بخشی از مقاله
چکیده :
پژوهش حاضر باموضوع بررسی اثرات اقتصادی، اجتماعی بازارهای هفتگی با تاکید بریکشنبه بازار در شهرستان صومعه سرا به نگارش درآمده است . ارتباط بین فروشندگان و مشتریان و بالعکس ، نحوه برخورد آنان دایره ای ازکنشهای متقابل را نشان می دهد . ارتباط بین پایگاه اجتماعی خریداران وکسبه ها،میزان رضایتمندی با عواملی چون تعداد خانوار، وجود و یا عدم وجود مغازه های میوه و سبزی درنزدیکی محل سکونت، سنجیده و مورد بررسی واقع شده است . درحقیقت این یک بررسی تحلیلی - کاربردی با هدف تبیین اثرات اجتماعی-اقتصادی بازارهای هفتگی وبررسی چگونگی گسترش وتثبیت جایگاه این بازار است.
یافته های این تحقیق نشان می دهد که ، دسترسی مطلوب،مستقیم و بدون واسطهی نواحی روستایی به بازار فروش برای عرضهی محصولات تولیدی روستایی، و شکلگیری کامل و سازمانیافتهی واحدهای تجاری در برخی ازنقاط روستایی،شهرستان باعث شده، روستاییان با عرضه مازاد تولیدات کشاورزی و غیر کشاورزی در آمد خود را افزایش دهند .همچنین اعمال سیاست های لازم حمایتی و هدایتی ،نظیر : تسهیل در اعطای وام های خود اشتغالی ،و برقراری نظم در بازار هفتگی می تواند کمک فراوانی به حضور بیشتر بیکاران روستایی - به عنوان فروشنده - در بازار بنماید.
کلید واژهها:بازار،توسعه روستایی،شهرستان صومعه سرا،تولید، اقتصاد
مقدمه
»روستابه عنوان کوچکترین واحد فضایی وسکونتگاهی،دارای کارکردهای مختلفی است،که نقش اقتصادی به همراه کارکردهای اجتماعی،درتبلور مکانی – فضایی آن بسیارموثراست. بنابراین هر چه کارکردهای روستا گسترده تر باشد ، پایداری اجتماعی – اقتصادی آن نیز بیشترتضمین می شود.« - افسرکشمیری ، 179 : 1372 - ازاین رو،جریان مبادله و بازار رسانی تولیدات روستاها - به عنوان بخش خدمات و مکمل بخش کشاورزی و صنعت - د ر یک فرآیند نظام مند نقش زیادی در بالندگی اقتصاد روستایی خواهدداشت. - سلطان زاده، - 12 :1386 »از جمله مباحث مطروحه در باب مسائل اقتصادی – اجتماعی روستاها،موضوع نحوه مبادلات آنها با بازارهای مختلف و چگونگی مکانیزم مناسبات سکونتگاههای روستایی با یکدیگر و با جوامع شهری می باشد.
دراین میان تنها روابط بابازارهای دائمی مطرح نبوده بلکه بازارهای دوره ای و هفتگی نیز از اهمیت و جایگاهی خاص در این مقوله بر خوردارند.این قبیل بازارهابه عنوان پدیده ای اجتماعی - اقتصادی و فرهنگی - فولکلوریک - موجب تعدیل وتنظیم مناسبات وروابط فیمابین مناطق روستایی وشهری می گردند. - کمالو، - 9 :1388 ایجاد بازارهای موقت هفتگی،روستائیان اطراف شهر ها را ترغیب خواهد نمود تا مستقیما تولیدات کشاورزی و سایر فراوردهای خود را به راحتی و در اغلب موارد بدون واسطه به مشتریان عرضه کرده و بدین ترتیب جنس عرضه شده با قیمت نازلتری به دست مصرف کننده برسد و چون عامل واسطه وجود ندارد ، سود بیشتری نصیب تولید کننده روستایی می شود ، که این امر به نوبه خود موجب رشد و ارتقاء اقتصاد منطقه - بویژه بخش کشاورزی - خواهد شد . - حسن پور ، :1374 - 5
در حال حاضر در شهرستان صومعه سرا علی رغم توسعه تجارت در شهر و روستاها هنوز هم برای مبادله کالاهای کشاورزی ومواد مصرفی ، بازار هفتگی تشکیل می شود زیرا هم امکان عرضه مستقیم محصولات تولیدی در این بازار برای تولید کنندگان فراهم است و هم هزینه های فروش و بازار یابی برای کشاورزان به دلیل فروش مستقیم به حد اقل می رسد . به نظر می رسدبازار های هفتگی در شهرستان صومعه سرا صرفه نظر از ابعاد - کوچک یا بزرگ بودن - تاثیرقابل توجه ای بر اوضاع اقتصادی خانواده به ویژه خانواده روستایی داشته باشند. در حال حاضر 9 بازارهفتگی در سطح شهرستان فعال است که در جهت معرفی و عرضه تولیدات و کالاهای روستایی عمل می کنند.این تحقیق در پی آن است تا از یک سو باتبیین اثرات اقتصادی،اجتماعی این بازارها نقش آنها را در جریان مبادلات محصولات روستاییان آشکارنموده و از سوی دیگر راهکارهایی جهت ادامه فعالیت و گسترش حوزه نفوذ آنها ارائه نماید.
