بخشی از مقاله
چکیده
مطالعات با ارزشی در زمینه جمعآوری آب از سطوح غیر قابل نفوذ شهری در بعضی نقاط کشور در سالهای اخیر انجام شدهاست. اما متأسفانه سابقه مطالعاتی در این زمینه در خراسان جنوبی ضعیف بوده است. انجام این تحقیق میتواند به برنامهریزان و مدیران شهری جهت شناخت پتانسیل استحصال آب، کمک نماید. هدف از این بررسی شناسایی و اولویت بندی زیرحوزههای مناطق تودهسنگی که نقش مهمی در تولید روانآب دارند و مدلسازی آب قابل استحصال از رواناب حاصله به روشهای تجربی و مدل SWMM در حوزه آبخیز شهری قاین می باشد.
بر اساس این مهم می توان حجم آب قابل استحصال را برای آبیاری تکمیلی فضای سبز شهری تعیین نمود و بدین وسیله الگوی ترویجی مناسبی برای مناطق مشابه ارائه کرد. آبیاری محدوده پارک با استفاده از آب چاه میباشد که این موضوع برای شهر قاین که یکی از شهرهای کم آب استان است مشکل اصلی آن محسوب میشود. حدود 54 درصد معادل 248/4 هکتار از سطح حوزه دارای رخنمون سنگی بیش از 90 درصد است که پتانسیل تولید رواناب بالایی داشته است و از نظر سطوح با قابلیت تولید رواناب بالا می تواند در برنامهریزی مفید واقع شود.
با توجه به امکانات و تجهیزات موجود و میزان درختان پارک اگر فقط% 10 از رواناب سالیانه که معادل 11800 m3 می باشد را بتوان استحصال و ذخیره نمود و در ماههایی که بارشهای جوی ناچیز یا وجود ندارد از این میزان آب ذخیرهای استفاده کرد. لذا با این حجم آب قابل استحصال کمبود آب برای آبیاری تکمیلی پارک را میتوان جبران نمود.
مقدمه
یکی از تهدیدات اصلی برای نوع بشر در طول این قرن کمبود آب خواهد بود
در مناطق خشک جهان، آب موجود در رودخانهها و آبهای زیرزمینی برای پوشش نیازهای کشاورزی و مناطق شهری کافی نخواهد بود، ما با کمبود اب در اینده به راحتی ارزش برخی از آبیاری سنتی را با ارزیابی مجدد آنها درخواهیم یافت
سالانه میلیاردها متر مکعب آب و خاک - به شکل مواد معلق همراه سیل - از طریق مسیلها و رودخانهها از حوزههای ابخیز خشک و نیمه خشک کشور به هدر میرود، زیان مالی و تلفات جانی ناشی از این رویداد به میلیاردها ریال و دهها نفر بالغ میگردد، در همین حال بحران کمبود آب، نزدیک به 90 درصد پهنهی این سرزمین را تهدید میکند
از گذشته تاکنون مردمان مناطق خشک و نیمه خشک برای بقاء، پایداری تأمین نیازهای اساسی و تثبیت مالکیت بر زمین، مدیریت حوزههای آبخیز زیستگاه خود را مورد توجه جدی قرار دادهاند، آنها سالیان درازی است که با تکیه بر دانش بومی به روشهای گوناگون، بسته به شرایط منطقه از آب باران و روانآبهای جاری بر اراضی آبخیزها بهره گرفته و روزگار میگذراندند، برای مردمان این مناطق، علاوه برمسئله آب، تثبیت مالکیت، تولید پایدار، حفظ خاک و ایجاد زمین از جایگاه خاصی برخوردار بوده است
به عنوان یک راه حل دردهههای اخیر اغلب کشورهای دنیا توجهشان به سمت بروز رسانی بعضی روشهای پایدار متکی بر دانش بومی و مشارکت مردمی، جلب شده است. از این میان استحصال آب باران یکی از شاخصترین تکنیکهای مدیریت منایع اب برای مقابله با کم آبی در مناطق خشک و نیمه خشک میباشد که به سرعت در مناطق مشکل دار در حال توسعه میباشد
روشهای استحصال آب را میتوان به سه گروه استحصال آب باران، بهره برداری از سیلاب و سدهای زیرزمینی و رسوبگیر تقسیم بندی نمود
استحصال آب باران و سیلاب این امکان را فراهم میکند که بتوان راندمان تولید مراتع و زمینهای کشاورزی را از طریق کاهش تنشهای آبی بالا برد. از این طریق همچنین میتوان به طرحهای جنگلکاری و باغبانی کمک شایانی نمود. استقرار پوشش گیاهی به نوبه خود از بیابانی شدن اراضی جلوگیری خواهد کرد. روشهای مختلف استفاده از این تکنیک نسبتاً ارزان است و میتواند جایگزین خوبی برای نقاطی باشد که به منابع آبی معمول دسترسی ندارند و یا هزینه استفاده از این منابع برایشان مقرون بهصرفه نیست. برخلاف سیستمهای متکی به پمپاژ، روش استحصال آب عمدتاً ثقلی عمل میکنند و نگهداری از آنها آسانتر است
