بخشی از مقاله
چکیده
یکی از چالش های اساسی که هر شهر امروزه با آن روبرو است. رشد فیزیکی شهرها می باشد. بعد از استان شدن اردبیل، شهر اردبیل به عنوان مرکز استان در سالهای گذشته رشد فزاینده ای را درکالبد خود تجربه نموده است، که این عامل ناشی از مهاجرتهای بی رویه و افزایش جمعیت بوده است. استفاده غیر منطقی از اراضی پیرامونی شهر، عدم برنامه ریزیهای صحیح جهت تحقق نیازهای این جمعیت رو به تزاید، نبود کنترل بر این رشد، باعث گردیده تا مساله رشد کالبدی شهراردبیل برای جمعیت در حال افزایش شهر پیامدهایی را بوجود آورد.
در این مقاله سعی شده مشکلات ناشی از رشد فیزیکی شهر اردبیل مورد بررسی قرار گیرد.بنابر نتایج بدست آمده در پژوهش حاضر که به روش توصیفی B تحلیلی صورت گرفته است. نشان می دهد که رشد شتابان شهر اردبیل بر روی کاربری اراضی شهر، حاشیه نشینی و معضلات اجتماعی ناشی از آن، توزیع خدمات، ترافیک، آلودگی هوا، کمیت و کیفیت منابع آب، تاثیر بسزایی داشته است.که در صورت عدم کنترل این رشد در آینده، شهر ممکن با مسائل غیر قابل کنترلی مواجه گردد.
مقدمه
رشدوگسترش فیزیکی شهرها پدیده ای است که هر چند از دوران یکجا نشینی و آغاز تولید مازاد کشاورزی و به تبع آن افزایش جمعیت آغازگشته است ولی صورت جدی و مسله زای آن را بعد ازانقلاب صنعتی و آغاز غلبه دانش بشری بر سلطه محی طبیعی دانسته اند.چون عرصه شهرها قبل از این دوران درمحدوده ای محدود شکل می یافت - لارسن،2009،. - 95در چنددهه اخیرشهرها همواره تحت تاثیرنیروهاو عوامل گوناگونی شکل گرفته وگسترش یافتند
- حسین زاده دلیر،1385، - 214 چنین رشد و توسعه بی رویه منجربه توسعه غیر قابل کنترل نواحی شهری، خلق سکونتگاه های جدید، کاهش سطح رفاه انسانی و ساخت و سازهای بدون برنامه، گسترش مهار نشدنی و بروز تغییرات فراوان در ساختار فضایی شهرها، گرایش به سمت حومه نشینی وگستردگی شهری گردید . - Garcin-Palomars,2010:Ortega et al, 2011,2 - این رشد شهری هم چنین مشکلات جدی در زمینه بیکاری، بیکاری پنهان، فشار فوق العاده بر خدمات و زیر ساختهای شهری، تراکم ترافیکی و آلودگی و دیگر اشکال اضمحلال زیست محیطی و نارسایی های شدید در فراهم آوردن مسکن برای ساکنان شهری جدید شده است - شوگیل،43،. - 1382 چنین شکلی از توسعه شهر الگویی از یک شهر بیمار بوده که دچارآسیب های ناشی از این بی نظمی رشد گردیده است - حسین زاده دلیر، 17،. - 1388 این شکل از شهر با توسعه پایدار شهری در تضادبوده و لذا سامان دادن به سرعت رشد افقی شهرها امر ضروری و مهم می باشد
- قنبری و همکاران، 82،. - 1391 درایران از زمانی که مبنای گسترش شهرها ماهیتی برون زا گرفت. با پدیده موتوریزه شدن شهرها و تزریق درآمدهای حاصل از نفت دراقتصاد شهری، قرار گیری شهرها در نظام اقتصاد جهانی، رشد جمعیت و مهاجرت های روستا به شهر به همراه سیاست های زمین و بورس بازی، به بی استفاده ماندن بخش های وسیعی از اراضی داخل شهری و گسترش حومه های پیرامونی انجامید - ماجدی، 6،. - 1378 در این زمینه گسترش شتابان کالبدی شهر اردبیل در سالهای اخیر مسائل عدیده ای را برای شهر بوجود آورده است. یکی از مهمترین مسائل عدم تعادل فضایی- اجتماعی است.