مبانی نظری
نخستین تلاش برای شرح الگوهای مکانی در ارتباط با بازار فروش و مصرف را» فون تانن - 1 - … انجام داده است. به طوری که، نظریه وی به عنوان چارچوبی برای سیاست مکانی، بسیاری از جغرافی دانان و اقتصاد دانان شده است .اما مهم ترین نظریه ای که به طور مستقیم در برنامه ریزی سکونتگا های روستایی واردشده، نظریه »مکان مرکزی - 2 - … می باشد که با نام »والتر کریستالر - 3 - … وکار پیشگامانه او در سال 1933 همراه است. اما برخی از مفاهیم این نظریه توسط لوش - 4 - - 1939 - ، دیوسن - 5 - - 1969 - ، بیون - - 6 - - 1977 ،بری وگریسون - - 7 - - 1985 ودیگران تداوم و تکامل یافته است. - شفیعی ثابت و دیگران،1386 - 2: در این نظریه، نقش عمده سکونتگاه های روستایی عمل کردن به عنوان بازار یا مراکز خدمات است.
بنابراین مهم ترین متغیرها میزان جمعیت و درجه مرکزیت است که می توان آن را به وسیله دو مفهوم » جمعیت آستانه - 8 - … - حداقل جمعیت لازم برای یک کالا یا خدمات است، که سودآوری قابل توجهی نیز داشته باشد - و» برد یک کالا - 9 - … - حداکثر فاصل های است که مردم برای خرید یک کالا یا خدمات سفر می کنند - ، اندازهگیری کرد. - Chapman, K., 1979: .249 - درمورد تاثیر و نقش بازارهای هفتگی در تحولات اقتصادی،اجتماعی روستاهای حوزه نفوذ در ایران نیزمطالعات فراوانی انجام شده است.در این بخش ، " کتاب گیلان " جامع ترین کاری است که در مورد موضوع و محل مورد مطالعه انجام شده است.این کار به تلاش گروه پژوهشگران ایران زیرنظرابراهیم اصلاح عربانی می باشد.
دراین کتاب ، توضیحات جغرافیایی لازم و تحلیل هایی پیرامون تغییرات و تحولات در بازارها ، نقش بازارها در تحولات سیاسی و اجتماعی ، بازار و مبادلات اقتصادی ، جنبه های اجتماعی و تفریحی بازارها ، عوامل رکود بازارهای هفتگی و ...آورده شده است. - رابینو، - 1364و - کشاورز،1347 - نیز در تحقیقات خود در موردبازارهای هفتگی گیلان به این نکته اشاره می کنندکه یکی از مهمترین عوامل مؤثر بر اشتغا لزایی وجود بازار های هفتگی روستایی برای محصولات و خدمات تولیدی است. به طوری که، وجود فروشندگان دوره گرد و ...در رشد مشاغل محلی و ناحیه ای در مناطق روستایی مؤثر بوده است.
- حسن پور ، - 1384در بررسی بازارهای هفتگی ،به روابط و مناسبات مناطق روستایی بانقاط شهری و همچنین حوزه نفوذ و کشش بازارهااز دو جهت ،عرضه کنندگان کالا و خریداران پرداخته است.»به این ترتیب برای حفظ توان اقتصادی و توسعه روستاها، ساماندهی فضایی بازار های هفتگی به منظور سازماندهی جریان مبادله و گسترش آن در سطوح میانی و پایین، ضروری است .چون توسعه هدفمند بازارهای هفتگی به عنوان کانون های عرضه محصولات تولیدی روستایی، مانع انتقال بیش از پیش مازاد اقتصاد روستایی شده، و در بهبود وضعیت اقتصادی آنها نیزتأثیر به سزایی خواهد داشت. - « شفیعی ثابت و دیگران،5: 1386
مواد و روشها
روش تحقیق:
روش تحقیق حاضراز نوع توصیفی -تحلیلی با ترکیبی ازروش تحقیق کتابخانه ای و میدانی است .در بررسی کتابخانه ای با مطالعه منابع معتبر سعی شده است، تجارب جهانی و داخلی در این زمینه و همچنین اهمیت وتأثیرات بازار هفتگی بر توسعه اجتماعی و اقتصادی روستاهای حوزه نفوذ بررسی گردد.
جامعه آماری :
جامعه آماری تحقیق شامل مراجعه کنندگان به بازار هفتگی صومعه سرا - فروشندگان و خریداران - هستند که شامل دو گروه می باشند ، گروه اول افرادی که اجناس و کالاهای خود را از روستا یا شهر به محل بازار آورده و به صورت هفتگی به فروش می رسانند و گروه دوم افرادی هستند که به عنوان خریدار به بازار مراجعه می کنند.
حجم نمونه:
به منظور تعیین حجم نمونه فروشندگان بر مبنای روش کوکران از کل جامعه آماری تعداد 160 نفر - با سطح اطمینان 95 درصد،دقت احتمالی0 /.5 - از طریق تکمیل 30 پرسش نامه نمونه با رعایت تعداد و نسبت هر صنف از کل فروشندگان تعیین گردید. برای خریداران و بازدیدکنندگان بازارچه ها نیز نمونه های تصادفی از قسمت های مختلف بازار انتخاب شدند .از آنجا که کل جامعه آماری خریداران به طور دقیق مشخص نبوده از روش
