مقاله رشد هوشمند گامی به سوی شهر پایدار در شهر قاین

بخشی از مقاله

چکیده

زندگی شهری به سرعت درسطح جهان گسترش مییابد و این سرعت درکشورهای در حال توسعه بسیار سریعتر از کشورهای توسعهیافته است. روند شهرنشینی در ایران بسیار سریع و شتابان است که این مسئله بروز مشکلات و معضلاتی را سبب شده است دراین میان پراکندهروی شهری یکی از این مشکلات است که دامنگیر برخی شهرهای ایران و از جمله شهر قاین شده است. هدف این مطالعه بررسی رشد شهری قاین، پیامدها و ارائه راهکارها میباشد. روش گردآوری اطلاعات مبتنی برمطالعات کتابخانهای و مشاهدات میدانی است. براساس یافته های این مطالعه بخش عمده ای ازمشکلات شهر قائن ناشی از نوع توسعهی این شهربه صورت پراکنده و نامتوازن و بیتوجهی به رشد هوشمند بوده است.

-1 مقدمه

رشد فزاینده جمعیت شهرنشین و اسکان بیش از 60 درصد جمعیت جهان در شهرها و تداوم این روند، آیندی کرهی زمین را بیشتر با چشماندازهای شهری مواجه میکند. این فضاهای برگزیده تا سال 2025 میلادی افزون بر 5 میلیارد نفر جمعیت خواهند داشت که بیش از 75 درصد جمعیت جهان را در خود جای خواهند داد. این فرایند عظیم شهرنشینی با محوریت ماشین، ضمن توسعهی کالبدی شهرها، باعث از بین بردن زمینهای کشاورزی و تحمیل هزینههای غیرقابل جبرانی بر محیط زیست شهرها شده است .

[1] از سوی دیگر، سرانه و الگوی مصرف نامناسب منابع در شهرها، آنها را در معرض ناپایداری بیشتر نسبت به روستاها قرار داده و مشکلات کالبدی، اجتماعی-اقتصادی فراوانی، به ویژه در کشورهای در حال توسعه به وجود آورده است .[2] الگوی توسعه شهری در دهه های اخیر، حاکی از ناپایداری رشد و توسعه ی جوامع شهری بوده، شاخص مهم زیستمحیطی نشان دهنده تهدید جدی نظام شهری است.

در کشور ایران نیز تا زمانی که الگوهای رشد و توسعه ی فضایی شهری ارگانیک و تعیین کنندهی رشد شهری عوامل - درونزا - و محلی بود، محدودهی شهری نیز کاربریهای سنتی شهری را کفایت میکرد و یک نوع تعادل میان محیط زیست و شهر برقرار بود اما از زمانی که مبانی توسعه و گسترش شهرها به واسطهی تحولات اجتماعی، اقتصادی سیاسی ماهیتی - برونزا - به خود گرفت با موتوریزه شدن شهرها، درآمد حاصل از فروش نفت در اقتصاد شهری تزریق میشود و شهرها ما در نظام اقتصاد جهانی و تحت تاثیر آن قرار گرفت و الگوی توسعهی بسیاری از شهرها ایران روند شتابان و بیرویه به خود گرفت . [3]

شهر قائن نیز از این تغییرات همانند دیگر شهرهای کشور مستثنی نیست. شهر قاین به عنوان مرکز شهرستان قائنات است. که این شهرستان در سالهای اخیر به دلیل خشکسالیهای پیدرپی از شرایط طبیعی و اقلیمی مناسبی برخودار نبوده که این امر باعث افزایش مهاجرتها از روستاها به شهر قاین و شهرهای دیگر شده است. به طوری که جمعیت این شهر از474،32 درسال 1385 به 323٬42 در سال 1395 رسیده است. رشدجمعیت این شهر دارای پیامدهایی چون ساخت و سازهای بدون برنامه و تغییرات زیاد در ساختارفضایی-کالبدی شهر و تخریب در زمین های کشاورزی است. با توجه به اینکه برنامهریزی شهری و رشد کالبدی و فیزیکی شهر مطابق با اصول رشد هوشمند و توسعهپایدار نبوده که باعث بروز مشکلات زیاد اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی شده است.

-2 محدوده مورد مطالعه

بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال 1395 جمعیت این شهر 323٬42 نفر - در 920٬11 خانوار - بوده است. شهر قاین بین 59 درجه و 12 دقیقه تا 59 درجه و 14 دقیقه طول شرقی و 33 درجه و 42 دقیقه تا 33 درجه و 45 دقیقه عرض شمالی واقع است. قاین بر روی دشتی هموار در ارتفاع 1440 متری از سطح دریا قرار داشته و فاصله آن از مشهد 382 کیلومتر و از بیرجند 105 کیلومتر میباشد.

-3 مبانی نظری

تعریف و مفهوم رشد هوشمند شهری

رشد هوشمندانه یک تئوری برنامهریزی - شهری و منطقهای - و حمل و نقل است که بر جلوگیری از گسترش پراکنده شهر تاکید دارد و بدین منظور بر رشد در مرکز شهر تاکید میکند و از تخصیص کاربری به صورت فشرده، با گرایش به حمل و نقل عمومی، شهر قابل پیادهروی و مناسب برای دوچرخهسواری، شامل توسعه با کاربری مختلط و با انواع مختلفی از گزینههای مسکن، حمایت میکند. همچنین این نظریه پایداری را به صورت متمرکز در کوتاه مدت مورد توجه قرار میدهد. تعیین تاریخ دقیق استفاده از عبارت رشد هوشمندانه و محل پیدایش و طرح آن، کار مشکلی است.

اما میتوان گفت که پایههای این نظریه در کشورهای کانادا و آمریکا و عکسالعملی به تحولات آغاز شده از اوایل دهه 1960 بوده است. تقریبا طی دو دهه 1970 و 1980 در واکنش به گسترش پراکنده شهرها در این دو کشور نظریه رشد هوشمندانه شهر بر مبنای اصول پایداری به تدریج شکل گرفت و در نهایت در قالب یک تئوری تدوین گردید. بنابراین نظریه رشد هوشمندانه بر پایه نظریهها و جنبشهایی مانند توسعهپایدار و نوشهرسازی و با رویکردی جدید از دیدگاه برنامهریزی تلاش نموده است تا اصول خود را به صورت راهبردهایی کلی و منعطف و نه با جزئیات دقیق مطرح نماید تا به حداکثر قابلیت تطابق برای حل مشکل پراکنده در نقاط مختلف جغرافیایی دست یابد. این راهبردها به گونهای هستند که بتوان با اتخاذ این دیدگاه و شیوه نگرش به مسئله، راهکارها یا به عبارتی سیاستهایی را مطرح و سپس اجرا نمود که به تعدیل و رفع مشکل رشد پراکنده در شهرها بیانجامد .[4]

اهداف رشد هوشمند شهری

جان هاپکینز عضو انستیتیوی سلامت اکولوژی امریکا، اهداف زیر را برای رشد هوشمند برشمرده است:

-1 خلق جوامع قابل زیست: جوامعی که انسانها و نه اتومبیلها را محور قرار میدهند، در مقیاس محله جوامع قابل زیست، دارای مغازهها، رستورانها و اداراتی است که فاصلهی کمی از مناطق مسکونی داشته و با پای پیاده یا دوچرخه، برای اکثر ساکنان قابل دسترساند.