بررسی تغییرات جمعیتی در شهر اردبیل نشان دهنده آن است که جمعیت شهر اردبیل از سال 1365 تا 1390 بیش از نیم برابر افزایش یافته است طی این 30 سال کاربری اراضی ساخته شده به خاطر افزایش جمعیت از 1796/22 هکتار در سال 1363 به 5711/24 هکتار در سال 1393 رسیده است - احدی نژاد و همکاران، 1391، . - 25 با تبدیل شدن شهر اردبیل به مرکز استان درسال 1375، این تصمیم سیاسی بیشترین تاثیر را در افزایش جمعیت شهر داشته است.
به تبع آن سازمان فضایی همگون و متعادل شهردرهم شکسته شده و توسعه فیزیکی و کالبدی ناموزون شهر موجب جدایی گزینی اکولوژیکی، حاشیه نشینی، مشکلات ترافیکی، و مشکلات دیگر شهری که براثر توسعه فیزیکی شتابان شهر بوده است منجر گردیده است - مسلمی ، 287،. - 1394 بنابراین این آمار نشان می دهد که رشد شهرها یک پدیده قابل توجه است. که عدم توجه به این مساله می تواند مسایل عدیده ای را برای شهرها بوجود آورد در همین راستا مقاله حاضر به بررسی تاثیرات رشد کالبدی شهراردبیل پرداخته است.
روش تحقیق
انتخاب روش پژوهش معمولا بر اساس موضوع تحقیق انجام می گیرد.با توجه به این که شهرها پیوسته درحال تغییر تحول هستند از این رو برای دستیابی به اهداف این پژوهش روش کار با استفاده از اسناد، مقالات، نقشه های مختلف و تجزیه و تحلیل آماری آنها صورت گرفته است. بر این اساس این پژوهش از نوع مطالعات توصیفی Bتحلیلی و مبتنی بر روش مطالعه ی کتابخانه ای بوده است.
اهداف تحقیق
بر اساس دیدگاه سیستمی شهر یک کلیت سیستمی مکانی- فضایی، متشکل از اجزا و عناصر سیاسی، اجتماعی، کالبدی و طبیعی است که درارتباط با هم و تاثیرات متقابل، نقش عمده ای را در سیستم برعهده دارند. از این رو بررسی یک سیستم شناسایی نقاط مسله خیز آن است تا با شناخت آن بتوان عوامل اصلی نا کارایی سیستم را از میان برداشت امروزه رشد و توسعه شهرها باعث استفاده نابجا از زمین شهری و توسعه پراکنده شهرها گردیده است - درویشی،194،. - 1390 و این مساله خود زمینه بروز مشکلات عدیده ای در شهرها شده است. بنابراین شناخت مشکلاتی که ناشی از رشد افقی شهر اردبیل بوده است از اهداف اصلی این پژوهش می باشد.
پیشینه تحقیق
شهرها همانند موجود زنده همواره ازلحاظ کالبد بزرگتر و از لحاظ ساخت پیچیده تر می شوند. به دنبال این رشد فیزیکی، شرای اقتصادی اجتماعی و فرهنگی آنها نیز به تدریج دگرگون می شود.بررسی تاریخی شیوه گسترش کالبدی شهر، عوامل موثر در تغییرساختار شهر، علل رشدآن و اینکه درحال حاضر رشد بی رویه فیزیکی شهرها باعث بروز چه مشکلاتی درکشورهای در حال توسعه گردیده است - سعیدنیا، 19،. - 1378 باعث شده پژوهشهای مختلفی در رابطه با مشکلات رشد فیزیکی شهرها انجام شود.
گلاسر و کن - - 2004 در پژوهشی با عنوان: پراکندگی و رشد شهری با استفاده از شواهد متعددی استدلال می کنند که پراکندگی نتیجه سیاستهای صریح دولتی یا برنامه ریزی شهری بد نیست بلکه در مقابل نتیجه بی بازگشت زندگی مبتنی بر ماشین است.درنهایت پیشنهاد می دهند که اولین مشکل اجتماعی مربوط به پراکندگی در حقیقت این است که بعضی از مردم کنار گذاشته می شوند به خاطر اینکه به اندازه کافی درآمدی ندارند که بتوانند از عهده هزینه های ماشینی که از ملزومات این شکل زندگی است برآیند.
