی بدست آمده است.
یک نظرعمومی این است که بهترین و آرمان گراترین افراد دچار فرسودگی شغلی می شوند . یعنی افراد دچار فرسودگی شغلی، افرادي هستند که براي رسیدن به آرمانها و معیارهاي کاري خود ، بیش از حد تلاش می نمایند اما وقتی می بینند فداکاراییها و تلاشهایشان براي رسیدن به اهدافشان کافی نبوده است دچار فرسودگی و حتی دچار بدبینی می شوند . نظر دیگر این است که فرسودگی شغلی نتیجه نهایی در معرض فشارهاي شغلی مزمن و طولانی مدت قرار گرفتن است.