سوابق موجود استحصال آب باران در دنیا نشان میدهد که این روش اولین بار در صحاری فلسطین اشغالی با بارندگی متوسط 90 میلیمتر در سال انجام شده و کمک زیادی به تولید علوفه در منطقه نموده است، در استرالیا سطوح آبگیر ناودانی شکل جهت هدایت آب باران به باغات استفاده شده است که نتایج ان به صورت دستوالعملی برای تأ مین آب اضطراری مناطق خشک این کشور در آمده است
استحصال آب باران برای آبیاری تکمیلی در بسیاری از مناطق خشک در بسیاری از مناطق خشک با موفقت مورد استفاده قرار گرفته است، بدین منظور آب باران از اراضی مجاور جمع آوری و ذخیره میشود و در زمان کمبود آب به مصرف گیاه میرسد
منظور از آبیاری تکمیلی اختصاص دادن یک یا دو نوبت آبیاری در زراعت است. در حقیقت آبیاری تکمیلی نوعی کم آبیاری با هدف ارتقاء کارایی مصرف آب می باشد
روش آبیاری تکمیلی بااستفاده از رواناب ها از جمله راهکارهایی است که از عامل ریسک در کشور کاسته و از پایداری و ثبات بیشتری در عملکرد محصول در مناطق خشک ونیمه خشک بر خوردار است - تاجبخش وهمکاران، . - 1391 یکی ازمناطق مناسب جهت استحصال آب درنواحی خشک برونزد های سنگی می باشد. با اینکه بیرون زدگی های سنگی، بخش قابل توجهی از آب باران را از طریق درز و شکاف های خود جذب می کنند، اما با این وصف، استفاده از این رخساره های ژئومورفولوژیک در برخی نقاط دنیا از جمله در کشور کنیا به عنوان یک سیستم استحصال آب باران بسیار مورد توجه قرار گرفته است، به طوریکه تنها در منطقه ای موسوم به Kitui در این کشور،400 منبع ذخیره رواناب ناشی از بیرون زدگی های سنگی احداث شده و مورد بهره برداری قرار گرفته اند
جهت شناخت پتانسیل تولید رواناب از حوزه های آبخیز شهری نیز ابزارها و مدل های مختلفی وجود دارد که از آن جمله می توان به مدل شبیه سازی هیدرولوژیک - SWMM - اشاره کرد. SWMM در سال 1971-1969 ساخته شد و یکی از مدل های اولیه کمیت و کیفیت رواناب شهری است که به تجزیه و تحلیل مشکلات مرتبط با رواناب شهری می پردازد
SWMMیکی از پر استفاده ترین مدل های شبیه سازی کمیت و کیفیت آب شهری است
مطالعات با ارزشی در زمینه جمعآوری آب از سطوح غیر قابل نفوذ شهری در بعضی نقاط کشور در سالهای اخیر انجام شدهاست. اما متأسفانه سابقه مطالعاتی در این زمینه در خراسان جنوبی ضعیف بوده است. انجام این تحقیق میتواند به برنامهریزان و مدیران شهری جهت شناخت پتانسیل استحصال آب، کمک نماید. هدف از این بررسی شناسایی و اولویت بندی زیرحوزههای مناطق توده-سنگی که نقش مهمی در تولید روانآب دارند و مدلسازی آب قابل استحصال از رواناب حاصله به روشهای تجربی و مدل SWMM در حوزه آبخیز شهری قاین می باشد. بر اساس این مهم می توان حجم آب قابل استحصال را برای آبیاری تکمیلی فضای سبز شهری تعیین نمود و بدین وسیله الگوی ترویجی مناسبی برای مناطق مشابه ارائه کرد.
مواد و روشها
-1-2 خصوصیات منطقه مطالعاتی
فضای سبز پارک قهستان قاین با حدود 80 هکتار از فضای سبز 138 هکتاری شهری را در بر می گیرد، پارک جنگلی قاین در عرض جغرافیایی 40'ْ32 و طول جغرافیایی 10'ْ59 قرار دارد، این پارک در جنوب شهر قاین قرار دارد. مساحت این پارک 117 هکتار می باشد که 80 هکتار آن فضای سبز است
متوسط بارش سالیانه قاین 158,95 میلی متر بوده است. حداکثر متوسط رطوبت نسبی در ماه - بهمن ماه - با 65 درصد و حداقل آن در ماه ژوئن - تیرماه - 35 درصد است. حداکثر بارش 24 ساعته40 میلیمتر و حداکثر تبخیر ماهیانه - جولای - 450 میلیمتر است
