بخشی از مقاله
چکیده
زندگی شهری به سرعت درسطح جهان گسترش می یابدواین سرعت درکشورهای درحال توسعه بسیارسریع ترازکشورهای توسعه یافته است روندشهرنشینی درایران بسیارسریع وشتابان است که این مسئله بروزمشکلات ومعضلاتی راسبب شده است دراین میان پراکنده روی شهری یکی ازاین مشکلات است که دامن گیربرخی شهرهای ایران شد این مقاله به بررسی توسعه ی پرکنده ی شهرقائن به عنوان چالشی که پیش روی توسعه پایدارشهری است بااستفاده از روش توصیفی ومبتنی برمطالعات کتابخانه ای ومشاهدات میدانی بامصاحبه باکارشناسان امورشهری پرداخته است براساس یافته های این مطالعه بخش عمده ای ازمشکلات شهرقائن ناشی ازنوع توسعه ی این شهربه صورت پراکنده ونامتوازن است که پیامدزلزله 1376 وحرکت شهروندان به سمت مناطق خوش اب وهوا می باشدوتهدیدسلامتی وحتی محیط زیست شهر.توسعه ی بی رویه ی افقی وازبین بردن اراضی کشاورزی اطراف شهر رابه دنبال داشته است.دراین راستا بهسازی بافت فرسوده واختصاص زمین بافت داخلی شهربرای فعالیت های مختلف پیشنهادگردیده است.
مقدمه
توسعه ایده وتعریفی است که از اوایل قرن19به وجود آمد. این مفهوم با ایده پیشرفت متفاوت دارد - شاتن،. - 1996 همان طور که می دانیم توسعه شهری از آغاز تاکنون به گسترش فضای شهری،پذیرایی از جمعیت بیشتر،ایجاد کاربری های متعدد،بهره برداری بیشتر از منابع،تولید و مصرف بیشتر اندیشیده است. ولی توسعه پایدار شهری در اوج ناهنجاریها وبحرانهای محیطی که توسعه ی شهری باعث ان شده بود که با اندیشه های جدید پدید آمدتا کاربری های شهر را متنوع سازد و به ایجاد برابری در شهر کمک کند، شکاف موجود میان مناطق و محورهای شهری و میان فقیر و غنی را از میان بردارد.
الگوی پایدار حمل ونقل را پیاده سازد. عوامل تخریب خاک و اب را برطرف سازد، به فضای سبز، حفاظت و گسترش آنها بهای بیشتری بدهد. امروز عناصر تشکیل دهنده شهر با بدترین شرایط ممکن در تاریخ گذشته مواجه گشته اند مرز الگوی توسعه شهری در دهه های اخیر، حاکی از ناپایداری رشد و توسعه ی جوامع شهری بوده، شاخص مهم زیست-محیطی نشان دهنده تهدید جدی نظام شهری است.
در کشور ایران نیز تا زمانی که الگوهای رشد و توسعه ی فضایی شهری ارگانیک و تعیین کنندهی رشد شهری عوامل - درونزا - ومحلی بود، محدودهی شهری نیز کاربریهای سنتی شهری را کفایت میکرد و یک نوع تعادل میان محیط زیست و شهر برقرار بود اما از زمانی که مبانی توسعه و گسترش شهرها به واسطهی تحولات اجتماعی، اقتصادی سیاسی ماهیتی - برونزا - به خود گرفت با موتوریزه شدن شهرها، درآمد حاصل از فروش نفت در اقتصاد شهری تزریق میشود و شهرها ما در نظام اقتصاد جهانی و تحت تاثیر آن قرار گرفت و الگوی توسعه ی بسیاری از شهرها ایران روند شتابان و بیرویه به خود گرفت بحران کیفیت در محیط شهری،توجه به رویکردهای موثرتری را که قابلیت اجرایی بیشتری داشته باشند به یک موضوع به یک موضوع جدی اجرایی این طرح ها در ایران - چه در بافت های موجود و چه در وجه قالب برنامه ریزیها نظیر شهرهای جدید و پروژههای آمادهسازی - نشان داده است که برنامهها مزبور در خلق محیطهای شهری واجد کیفیت با توفیق چندانی روبهرو نبوده است. عبارت گسترش پراکنده شهر به دلیل مسائلی که برای سلامت انسان ومحیط زیست پدید میآرود. معانی ذهنی منفی را در ذهن ایجاد میکند.
ساکنان واحد های همسایگی پدید آمده در اثرگسترش پراکنده شهر، آلودگی بیشتری را به ازای هر نفر تولید میکنند و از مشکلات بیشتری در رفت و آمد روزانه خود رنج میبرند.گسترش پراکنده شهر به خاطر وجود حامیانی که ادعا میکنند که گسترش پراکنده لزوما افزایش ترافیک را در پی ندارد، که به موضوع بحث برانگیزی تبدیل شده است.همچنین گسترشهای پراکنده به عملی نبودن گزینههای پیادهروی،دوچرخهسواری برای رفت و آمد دراین نواحی، بامشکل مخاطره درسلامت فردی ساکنان این نواحی مرتبط است - عباسزادگان ویزدی،. - 1387:34 ویکی ازموضوعات حیاتی قرن 21 درارتباط باکیفیت زندگی شهر، شکل فرم شهراست.
شکل یا فرم شهر، به عنوان الگوی توزیع فعالیتهای انسان در برههی خاصی اززمان تعریف میشود دراین راستا دو شکل اصلی شهر، شهر فشرده و شهرگسترده موردتوجه اندیشمندان مطالعات شهری است. شکل شهری مسلط قرن بیستم دراکثرنقاط جهان، شکل گسترده یا گسترش افقی شهری است که بدلیل پیامدهای نامطلوب اقتصادی، اجتماعی کاهش استانداردهای محیطی و عدم استفاده بهینه از زمین و وابستگی زیاد به اتومبیل شخصی، انتقادهای زیادی برآن شده و به عنوان ناپایدارترین شکل شهری شناخته شده است به دنبال آن دانشمندان درجست و جوی شکل پایدارشهری، شکل فشرده را پیشنهاد کردندکه با الگوهای توسعه ی پایدار همخوانی بیشتری دارد.
شکل توسعهی پراکنده، این شکل خاص گسترش شهر در مجموع، نوعی رشد لجام گسیخته درحواشی آن و افزایش مفرط زمین شهری به شمار میرودکه باعث کاهش تراکم جمعیت، افزایش سهم فضای باز بلااستفاده و در نتیجه گسستگی بخشهای مختلف یک شهر، جداییگزینی فضایی-اکولوژیکی، افزایش هم زمان قیمت زمین و هزینه تأمین تأسیسات و تجهیزات و بسیاری مسائل ومشکلات دیگرمیشود توسعه افقی شهرها موجب انهدام اراضی اطراف شهرها و صرف هزینههای بسیار برای احداث شهرکها و محلات میشود. درصورت توجه به ظرفیتهای توسعه ی محلهای هم میتوان موجب پویایی وسرزندگی محلات قدیمی شد و هم با استفاده از الگوهای توسعهی پایدار شهری از تخریب اراضی مساعد کشاورزی وتحمیل هزینههای گزاف جلوگیری نمود.
دردهه های معاصر ضرورت توجه به بحران ها و مسائل زیست محیطی و اعمال راهکارهای پیشگیرانه و همچنین رویکرد جدید توسعه ی پایدارشهری که طبق مفاد دستورکار21 توسعهی شهرها برتقویت ساز وکار توسعه درون پهنه ها وگستره های موجودشهرتکیه دارد،نگرش به محلات قدیمی نه تنها به عنوان یادمان فرهنگ و تاریخ گذشته،بلکه به عنوان سرمایهی محلی قابل افزایش که میتواند پاسخگوی نیازحال واتی ساکنان باشدنیزمطرح شد. توسعه ی سریع شهری در چند دههی اخیر در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی، سرانههای زمین شهری، زیست محیطی زندگی بشر را تحت تاثیرقرارداده است. توسعه ی شهرهای کوچک روش مناسبی برای توسعهی فضایی وایجاد رشداقتصادی و تعادل اجتماعی است و میتواند بعنوان شقی درمقابل رشد شهرهای بزرگ عمل نماید .
اگرشاخص های یک شهرمطلوب واید ه ال را شهری با بناهای هویتی، رفاه مطلوب شهروندی، حاکم بودن امنیت وآسایش، همبستگی و مشارکت مدنی شهروندان، شاخصهای سلامتی وسرزندگی اجتماعی، پویایی اقتصادی،نقش افرینی استراتژیکی وبرجستگی کارکردی بدانیم، پراکنده روی وتوسعه ی گسترده همهی شاخصهای فوق را تهدید میکند. بنابراین پراکندهروی حیات بهینه ی شهری را تهدید و موجب آسیب عای جدی غیرقابل جبرانی میشود - سیف الدینی،احمدپور،. - 1393 شهرقاین با مورفولوژی تابع ازشرایط طبیعی،اجتماعیَ، جغرافیایی و ویژگیهای جمعیتی و انگیزههای سکونت درآن و شرایط فرهنگیBاقتصادی بر میگردد.
